Tριάντα πέντε χρόνια συμπληρώνονται στις 26 Απριλίου από την τραγωδία του Τσερνόμπιλ, το χειρότερο πυρηνικό ατύχημα στην Ιστορία, αλλά οι επιπτώσεις από την έκλυση του ραδιενεργού νέφους συνεχίζονται, όπως δείχνουν δύο νέες μελέτες.
Στη μία απ’ τις μελέτες αυτές, ερευνητές από τις ΗΠΑ και την Ουκρανία αναζήτησαν γενετικές μεταλλάξεις στα παιδιά των ανθρώπων που εκτέθηκαν στην ακτινοβολία και στην άλλη αξιολόγησαν το γονιδιωματικό προφίλ καρκινικών όγκων που αφαιρέθηκαν από άτομα που εκτέθηκαν στην ακτινοβολία της έκρηξης. Στόχος τους να κατανοήσουν καλύτερα πώς μπορεί η ιονίζουσα ακτινοβολία να αλλάξει μακροπρόθεσμα το γενετικό υλικό και πώς η έκθεση σε αυτήν αποτυπώνεται στα γονίδια των μελλοντικών γενεών.
Πώς έγινε το δυστύχημα στο Τσερνόμπιλ
Λίγο μετά τα μεσάνυχτα της 26ης Απριλίου του 1986 ο αντιδραστήρας 4 του πυρηνικού εργοστασίου του Τσερνόμπιλ σε απόσταση λίγων χιλιομέτρων από την πόλη του Πριπιάτ της σημερινής Ουκρανίας (και τότε ΕΣΣΔ) άρχισε να εμφανίζει προβλήματα. Το προσωπικό έπρεπε να είχε κλείσει την προηγουμένη τον αντιδραστήρα και τον πυρήνα ψύξης έκτακτης ανάγκη για συντήρηση και δοκιμές ρουτίνας, αλλά το τεστ αναβλήθηκε. Παρά την καθυστέρηση, τα πρωτόκολλα επικοινωνίας και ασφάλειας έληξαν και ο πυρήνας ψύξης διατηρήθηκε εκτός σύνδεσης. Άρχισε να συγκεντρώνεται ατμός στους σωλήνες ψύξης, προκαλώντας μια αύξηση ισχύος που οι μηχανικοί του εργοστασίου αδυνατούσαν να σταματήσουν.
Φωτογραφία αρχείου: AP Photo / Efrem Lukatsky
Οι εκρήξεις ξεκίνησαν στη 1:23 π.μ., απελευθερώνοντας στον αέρα τόνους ραδιενεργού σκόνης, που μεταφερόμενη από τους ανέμους μόλυνε εκτεταμένες περιοχές, όπου έβρεξε, και στα δύο ημισφαίρια του πλανήτη. Σχεδόν ολόκληρη την Ευρώπη μόλυνε το ραδιενεργό νέφος, ειδικά όμως ανατολικές χώρες, όπως τη Λευκορωσία, όπου, σύμφωνα με κάποιες εκτιμήσεις, το 30% των εδαφών της θα χρειαστεί χιλιετίες για να απαλλαγεί από τη ραδιενέργεια.
Τριάντα ένας εργάτες του εργοστασίου του Τσερνόμπιλ καθώς και πυροσβέστες πέθαναν σχεδόν αμέσως. Οι κάτοικοι του Πριπιάτ άρχισαν να κάνουν εμετούς, αναφέροντας μια μεταλλική γεύση στο στόμα τους και χρειάστηκε να περάσουν 24 ώρες για να τους απομακρύνουν οι Αρχές.
Πώς επηρεάζει η ιονίζουσα ακτινοβολία τον οργανισμό
Η έκθεση ακόμη και σε χαμηλές δόσεις ιονίζουσας ακτινοβολίας μπορεί να βλάψει με ποικίλους τρόπους τον οργανισμό, αλλά μια από τις μεγαλύτερες ανησυχίες είναι ο καρκίνος, καθώς η ακτινοβολία αυτή προκαλεί βλάβες στο DNA – λόγος για τον οποίο έχασε τελικά τη ζωή της η Μαρί Κιουρί, η διάσημη επιστήμονας που ανακάλυψε το πολώνιο και το ράδιο.
Η σοβαρότητα και το είδος των ασθενειών που εμφανίζουν οι άνθρωποι από την ιονίζουσα ακτινοβολία εξαρτάται από διάφορους παράγοντες, όπως:
- η ποσότητα της ακτινοβολίας στην οποία εκτέθηκαν
- ποιοι ιστοί του σώματος εκτέθηκαν στην ακτινοβολία
- για πόσο χρονικό διάστημα (και/ ή πόσες φορές)
- με ποιο τρόπο, δηλαδή με την εισπνοή, την επαφή με μολυσμένο αντικείμενο, ή την κατανάλωση μολυσμένου προϊόντος κ.λπ.
