Οι συγκρούσεις στο Σουδάν μεταξύ των δυνάμεων δύο στρατηγών φέρνουν τη χώρα αντιμέτωπη με τον κίνδυνο μιας κατάρρευσης και διάχυσης της κρίσης πέραν των συνόρων της, με ολέθριες συνέπειες.
Με τη διεθνή αγωνία να κορυφώνεται για τους εγκλωβισμένους στο Σουδάν, οι δύο αντιμαχόμενες πλευρές διαθέτουν δεκάδες χιλιάδες μαχητές, ξένους υποστηρικτές, μεταλλεύματα και άλλους πόρους, που θα μπορούσαν να τους προστατέψουν από διεθνείς κυρώσεις - μια συνταγή του είδους της παρατεταμένης σύρραξης, που έχει προκαλέσει καταστροφές σε χώρες της Μέσης Ανατολής και της «μαύρης ηπείρου», από τον Λίβανο μέχρι τη Συρία και από τη Λιβύη μέχρι την Αιθιοπία.
Εκατοντάδες άνθρωποι έχουν σκοτωθεί από τις συγκρούσεις που ξέσπασαν στο Σουδάν ενώ επιχειρούσε τη μετάβαση σε δημοκρατικό καθεστώς και εκατομμύρια εγκλωβίστηκαν σε αστικές ζώνες, προσπαθώντας να προστατευτούν από τα διασταυρούμενα πυρά, τις εκρήξεις και τις λεηλασίες, με τις μέχρι στιγμής προσπάθειες εκεχειρίας να πέφτουν στο κενό.
Οι εμπόλεμες παρατάξεις στο Σουδάν
Τόσο ο επικεφαλής των ενόπλων δυνάμεων, στρατηγός Αμπντέλ Φατάχ Μπουρχάν, όσο και ο αναπληρωτής επικεφαλής του κυβερνητικού συμβουλίου και επικεφαλής της παραστρατιωτικής οργάνωσης των «Δυνάμεων Ταχείας Υποστήριξης» (RSF), που προήλθαν από τις διαβόητες πολιτοφυλακές Τζαντζαγουίντ του Νταρφούρ, ο στρατηγός Μοχάμεντ Χαμντάν Νταγκάλο, γνωστός και ως «Χεμέτι», διαγκωνίζονται για τον έλεγχο του Σουδάν δύο χρόνια αφότου ένωσαν τις δυνάμεις τους για το στρατιωτικό πραξικόπημα εκτροχιάζοντας τη μετάβαση σε δημοκρατικό καθεστώς που είχε ξεκινήσει το 2019, όταν κύμα διαδηλώσεων συνέβαλε στην απομάκρυνση του επί μακρόν δικτάτορα Ομάρ αλ Μπασίρ. Τους τελευταίους μήνες διεξάγονταν διαπραγματεύσεις για την επιστροφή στη Δημοκρατία.
Όποιος εκ των δύο στρατηγών επικρατήσει στη σύγκρουση, πιθανώς θα είναι ο επόμενος πρόεδρος του Σουδάν, ενώ ο ηττημένος θα αντιμετωπίσει την πιθανότητα εξορίας, σύλληψης ή εκτέλεσης, ενώ δεν αποκλείεται να ξεσπάσει παρατεταμένος εμφύλιος πόλεμος και διαίρεση της χώρας σε αντιμαχόμενα φέουδα, εκτιμούν αναλυτές. Ο ειδικός του Πανεπιστημίου Ταφτς της Μασαχουσέτης σε θέματα που αφορούν στο Σουδάν, Άλεξ Ντε Βάαλ, επεσήμανε προ ημερών ότι η σύγκρουση στην αφρικανική χώρα θα πρέπει να αντιμετωπίζει ως «ο πρώτος γύρος ενός εμφυλίου πολέμου».
«Αν δεν τελειώσει γρήγορα, η σύγκρουση θα εξελιχθεί σε ένα πολυεπίπεδο παιχνίδι με περιφερειακούς και ορισμένους διεθνείς παίκτες να προωθούν τα συμφέροντά τους χρησιμοποιώντας χρήματα, εφόδια σε όπλα και πιθανώς και δικές τους δυνάμεις ή στρατεύματα δι’ αντιπροσώπων», σημείωσε.
Τι σημαίνει η κρίση στο Σουδάν για τις γειτονικές χώρες
Ως προς τη γεωγραφική του έκταση, το Σουδάν είναι η τρίτη μεγαλύτερη χώρα της Αφρικής και μοιράζεται τους υδάτινους πόρους του Νείλου με την Αίγυπτο -η οποία εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τον ποταμό για τη γεωργική παραγωγή, άρδευση και σίτιση των άνω των 100 εκατ. κατοίκων της- και την Αιθιοπία, που χτίζει τεράστιο φράγμα στον Νείλο, προκαλώντας έντονη ανησυχία τόσο στο Χαρτούμ όσο και στο Κάιρο.
