Η σύλληψη του Αλεξέι Ναβάλνι είναι μόνο μια από τις πρόσφατες πηγές εντάσεων στις ήδη τεταμένες σχέσεις ΕΕ-Ρωσίας. Αυτοί είναι οι βασικοί λόγοι της μεγάλης αντιπαράθεσης, σύμφωνα με το Ευρωκοινοβούλιο.
Οι σχέσεις μεταξύ ΕΕ και Ρωσίας έχουν γίνει όλο και πιο τεταμένες κατά τη διάρκεια της τελευταίας δεκαετίας, κυρίως λόγω της προσάρτησης της Κριμαίας το 2014. Η υποστήριξη των αυτονομιστών της Ανατολικής Ουκρανίας από τη Ρωσία και η στρατιωτική της επέμβαση στη Συρία έχουν επιδεινώσει περαιτέρω την κατάσταση. Άλλες πηγές εντάσεων αποτελούν οι ρωσικές εκστρατείες παραπληροφόρησης και κυβερνοεπιθέσεις, καθώς και οι διάφορες απόπειρες παρέμβασης στις δημοκρατικές διαδικασίες της Δύσης.
Σύλληψη του Αλεξέι Ναβάλνι
Μετά την ανάρρωσή του από τη σχεδόν μοιραία δηλητηρίασή του, ο ηγέτης της ρωσικής αντιπολίτευσης Αλεξέι Ναβάλνι συνελήφθη στις 17 Ιανουαρίου, κατά την επιστροφή του στη Ρωσία. Κατά τη διάρκεια συνέντευξής του στις 27 Ιανουαρίου 2020, ο αντιπρόεδρος της ευρωκοινοβουλευτικής επιτροπής εξωτερικών υποθέσεων Ούρμας Πάετ τόνισε την ανάγκη επιβολής κυρώσεων έναντι "όσων φέρουν άμεση ευθύνη για τη σύλληψη και παρενόχληση του Αλεξέι Ναβάλνι".
Τέσσερις μέρες μετά τη σύλληψή του, το Ευρωκοινοβούλιο ψήφισε υπέρ της επιβολής αυστηρότερων κυρώσεων της ΕΕ έναντι της Ρωσίας και υπέρ της άμεσης και άνευ όρων απελευθέρωσης του Αλεξέι Ναβάλνι και όλων των ατόμων που κρατούνται σε συνάρτηση με την επιστροφή του στη Μόσχα, είτε πρόκειται για δημοσιογράφους, συνεργάτες της ομάδας του ή πολίτες που εξέφρασαν την υποστήριξή τους.
Εκτός των κυρώσεων εναντίον μελών του στενού περιβάλλοντος του προέδρου Πούτιν και προπαγανδιστών των μέσων ενημέρωσης, οι ευρωβουλευτές κάλεσαν την ΕΕ να επιβάλει πρόσθετα μέτρα στο πλαίσιο του παγκόσμιου καθεστώτος κυρώσεων της ΕΕ για τα ανθρώπινα δικαιώματα. Ο Ούρμας Πάετ χαρακτήρισε τον νέο μηχανισμό ως «άκρως απαραίτητο», τονίζοντας ότι οι «ευρωπαϊκές κοινωνίες δεν μπορούν να μην αντιδρούν μπροστά σε τόσο σοβαρές παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων».
Κυρώσεις της ΕΕ εναντίον της Ρωσίας
Μετά την προσάρτηση της Κριμαίας το 2014, η ΕΕ επέβαλε οικονομικές κυρώσεις ένταντι του χρηματοπιστωτικού, ενεργειακού και αμυντικού τομέα της Ρωσίας. Η τελευταία απάντησε με αντι-κυρώσεις, επιβάλλοντας έμπαργκο στο ήμισυ περίπου των εισαγωγών γεωργικών προϊόντων διατροφής από την ΕΕ.
Πριν τα Χριστούγεννα, οι ηγέτες της ΕΕ αποφάσισαν ομόφωνα την επέκταση των κυρώσεων έως τις 31 Ιουλίου 2021. Τα μέτρα, που ανανεώνονται δύο φορές το χρόνο, έχουν επιφέρει σοβαρό πλήγμα στη Ρωσία: έως τα τέλη του 2018, η ρωσική οικονομία εκτιμάται ότι συρρικνώθηκε κατά 6% λόγω των κυρώσεων της ΕΕ και των ΗΠΑ.
Ως απάντηση για τη δηλητηρίαση του Ναβάλνι, η ΕΕ επέβαλε επίσης κυρώσεις έναντι Ρώσων αξιωματούχων. Στη συνέντευξή του, ο κ. Πάετ απαρίθμησε πρόσφατα «θλιβερά παραδείγματα» ρωσικής εξωτερικής πολιτικής, υπογραμμίζοντας ότι «εάν μια χώρα δεν σέβεται τα θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα και τους στοιχειώδεις κανόνες του διεθνούς δικαίου, η ΕΕ δεν έχει άλλη επιλογή».
Λευκορωσία
Μιλώντας στην ίδια συνέντευξη, ο Άντριους Κουμπίλιους, μόνιμος εισηγητής για τις σχέσεις της ΕΕ με τη Ρωσία, χαρακτήρισε τις κυρώσεις ως «αποτελεσματικό» εργαλείο. Ο κ. Κουμπίλιους είπε ότι δεκάδες χιλιάδες Ρώσοι έχουν συλληφθεί, έχουν υποστεί ξυλοδαρμούς και έχουν εκτεθεί σε θερμοκρασίες που φτάνουν τους -50° για να διαμαρτυρηθούν κατά της σύλληψης του Ναβάλνι.