Τι ασθένειες προκάλεσε η ραδιενέργεια από το Τσερνόμπιλ
Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, η υγεία πέντε εκατομμυρίων κατοίκων της πρώην ΕΣΣΔ επηρεάστηκε από την καταστροφή του Τσερνόμπιλ με κάποιον τρόπο. Σύμφωνα με άλλες εκτιμήσεις, μόνο στη Λευκορωσία επηρεάστηκαν έως και 800.000 άνθρωποι.
Κάποιοι από τους εργάτες που κλήθηκαν στο σημείο της έκρηξης για να απομακρύνουν τα μπάζα και να «ασφαλίσουν» το εργοστάσιο ανέπτυξαν αργότερα λευχαιμία, ενώ οι κάτοικοι των περιοχών γύρω από το Τσερνόμπιλ εκτέθηκαν σε ραδιενέργεια μέσω της κατανάλωσης λαχανικών με «πράσινα φύλλα» και γάλακτος, όπως επισημαίνει η Λίντσεϊ Μόρτον, ερευνήτρια του Εθνικού Ινστιτούτου Υγείας των ΗΠΑ. Τα μολυσμένα με ραδιενέργεια φυτά, περιλαμβανομένων εκείνων που καταναλώνουν ζώα εκτροφής, μολύνθηκαν επίσης και μέσω αυτών και όλα τα ζωικά προϊόντα από τα συγκεκριμένα ζώα.
Τα χρόνια που ακολούθησαν μετά την έκρηξη στο Τσέρνομπιλ εκτοξεύτηκαν τα περιστατικά καρκίνου του θυρεοειδούς στις γύρω περιοχές κυρίως στα παιδιά, ένα ανατριχιαστικό εύρημα, που σύμφωνα με μια μελέτη υποδεικνύει ότι τα παιδιά ηλικίας κάτω των πέντε ετών είναι «ιδιαίτερα ευάλωτα στις επιπτώσεις της ιονίζουσας ακτινοβολίας».
Καμία μετάλλαξη από την ακτινοβολία στις επόμενες γενιές
Ένα ενθαρρυντικό νέο από μία από τις μελέτες που δημοσιεύθηκε την περασμένη Πέμπτη στο «Science» είναι ότι δεν διαπιστώθηκε πρόσθετη βλάβη στο DNA των παιδιών που έφεραν στον κόσμο γονείς που είχαν εκτεθεί στην ακτινοβολία από το Τσερνόμπιλ πριν τη σύλληψή τους.
Οι ερευνητές μελέτησαν το γονιδίωμα όλων των παιδιών που είχαν συλληφθεί μετά την καταστροφή και γεννήθηκαν μεταξύ του 1987 και του 2002 και δεν βρήκαν καμία μετάλλαξη που να συνδέεται με την έκθεση των γονιών τους στην ακτινοβολία.
Η καθηγήτρια Τζέρι Τόμας του Imperial College του Λονδίνου έχει μελετήσει επί δεκαετίες τη βιολογία του καρκίνου, ειδικά τους όγκους που συνδέονται με βλάβες από τη ραδιενέργεια, και όπως εξηγεί η νέα αυτή μελέτη είναι η πρώτη που αποδεικνύει ότι «ακόμη κι αν εκτεθούν άνθρωποι σε σχετικά υψηλές δόσεις ακτινοβολίας, δεν επηρεάζονται τα μελλοντικά παιδιά τους».
Πώς προκαλεί καρκινικούς όγκους η ακτινοβολία
Η δεύτερη μελέτη ανέλυσε τους ανέλυσε όγκους του θυρεοειδούς, ιστούς του θυρεοειδούς και δείγματα αίματος που συνελέγησαν από άτομα που εκτέθηκαν σε ακτινοβολία από το Τσερνομπίλ και στη συνέχεια τα συνέκρινα με αντίστοιχα δείγματα από άτομα που δεν εκτέθηκαν σε ακτινοβολία. Η σύγκριση αποκάλυψε μια σημαντική – εξαρτώμενη από τη δόση της ακτινοβολίας – αύξηση των ρηγμάτων στο DNA διπλής έλικας στην εκτεθειμένη ομάδα. Κι αυτό έχει σημασία γιατί μερικές φορές τα κύτταρα αποκαθιστούν τη ζημιά γρήγορα, όμως άλλες φορές όχι τόσο αποτελεσματικά με σημαντικές επιπτώσεις για τον οργανισμό.