Η Αίγυπτος διατηρεί στενούς δεσμούς με τον στρατό του Σουδάν, που το θεωρεί σύμμαχο κατά της Αιθιοπίας και έχει απευθύνει έκκληση στις δύο αντιμαχόμενες παρατάξεις για εκεχειρία, αλλά θεωρείται απίθανο να μείνει με σταυρωμένα τα χέρια αν ο στρατός του Σουδάν αντιμετωπίσει την πιθανότητα ήττας.
Το Σουδάν συνορεύει και με άλλες πέντε χώρες, τη Λιβύη, το Τσαντ, την Κεντρική Αφρικανική Δημοκρατία, την Ερυθραία και το Νότιο Σουδάν, που αποσχίστηκε το 2011 και καταλαμβάνει τα τρία τέταρτα των πετρελαιοπηγών του Χαρτούμ. Σχεδόν όλα αυτά τα κράτη είναι βυθισμένα στις δικές τους εσωτερικές συγκρούσεις, με διάφορες ομάδες ανταρτών να δρουν κατά μήκος των διάτρητων συνόρων.
«Ό,τι συμβαίνει στο Σουδάν δεν θα περιοριστεί στα σύνορά του», λέει ο Άλαν Μπόσγουελ, της δεξαμενής σκέψης International Crisis Group. «Το Τσαντ και το Νότιο Σουδάν φαίνεται ότι διατρέχουν τον πλέον άμεσο κίνδυνο διάχυσης της κρίσης, αλλά, όσο περισσότερο κρατούν οι συγκρούσεις, τόσο πιθανότερη είναι μια μεγάλη εξωτερική παρέμβαση», σημειώνει.
Ποιες ξένες δυνάμεις έχουν συμφέροντα στο Σουδάν
Οι χώρες του Περσικού Κόλπου έχουν στρέψει τα τελευταία χρόνια το βλέμμα τους στο Κέρας της Αφρικής σε μια προσπάθεια προβολής της ισχύος τους στην ευρύτερη περιοχή. Τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, που έχουν επεκτείνει την παρουσία τους στη Μέση Ανατολή και στην Ανατολική Αφρική, διατηρούν στενούς δεσμούς με τις RSF, οι οποίες έστειλαν χιλιάδες μαχητές για να βοηθήσουν τα ΗΑΕ και τη Σαουδική Αραβία στον πόλεμό τους κατά των υποστηριζόμενων από το Ιράν σιιτών ανταρτών Χούτι της Υεμένης.
Η Ρωσία, επίσης, από καιρό κατεργάζεται σχέδια για την κατασκευή ναυτικής βάσης, ικανής να φιλοξενεί έως και 300 στρατιώτες και τέσσερα πλοία στο Πορτ Σουδάν - μια μεγάλη πόλη και λιμάνι του Ανατολικού Σουδάν, στην Ερυθρά Θάλασσα, απ’ όπου διέρχονται τάνκερ μεταφοράς φυσικού αερίου και πετρελαίου προς την Ευρώπη.
Η διαβόητη ρωσική μισθοφορική οργάνωση Wagner Group, του Γεβγκένι Πριγκόζιν, που έχει στενούς δεσμούς με τον Βλαντίμιρ Πούτιν, έχει παρεισφρήσει σε χώρες της Αφρικής τα τελευταία χρόνια και δρα στο Σουδάν από το 2017. ΗΠΑ και ΕΕ έχουν επιβάλει κυρώσεις σε δύο εταιρείες εξόρυξης χρυσού στο Σουδάν, που συνδέονται με τη Wagner Group και κατηγορούνται για λαθρεμπόριο.
Ο ρόλος του Λίβυου στρατάρχη Χαφτάρ
Σύμφωνα με δημοσίευμα του Observer, ο Λίβυος πολέμαρχος Χαλίφα Χαφτάρ φέρεται να βοήθησε στην προετοιμασία των RSF για τη σύρραξη που ξέσπασε στις 15 Απριλίου και η εμπλοκή του εντείνει τους φόβους για μια εσωτερική σύγκρουση διαρκείας στο Σουδάν. Η σχέση του Χαφτάρ με τον στρατηγό Χεμεντί εντάθηκε όταν ο τελευταίος έστειλε μισθοφόρους στη Λιβύ για να πολεμήσουν στο πλευρό των δυνάμεων του αυτοαποκαλούμενου Λιβυκού Εθνικού Στρατού (LNA) του Χαφτάρ, ενώ, όπως αναφέρει η βρετανική εφημερίδα, οι δύο άνδρες φέρονται να συνεργάστηκαν σε επιχειρήσεις λαθρεμπορίου.
