Κοιτώντας τα νήματα πάνω στο σκακιστικό συνεχές που δημιούργησε και απόθεσε πάνω στο χώμα της Αρχαίας Αγοράς η Αιμιλία Παπαφιλίππου, διστάζω να σηκώσω το πόδι μου για να πατήσω πάνω του – ναι μπορείς να μπεις μέσα σε ένα έργο σύγχρονης τέχνης- και σκέφτομαι τον Φρόιντ. Το πως περιγράφει την πρώτη του επίσκεψη στην Ακρόπολη. Aναρωτιέμαι αν μπορούμε εμείς, οι πολίτες αυτής της πόλης να επισκεφθούμε ξανά την Ακρόπολη, την Αρχαία Αγορά, αρχαιολογικούς χώρους που αναπνέουν στο κέντρο της πόλης και να νιώσουμε πως βιώνουμε ξανά αλλά και τόσο διαφορετικά μια σημαντική προσωπική επίσκεψη στο χώρο.
Αν κάποιος μπορεί να το προσφέρει αυτό είναι η σύγχρονη τέχνη. Η σύγχρονη τέχνη που πλέον υπό ιδανικές συνθήκες μπαίνει και σε αρχαιολογικούς χώρους, χωρίς να ανταγωνίζεται, χωρίς να προσκυνά, χωρίς να αντηχεί, αλλά ως ένα ακόμα στρώμα, ένα επίπεδο που έρχεται να προστεθεί πάνω σε ένα παλαιότερο, που ακουμπά σε ένα άλλο ακόμα πιο παλιό κ.ο.κ. Στρώματα που φτάνουν από το σήμερα μέχρι την αρχαιότητα, μέχρι τη δημιουργία της Αρχαίας Αγοράς, τη δημιουργία της έννοιας της Δημοκρατίας, της διαλεκτικής, του ίδιου του ανθρωπισμού. Η επίσκεψη στα δύο έργα της Αιμιλίας Παπαφιλίππου υπό τον τίτλο «Παλμικά Πεδία», ως ένα τέτοιο στρώμα έρχεται να ακουμπήσει πάνω στο χώμα, όπως λέει η διευθύντρια του ΝΕΟΝ Ελίνα Κουντούρη: «Με το έργο της Αιμιλίας Παπαφιλίππου θα ξανάρθουν πολλοί Ελληνες στο χώρο της Αρχαίας Αγοράς. Αυτό είναι σημαντικό και δείχνει τη συνέχεια του πολιτισμού και πως μπορείς μέσα από τη σύγχρονη τέχνη, μέσα από αυτές τις συνεχείς διαστρωματώσεις που έχει η πόλη, η Αρχαία Αγορά – με τελευταίο μέρος της το έργο της Παπαφιλίππου- να επισκεφθούν μέρη που τα είχαν ξεχασμένα. Που δεν τα είχαν επισκεφθεί από τα μαθητικά χρόνια και μετά».
Η σύγχρονη τέχνη οδηγεί σε νέες επισκέψεις και μπορεί να κάνει τον πολίτη να μην αντιμετωπίζει τον δημόσιο χώρο -και πόσο μάλιστα ένα αρχαιολογικό τοπίο- ως δεδομένο. Τα έργα της Αιμιλίας Παπαφιλίππου που θα παρουσιάζονται από τον ΝΕΟΝ στην Αρχαία Αγορά ως τις 30 Νοεμβρίου είναι ουσιαστικά δύο: Ένα μέσα στο χώρο της Αρχαίας Αγοράς, αναπτύσσοντας την ιδέα του «σκακιστικού συνεχούς» (ένα τετράγωνο που παραπέμπει σε σκάκι φέροντας κύματα που θυμίζουν θάλασσα αλλά και παλμικά πεδία) και μια βιντεοπροβολή κάθε Σάββατο στις 7.30 το βράδυ (και ως τις 9.30) στη Στοά Αττάλου, ορατή από τον πεζόδρομο της Αδριανού.
