Στα ριζά της Πίνδου στην είσοδο ενός μεγαλόπρεπου φαραγγιού, το οποίο χωρίζει ο Πορταϊκός ποταμός, ανάμεσα στα βουνά Ίταμος και Κόζιακας, δεσπόζει η πανέμορφη Πύλη.
Η Πύλη των τεσσάρων γεφυριών, του πολιτισμού και της παράδοσης και ιδιαίτερη πατρίδα του Αγίου Βησσαρίωνα.
Τμήμα της βρίσκεται εντός των ορίων της περιοχής Natura, ενώ έχει χαρακτηριστεί και ως περιοχή ιδιαίτερου φυσικού κάλλους από την οδηγία 92/43/ΕΟΚ.
Βρίσκεται ΝΔ του Νομού Τρικάλων, σε απόσταση 18 χλμ. από την πρωτεύουσα του νομού, τα Τρίκαλα, και αποτελεί έδρα του ομώνυμου Δήμου.
Αποχαιρετώντας το θεσσαλικό κάμπο, η πρώτη όψη του επιβλητικού ορεινού όγκου φαντάζει σαν πορτραίτο από μακριά. Πλησιάζοντας στην Πύλη, ανοίγει μια χαραμάδα γης, το μπουγάζι της Πόρτας και μας βάζει σε μια άλλη πραγματικότητα.
Η έδρα του Δήμου λειτουργεί ως οικιστικός πόλος εξυπηρετήσεων για το σύνολο του οικιστικού δικτύου του ίδιου του Δήμου, καθώς και όμορων εξαρτώμενων Δήμων.
Η Πύλη είναι το διοικητικό και εμπορικό κέντρο καθώς και κέντρο παροχής υπηρεσιών (εκπαίδευση, ΔΟΥ, Τράπεζες, ΙΚΑ, Ταχυδρομείο, Κέντρο Υγείας, Πυροσβεστικό Κλιμάκιο, Δασονομείο, Γραφείο Γεωργικής Ανάπτυξης, Αστυνομικό Τμήμα Τάξης).
Επίσης, αποτελεί τουριστικό προορισμό, λόγω ανάπτυξης θρησκευτικού και παραθεριστικού ορεινού τουρισμού, αλλά και διερχόμενων ημερήσιων επισκεπτών προς τα τουριστικά κυκλώματα της ευρύτερης περιοχής.
Βρίσκεται στο σταυροδρόμι τριών από τους πιο γνωστούς προορισμούς: το χιονοδρομικό κέντρο Περτουλίου, τα Μετέωρα και τη λίμνη Πλαστήρα.
Η Πύλη πήρε το όνομά της από τη φυσική μεγαλόπρεπη Πύλη που σχηματίζεται στην περιοχή, αλλά και γιατί άνοιξε την αγκαλιά της ως μοναδικό πέρασμα για τον ορεινό όγκο των Τρικάλων και παλαιότερα για την Ήπειρο.
Ο Δήμος Πύλης, ένας από τους τέσσερις ιστορικούς Δήμους του Νομού Τρικάλων, παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον γιατί βρίσκεται στο κέντρο βυζαντινών και μεταβυζαντινών μνημείων.
Η Πύλη, σύμφωνα με στοιχεία του ομώνυμου δήμου, παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τον επισκέπτη. Η ιστορία της μεγάλη και ξεκινά από την προϊστορία και την αρχαιότητα. Αυτό το μαρτυρούν τα ερείπια αρχαίου κάστρου, ενός ισχυρού φρουρίου, του Αθήναιον, που βρίσκεται σε υψόμετρο 1356μ. πάνω από το μοναστήρι της Γκούρας. Το όνομά του το πήρε από ιερό αφιερωμένο στη Θεά Αθηνά. Το 189 π.Χ. ο Φίλιππος Ε΄ κατέλαβε το κάστρο και το 46 π.Χ. καταστράφηκε από τον Ιούλιο Καίσαρα. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν και τα ευρήματα στη θέση της Πόρτας Παναγιάς.