Ο Χαφτάρ ξεκίνησε, λίγο πριν το ξέσπασμα των συγκρούσεων στο Σουδάν, προσπάθειες στήριξης του Χεμέντι, ωστόσο αυτές ήταν προσεκτικά ζυγισμένες, γιατί ούτε ο ίδιος ούτε οι υποστηρικτές του -ΗΑΕ και Ρωσία- θέλουν να επιλέξουν στρατόπεδο σε μια σύγκρουση, η έκβαση της οποίας παραμένει ασαφής. Την περασμένη εβδομάδα ο LNA διέψευσε με ανακοίνωσή του ότι υποστηρίζει κάποια πλευρά έναντι της άλλης, δηλώνοντας έτοιμος να παίξει «μεσολαβητικό ρόλο».
Ο ρόλος χωρών της Δύσης
Το Σουδάν έγινε παρίας στη διεθνή σκηνή όταν παρείχε φιλόξενο καταφύγιο στον Οσάμα μπιν Λάντεν και σε άλλους εξτρεμιστές τη δεκαετία του 1990, όταν ο τότε δικτάτορας Αλ Μπασίρ ηγείτο μιας σκληροπυρηνικής ισλαμιστικής κυβέρνησης.
Η διεθνής απομόνωση του Σουδάν εντάθηκε λόγω της σύγκρουσης στην περιοχή του Νταρφούρ την επόμενη δεκαετία, όταν σουδανικές δυνάμεις και οι πολιτοφυλακές Τζαντζαγουίντ κατηγορήθηκαν για ωμότητες με στόχο την καταστολή ντόπιας εξέγερσης, με το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο να κατηγορεί για γενοκτονία τον καταζητούμενο Αλ Μπασίρ.
ΟΙ ΗΠΑ αφαίρεσαν το Σουδάν από τον κατάλογο των κρατών που υποστηρίζουν την τρομοκρατία όταν το 2020 η κυβέρνηση του Χαρτούμ αποφάσισε να συνάψει σχέσεις με το Ισραήλ, αλλά δάνεια και βοήθεια ύψους δισ. δολαρίων προς την αφρικανική χώρα μπήκαν στον πάγο μετά το πραξικόπημα του 2021, κίνηση που, σε συνδυασμό με τις παρενέργειες του πολέμου στην Ουκρανία και την αύξηση του πληθωρισμού, ώθησε τη σουδανική οικονομία σε ελεύθερη πτώση.
Μπορούν εξωτερικές δυνάμεις να σταματήσουν τις συγκρούσεις στο Σουδάν;
Αυτή η δεινή οικονομική θέση του Σουδάν θα μπορούσε να ανοίξει ένα παράθυρο ευκαιρίας για Δυτικές κυβερνήσεις να πιέσουν με κυρώσεις τις δύο αντιμαχόμενες παρατάξεις να σταματήσουν τις συγκρούσεις, αλλά στην εν λόγω χώρα της «μαύρης ηπείρου», όπως και σε άλλες με πλούσιο υπέδαφος, ένοπλες ομάδες έχουν εδώ και καιρό βρει τον τρόπο να πλουτίζουν με λαθρεμπόριο σπάνιων μεταλλευμάτων και άλλων φυσικών πόρων.
Ο Νταγκάλο, ιδιοκτήτης κάποτε κοπαδιών από καμήλες στο Νταρφούρ, διαθέτει μεγάλες κτηνοτροφικές μονάδες και επιχειρήσεις εξόρυξης χρυσού, ενώ πιστεύεται ότι έχει λάβει μεγάλα ποσά από τις χώρες του Κόλπου για τις υπηρεσίες που προσέφεραν σε αυτές οι RSF κατά των ανταρτών Χούτι της Υεμένης.
Από την άλλη πλευρά, ο στρατός του Σουδάν ελέγχει μεγάλο μέρος της οικονομίας και μπορεί να βασίζεται σε επιχειρηματίες του Χαρτούμ και τραπεζίτες που πλούτισαν επί των ημερών του Αλ Μπασίρ και θεωρούν τις RSF απειλή από την ενδοχώρα. «Ο έλεγχος για πολιτικά κεφάλαια θα είναι εξίσου αποφασιστικός με τις συγκρούσεις στα μέτωπα. Ο στρατός θα θέλει να θέσει υπό τον έλεγχό του ορυχεία χρυσού και οδούς διακίνησης λαθραίων εμπορευμάτων, ενώ οι RSF θα θέλουν να αποκλείσουν κεντρικούς κόμβους μεταφοράς εμπορευμάτων, περιλαμβανομένης της αρτηρίας που συνδέει το Πορτ Σουδάν με το Χαρτούμ», σημειώνει ο Ντε Βάαλ.
Στο μεταξύ, ο αυξανόμενος αριθμός εκείνων που διεκδικούν μεσολαβητικό ρόλο -από τον ΟΗΕ, την ΕΕ και τις ΗΠΑ, μέχρι την Αίγυπτο, τις χώρες του Κόλπου και την Αφρικανική Ένωση μπορεί να περιπλέξει τις ειρηνευτικές προσπάθειες. «Οι εξωτερικές μεσολαβητές μπορεί να προκαλέσουν... μποτιλιάρισμα χωρίς τροχονόμο», καταλήγει ο αναλυτής του Πανεπιστημίου Ταφτς.