To «Δόκτορ Ζιβάγκο» δεν ήταν μόνο ένα συγκλονιστικό βιβλίο και ταινία. Οπως μαθαίνουμε εκ των υστέρων, χρησιμοποιήθηκε και ως όπλο από τη CIA στον πόλεμο της προπαγάνδας κατά του κομμουνισμού και της Σοβιετικής Ενωσης. Αυτό αποκαλύπτει ένα καινούργιο βιβλίο με τίτλο «The Zhivago Affair: The Kremlin, the CIA, and the Battle Over a Forbidden Book» (Υπόθεση Ζιβάγκο: Το Κρεμλίνο, η CIA και η διαμάχη γύρω από ένα απαγορευμένο βιβλίο), έργο του αμερικανού δημοσιογράφου Πίτερ Φιν και της Ολλανδής συγγραφέως Πέτρα Κουβέ. Το BBC ξετυλίγει το νήμα της ιστορίας.
Στις αρχές Σεπτεμβρίου του 1958, ο Ολλανδός μυστικός πράκτορας Γιοόπ Βαν Ντερ Βίλντεν έφερε στην πατρίδα του ένα βιβλίο που έμελλε να γράψει ιστορία: ένα αντίτυπο της πρώτης έκδοσης στα ρωσικά του «Δόκτορ Ζιβάγκο». Ηταν το πρώτο πεζό έργο του διάσημου ρώσου ποιητή Μπόρις Πάστερνακ. Το βιβλίο, δομημένο γύρω από ένα δυνατό love story, ήταν ιδιαίτερα επικριτικό για το σοβιετικό καθεστώς. Εγγυημένη συνταγή για επιτυχία σε πολλά επίπεδα. «Είχα κι εγώ εμπειρία από τις μυστικές υπηρεσίες και κατάλαβα ότι αυτό που κρατούσαμε στα χέρια μας είχε μεγάλη δύναμη», αφηγείται στο BBC η χήρα του πράκτορα, Ρέιτσελ Βαν Ντερ Βίλντεν, η οποία είχε εργαστεί για τη βρετανική Μ16.
Το αντίτυπο ήταν τμήμα μιας σειράς που είχε τυπωθεί κρυφά με τη διαμεσολάβηση της CIA. Η αμερικανική υπηρεσία πληροφοριών σκόπευε να τυπώσει διάφορα τέτοια αντίτυπα και να τα μοιράσει σε Σοβιετικούς οι οποίοι θα επισκέπτονταν τη Διεθνή Εκθεση των Βρυξελών. Οι Αμερικανοί ήλπιζαν πως κάποιοι από αυτούς θα κατάφερναν να πάρουν μαζί τους το βιβλίο στην ΕΣΣΔ, να βγάλουν κρυφά αντίτυπα και να τα μοιράσουν σε φίλους και γνωστούς. «Εχουμε την ευκαιρία να σπείρουμε στους σοβιετικούς πολίτες την αμφιβολία σχετικά με το καθεστώς της χώρας τους, από τη στιγμή που το έργο ενός από τους μεγαλύτερους λογοτέχνες της ΕΣΣΔ είναι απαγορευμένο στην ίδια του την πατρίδα», αναφέρει ένα από τα αποχαρακτηρισμένα ντοκουμέντα τα οποία επικαλείται το βιβλίο.
Το «Δόκτορ Ζιβάγκο» κρίθηκε αντεπαναστατικό και η κυκλοφορία του απαγορεύτηκε στη Σοβιετική Ενωση. Ο Πάστερνακ, σίγουρος ότι το βιβλίο του δεν θα κυκλοφορούσε ποτέ στην πατρίδα του, έστειλε κρυφά διάφορα αντίτυπα στο εξωτερικό. Σύμφωνα με τα αποχαρακτηρισμένα αρχεία της CIA, ένα τέτοιο αντίτυπο είχε φτάσει στα χέρια της βρετανικής Μ16 – άγνωστο πώς – η οποία και το έδωσε στους Αμερικανούς. Η αμερικανική υπηρεσία, στη συνέχεια, ανέθεσε σε ένα ολλανδικό εκδοτικό οίκο, ο οποίος ειδικευόταν στα ρώσικα βιβλία, να το εκδώσει στη ρωσική γλώσσα. Η CIA δεν ήθελε επ' ουδενί να φανεί ότι κινούσε τα νήματα αυτής της ιστορίας. Επειδή μάλιστα, λίγο καιρό αργότερα, ο ολλανδός εκδότης άρχισε να δυσανασχετεί με τη μυστική επιχείρηση, η CIA ανέλαβε η ίδια την έκδοση με βιτρίνα ένα πλαστό γαλλικό εκδοτικό οίκο.
Ο στόχος ήταν το βιβλίο να διαβαστεί από όσο το δυνατό περισσότερους ρώσους εμιγκρέδες και σοβιετικούς πολίτες που επισκέπτονταν την Ευρώπη στα πλαίσια διεθνών συναντήσεων και ει δυνατό, να περάσει και τα σύνορα της ΕΣΣΔ. Πιστεύεται ότι τελικά, πολλά από αυτά τα απαγορευμένα αντίτυπα του «Δόκτορ Ζιβάγκο» έφτασαν στη Μόσχα. Οπως λέει η συγγραφέας Πέτρα Κουβέ, «κάποια από τα αντίτυπα κατασχέθηκαν στο τελωνείο και σήμερα βρίσκονται στην Κρατική Βιβλιοθήκη της Μόσχας».
Το 1958 ο Μπόρις Πάστερνακ κέρδισε το Νόμπελ Λογοτεχνίας, αλλά δεν του επέτρεψαν να το παραλάβει. Δυο χρόνια αργότερα πέθανε. Το 1965, στο μεταξύ, η κινηματογραφική μεταφορά του βιβλίου με πρωταγωνιστές τον Ομάρ Σαρίφ και τη Τζούλι Κρίστι έσπαγε τα ταμεία. Οσο για το «Δόκτορ Ζιβάγκο», κυκλοφόρησε νόμιμα για πρώτη φορά στην ΕΣΣΔ το 1988, στα χρόνια της περεστρόικα του Γκορμπατσόφ. Μόλις τρία χρόνια προτού η Σοβιετική Ενωση διαλυθεί εις τα εξ ων συνετέθη...
Φωτογραφίες: Www.bbc.co.uk