Η ιστορία της Πύλης συνεχίζεται στη βυζαντινή περίοδο. Το 1204, οπότε οι Φράγκοι καταλαμβάνουν την Πόλη, ο νομός Τρικάλων περνά στην κυριαρχία του Ελληνικού Δεσποτάτου της Ηπείρου του Μιχαήλ Άγγελου Κομνηνού Δούκα, ο οποίος παραχώρησε στο νόθο γιό του, σεβαστοκράτορα Ιωάννη Άγγελο Κομνηνό Δούκα, τον έλεγχο. Ο Ιωάννης Άγγελος σε σημείωμά του αναγράφεται (στον κώδικα 793 της Ι.Μ. Αγ. Παντ/να Αγ. Όρους) ως ο ιδρυτής της Ι.Μ. Μεγάλων Πυλών και της βυζαντινής Πόλης "Μεγάλαι Πύλαι", εκεί όπου σήμερα βρίσκεται ο οικισμός Πόρτα Παναγιά. Κατά την Τουρκοκρατία ονομάστηκε Πόρτα - Παζάρ.
Στον Πορταϊκό ποταμό, που διαρρέει την κοιλάδα της Πύλης, υπάρχουν ονομαστές γέφυρες, διαφορετικών χρονολογιών και κατασκευής. Για να δει κανείς τα γεφύρια έχει δυο επιλογές. Η μία είναι συνεχίζοντας τον ασφαλτόδρομο και η άλλη από το δρόμο της αναπλασμένης κοίτης του Πορταϊκού.
Περπατώντας δίπλα στο ποτάμι, απολαμβάνεις τα υπέροχα πλατάνια που στέκουν χρόνια εκεί, προσφέροντας μια όαση δροσιάς το καλοκαίρι, αλλά και το κελάρυσμα του νερού, άλλοτε ήρεμο κι άλλοτε "κατεβασμένο".
Ο Πορταϊκός, από όποια πλευρά κι αν τον περπατήσεις, σε ανταμείβει, σε γαληνεύει, σε ταξιδεύει. Η πρόσφατα φωτισμένη πεζογέφυρα σε παρακινεί νε επισκεφτείς το ποτάμι και το βράδυ, χαρίζοντάς σου μια μοναδική θέα, ενώ η πρόσφατα αναπλασμένη κοίτη του Πορταϊκού δίνει τη δυνατότητα για ήπια μορφής ανάπτυξη στον τόπο ώστε να είναι απόλυτα συνδεδεμένη με το φυσικό κάλλος και τα μνημεία της.
Ήδη, η αναγνώριση και η προτίμηση του τόπου ξεκίνησε ως επιλογή για το 2ο αντάμωμα Ελλήνων και ξένων αναρριχητών, αλλά και της πανελλήνιας συνάντησης του Vespa Club, κάνοντας έτσι γνωστό τον τόπο σε όλη τη χώρα.
Ένας τόπος γεμάτος ονομαστά γεφύρια
Σε απόσταση 1χλμ. σχεδόν από την Πύλη στέκει επιβλητικά από το 1517,το τοξωτό γεφύρι της Πόρτας χτισμένο από τον Αγ. Βησσαρίωνα. Το πέτρινο γεφύρι ή τοξωτή γέφυρα του Αγίου Βησσαρίωνα προκαλεί δέος και ψυχική ανάταση στον επισκέπτη, όχι μόνο όταν βρίσκεται πάνω σε αυτό αλλά και όταν το αγναντεύει από κάτω.
Η κατασκευή του ολοκληρώθηκε τον Ιούνιο του 1936 και ήταν οι ανάγκες της εποχής που οδήγησαν στη δημιουργία μιας γέφυρας σύγχρονης για την εποχή εκείνη, από μπετόν, για την αμαξωτή σύνδεση των Τρικάλων με τα ορεινά χωριά.