Καθώς κοντοστέκομαι και σκέφτομαι αν θα πατήσω πάνω στο σκακιστικό συνεχές που έχει δημιουργήσει, αν θα ακολουθήσω τις διαδρομές με όριο και οδηγό τα νήματα πάνω σε αυτό, η καλλιτέχνης εξηγεί πως ακριβώς αυτό είναι το ζητούμενο : «Θα μπείς ή θα μείνεις απέξω. Θα γίνεις ενεργός πολίτης, μέρος της ζωής ή θα μείνεις παρατηρητής.» Ναι αλλά μπαίνοντας μπορεί να σκοντάψεις να φτάσεις σε αδιέξοδα της λέω για να μου απαντήσει «Το πρώτο και σημαντικότερο αδιέξοδο είναι το αν θα μπεις ή όχι». Μπαίνοντας, μέσα από τη συνάντηση με άλλους ανθρώπους που ακολουθούν την ίδια ή παράλληλη διαδρομή η έννοια της δικτύωσης, της αλληλεπίδρασης είναι έντονη και διαρκής και εξελισσόμενη.
Εδώ και χρόνια η Αιμιλία Παπαφιλίππου ήθελε να μπει σε έναν αρχαιολογικό χώρο με ένα νήμα στο χέρι. Και έτσι προσέγγισε τον οργανισμό ΝΕΟΝ που έχει στόχο να ενεργοποιήσει το ιστορικό κέντρο της πόλης, να φέρει τη δημόσια τέχνη παντού στο δημόσιο χώρο και στους αρχαιολογικούς χώρους, να δημιουργήσει αφορμές και αιτίες συνειδητής συνύπαρξης και διαλόγου. Αφηγείται η κα Παπαφιλίππου «Με ένα κουβάρι νήμα στο χέρι πήγα στην Ελίνα Κουντούρη η οποία μπήκε στον κόπο να παρακολουθήσει τους συλλογισμούς, το τί θα μπορούσαμε να κάνουμε και να μπούμε σε ένα διάλογο. Στην πορεία προέκυψε ένα μαγικό τυχαίο που μας οδήγησε τελικά στην απόφαση να κάνουμε το έργο μέσα στην Αρχαία Αγορά με την υποστήριξη και πρόταση της αρχαιολόγου του χώρου κυρίας Νικολέττας Σαραγά.»
Υπάρχει όμως σχέση ανάμεσα στο έργο που βρίσκεται στην Αρχαία Αγορά και την προβολή στη Στοά του Αττάλου: «Υπάρχει απόλυτη σχέση» διευκρινίζει η καλλιτέχνης.«Βγαίνει μια συνείδηση δικτυακή: ό,τι κάνουμε επενεργεί στα πράγματα και είμαστε όλοι αλληλένδετα συνδεδεμένοι -έστω αφανώς, ίσως και με τρόπους που δεν κατανοούμε. Ενα παράδειγμα: Αν εξορύξεις όλο το βουνό και βρέξει πολύ, τότε θα παρασύρει το χωριό από κάτω... Με το βίντεο καλώ τους θεατές όχι μόνο να βιώσουν το έργο και να αποφασίσουν αν θα μπουν ή όχι. Βλέποντας την παλμική κατάσταση τους καλώ να συνειδητοποιήσουν ότι όλα είναι μια παλμική κατάσταση που μας περιέχει, που μας συνέχει αλλά και που την ορίζουμε και εμείς με την κατάστασή μας.»
Το έργο της Αιμιλίας Παπαφιλίππου είναι το πρώτο του προγράμματος τέχνης στο δημόσιο χώρο «Εργο στην Πόλη» του ΝΕΟΝ: Κάθε χρόνο θα γίνεται ανάθεση σε έναν καλλιτέχνη για να δημιουργήσει ένα έργο τέχνης που θα εκτίθεται για συγκεκριμένο χρονικό διάστημα σε δημόσιο χώρο.
Και για να επιστρέψουμε στον Φρόιντ και στην εμπειρία που βίωσε: Οταν είδε πρώτη φορά την Ακρόπολη, ένιωσε κάτι αλλόκοτο, κάτι παράξενο – όπως το περιέγραψε ο ίδιος στο «Μια διαταραχή της Μνήμης στην Ακρόπολη». Εγραψε στον φίλο του Ρομέν Ρολάν για αυτή την ιδιαίτερη, αυστηρά προσωπική εμπειρία επίσκεψης. Ξαφνικά, ένιωσε να διχάζεται, να διαιρείται σε δύο διαφορετικά πρόσωπα: σε εκείνο που συνειδητοποιούσε εμπειρικά την πραγματική παρουσία του στο βράχο της Ακρόπολης και σε ένα άλλο που δυσκολευόταν να το πιστέψει, σαν να αρνιόταν την πραγματικότητα του γεγονότος ότι όντως βρισκόταν εκεί.
Φωτογραφίες: Γιώργος Γρυπαίος