Όπως όλα τα γεφύρια έχει και αυτό την ιστορία του, αφού στις 9 Ιουνίου 1943 οι αντάρτες το ανατίναξαν στο αριστερό του βάθρο. Η γέφυρα έπεσε χωρίς να σπάσει, παρεμποδίζοντας έτσι τα κατοχικά στρατεύματα να περάσουν. Αργότερα, το 1956, ανασηκώθηκε και αποκαταστάθηκε και μέχρι σήμερα εξυπηρετεί την επικοινωνία με τα ορεινά χωριά.
Μισό χλμ βόρεια της Πύλης βρίσκεται η γέφυρα Γκίκα. Κατασκευάστηκε το 1960-61 από οπλισμένο σκυρόδεμα και εξυπηρετεί μέχρι σήμερα πολλά χωριά στα ριζά του Κόζιακα. Έχει μήκος 170μ.
Σε μισό χλμ από το κέντρο της Πύλης πίσω από το Δημαρχείο βρίσκεται η κρεμαστή πεζογέφυρα. Κατασκευάστηκε το 1981 για την εξυπηρέτηση των κατοίκων της Πόρτα Παναγιάς, καθώς και των επισκεπτών της ομώνυμης βυζαντινής εκκλησίας.
Είναι η πρώτη γέφυρα που κατασκευάστηκε στην Ελλάδα μ' αυτήν την τεχνική, δηλαδή η ανάρτηση του καταστρώματος γίνεται με ευθύγραμμα προτεταμένα καλώδια και στηρίζεται σε δύο πυλώνας ύψους 16μ.
Ο Δήμος Πύλης, δηλώνει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο δήμαρχος της περιοχής Κώστας Κουφογάζος είναι ένας δυναμικός γεωγραφικός χώρος, με ιδιαίτερες επιδόσεις στον τομέα της οικονομίας, των γραμμάτων και του πολιτισμού, με τα αξεπέραστα βυζαντινά και μεταβυζαντινά μνημεία που διαθέτει.
Τον τελευταίο καιρό, σημειώνει ο κ. Κουφογάζος, έχει ξεκινήσει ο σχεδιασμός ενός ολοκληρωμένου σύγχρονου και πρωτοποριακού μοντέλου ανάπτυξης στην περιοχή μας, με προφανή και μοναδικό στόχο να γίνει η περιοχή, "η Πύλη του μέλλοντος, η γέφυρα πολιτισμού και παράδοσης".
Μνημεία
Η Πύλη βρίσκεται στο σταυροδρόμι πολλών μνημείων, αλλά εκείνο με το οποίο έχει ταυτισθεί και έχει βάλει τη δική του "σφραγίδα" στη βυζαντινή ιστορία και τέχνη, είναι ο ναός της Πόρτα Παναγιάς, ο οποίος βρίσκεται στον ομώνυμο παραδοσιακό οικισμό.
Πρόκειται για έναν οικισμό με πέτρινα σπίτια και λιθόστρωτα καλντερίμια, δείγμα λαϊκής αρχιτεκτονικής, μέσα σε ένα κατάφυτο καταπράσινο τοπίο, με αιωνόβια πλατάνια και τρεχούμενα νερά.
Βρίσκεται δίπλα στο ποτάμι και στη σκιά του επιβλητικού Κόζιακα με την απαγορευμένη κυνηγετική περιοχή για την προστασία των σπάνιων θηραμάτων της περιοχής.
Εκεί, στέκει και η βυζαντινή εκκλησία της Πόρτα Παναγιάς, άλλοτε καθολικό της Ι. Μ. Μεγάλων Πυλών. Ο ναός κτίστηκε το 1283 από τον σεβαστοκράτορα Ιωάννη Άγγελο Κομνηνό Δούκα και περιήλθε το 1843 στην κυριότητα της γειτονικής Ι. Μ. Δουσίκου. Το καθολικό αυτής, δηλαδή ο ναός, με ξεχωριστή αρχιτεκτονική, συνεχίζει την πορεία του με "συμμάχους" τους κατοίκους του μικρού οικισμού, ο οποίος αναπτύσσεται δειλά-δειλά δίπλα του.
Ο ναός, σταυρεπίστεγη τρίκλιτη βασιλική, έχει κτισθεί πάνω σε αρχαίο ναό. Σε αυτό το συμπέρασμα οδήγησαν οι κίονες, που βρίσκονται στο χώρο γύρω από το ναό και η ύπαρξη πολλών αρχιτεκτονικών μελών, εντοιχισμένων στην τοιχοποιία του, όπως και η περισυλλογή πολλών αρχιτεκτονικών τμημάτων, που φυλάσσονται μέσα στο ναό.
Ο γλυπτός, ψηφιδωτός και γραπτός διάκοσμος του ναού δημιουργεί ένα σύνολο μοναδικό, κόσμημα όχι μόνο για το μνημείο, αλλά και για ολόκληρο τον ελλαδικό χώρο, αυτή την εποχή. Ο γλυπτός διάκοσμος καταστράφηκε από πυρκαγιά του 1855, η οποία ήταν και η πλέον καταστροφική για το ναό.
Από τον ψηφιδωτό διάκοσμο, έχουμε τις δύο ψηφιδωτές εικόνες (1285), μοναδικές για την τεχνική και τεχνοτροπία τους, όπως και για την ιδιόρρυθμη ανάστροφη θέση που είναι τοποθετημένες.
Τέσσερα χλμ από την Πύλη και σε υψόμετρο 640μ στον Ίταμο βρίσκεται το μοναστήρι Κοιμήσεως της Θεοτόκου Γκούρας, με μοναδική θέα του θεσσαλικού κάμπου. Είναι γυναικεία μονή και ιδρύθηκε το 1743. Λεηλατήθηκε και κάηκε πολλές φορές. Τη σημερινή του μορφή άρχισε να την παίρνει το 1961.
Έξι χλμ από την Πύλη και σε υψόμετρο 650μ στον Κόζιακα φτάνουμε στο μοναστήρι του Αγίου Βησσαρίωνα, τη Μονή Σωτήρος Δουσίκου, το οποίο βρίσκεται μέσα σ' ένα ειδυλλιακό τοπίο. Ο Άγιος Βησσαρίωνας επανίδρυσε τη Μονή το 1527-1535.
Το καθολικό του Σωτήρος είναι αθωνικού τύπου. Το ξυλόγλυπτο επιχρυσωμένο τέμπλο είναι του 1767. Πάνω από τον νάρθηκα του καθολικού βρίσκονται τρία παρεκκλήσια κατάγραφα από τοιχογραφίες. Στη βιβλιοθήκη της Μονής φυλάσσονται εκατοντάδες τόμοι με χειρόγραφους κώδικες, ειλητάρια, χρυσόβουλα, σιγίλλια, φιρμάνια κ.ά.
Στη Μονή φυλάγονται επίσης πλούσια κειμήλια, μεταξύ των οποίων η Κάρα του Αγίου Βησσαρίωνα, η Αρχέτυπος Κτητορική Διαθήκη του κ.ά.
Παραδοσιακά προϊόντα και καλό φαγητό
Στην Πύλη υπάρχουν ξενοδοχειακές μονάδες, καθώς και ενοικιαζόμενα δωμάτια, ενώ η παραδοσιακή κουζίνα με πίτες, ντόπια κρέατα καλομαγειρεμένα (κατσικάκι στη γάστρα, ψητά αρνιά, λουκάνικα χωριάτικα με πράσο κ.ά.) κυριαρχεί στις ταβέρνες της περιοχής, με τη συνοδεία ντόπιου κρασού και τσίπουρου.
Παραδοσιακά προϊόντα, όπως τραχανάς, μέλι, κρασί, τσίπουρο, βότανα, ο επισκέπτης θα τα βρει στην παραδοσιακή αγορά, που υπάρχει στο χώρο του πέτρινου γεφυριού.
ΑΠΕ-ΜΠΕ