Αναφέρθηκε επίσης στη σχέση μεταξύ της κατάστασης στη Λευκορωσία και των πρόσφατων εξελίξεων στη Ρωσία: «Ο Λουκασένσκο προσπάθησε να νοθεύσει τις προεδρικές εκλογές και είναι σαφές ότι το Κρεμλίνο προσπαθεί να νοθεύσει τις ρωσικές βουλευτικές εκλογές. Πρέπει να τιμωρούμε τέτοιου είδους συμπεριφορές.»
«Μπορούμε να καταλήξουμε σε ένα πολύ απλό συμπέρασμα: η δημοκρατία είναι πολύ σημαντική για τον λαό της Ρωσίας και ο Αλεξέι Ναβάλνι που αγωνίζεται για αυτά τα δικαιώματα κάνει ηρωική προσπάθεια. Γι’ αυτό και καταδικάζουμε την αυταρχική στάση του Κρεμλίνου.»
Αγωγός Nord Stream 2
Η ενέργεια αποτελεί άλλη μια πτυχή των σχέσεων ΕΕ-Ρωσίας και οι αντιπαραθέσεις σχετικά με τον νέο αγωγό Nord Stream 2 έχουν αναδείξει τον καθοριστικό ρόλο της Ρωσίας ως κύριου προμηθευτή ενέργειας της ΕΕ. Στο ψήφισμα της 21ης Ιανουαρίου, οι ευρωβουλευτές κάλεσαν την ΕΕ να σταματήσει άμεσα την ολοκλήρωση κατασκευής του αγωγού που θα ενώνει τη Ρωσία με τη Γερμανία. Ο Ούρμας Πάετ εξέφρασε την ελπίδα του ότι οι υπουργοί της ΕΕ θα λάβουν σοβαρά υπόψη τους τη θέση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και σημείωσε ότι το έργο κατασκευής του αγωγού Nord Stream 2 «παραβιάζει την κοινή πολιτική ενεργειακής ασφάλειας της ΕΕ».
«Η Ρωσία δε μπορεί πλέον να θεωρείται στρατηγικός εταίρος»
Σε ψήφισμά του, τον Μάρτιο του 2019, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο δήλωσε ότι η Ρωσία δεν μπορεί πλέον αν θεωρείται "στρατηγικός εταίρος" της ΕΕ. Ωστόσο, παρά τις εντάσεις, η ΕΕ και η Ρωσία έχουν κοινά ενδιαφέροντα και ανησυχίες σε πολλούς τομείς. Για παράδειγμα, η Ρωσία παίζει εποικοδομητικό ρόλο στις διαπραγματεύσεις για την πυρηνική συμφωνία με το Ιράν. Επιπλέον, τόσο η ΕΕ όσο και η Ρωσία υποστηρίζουν τη λύση δύο κρατών για τη διευθέτηση της ισραηλινο-παλαιστινιακής σύγκρουσης και έχουν υπογράψει τη συμφωνία του Παρισιού για το κλίμα. Η ΕΕ παραμένει μακράν ο κυριότερος εμπορικός και επενδυτικός συνέταιρος της Μόσχας (αντιπροσωπεύοντας το 42% των ρωσικών εξαγωγών το 2019).
Ο κ. Πάετ υπογράμμισε ότι η Ρωσία είναι ευρωπαϊκή χώρα και ότι το Κοινοβούλιο επιθυμεί ο ρωσικός λαός να απολαμβάνει τις ίδιες ελευθερίες με τους πολίτες της ΕΕ. Τόνισε, ωστόσο, ότι "οι πραγματικές αλλαγές μπορούν να επέλθουν μόνο εκ των έσω." Ο Άντριους Κουμπίλιους πρόσθεσε: «Εκφράζουμε την αλληλεγγύη μας προς τον απλό ρωσικό λαό» και ότι παρότι «η Ρωσία έχει εξέλθει από τη δημοκρατική οδό, μπορεί να επιστρέψει.»
Τελευταίες εξελίξεις
Σε ψήφισμα που εγκρίθηκε στις 29 Απριλίου 2021, οι ευρωβουλευτές επιβεβαίωσαν τη βαθιά τους ανησυχία για την παρουσία ρωσικών στρατιωτικών δυνάμεων κοντά στα σύνορα της χώρας με την Ουκρανία, καθώς επίσης και στην παρανόμως κατεχόμενη Κριμαία. Σε περίπτωση που η ανάπτυξη των ρωσικών στρατιωτικών δυνάμεων οδηγήσει σε εισβολή στην Ουκρανία, η ΕΕ πρέπει να καταστήσει σαφείς τις σοβαρές συνέπειες μιας τέτοιας παραβίασης του διεθνούς δικαίου, συμφώνησαν οι ευρωβουλευτές.
Αποδοκίμασαν επίσης την εμπλοκή των ρωσικών υπηρεσιών πληροφοριών στην έκρηξη μιας αποθήκης όπλων στη Τσεχία το 2014 και επανέλαβαν το αίτημά τους για άμεση και άνευ όρων απελευθέρωση του Αλεξέι Ναβάλνι.
Την επόμενη μέρα, οι πρόεδροι του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, του Συμβουλίου της ΕΕ και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής καταδίκασαν την απόφαση της Ρωσία της εισόδου οχτώ αξιωματούχων - συμπεριλαμβανομένου του προέδρου Νταβίντ Σασόλι - στο έδαφός της. Αναφερόμενος στην απόφασή αυτή, ο πρόεδρος Σασόλι έγραψε στο twitter: «Οι κυρώσεις και οι εκφοβισμοί δεν θα εμποδίσουν ούτε εμένα ούτε το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο να προασπίζουμε τα ανθρώπινα δικαιώματα, την ελευθερία και τη δημοκρατία. Οι απειλές δεν θα μας σιωπήσουν».
Στις 15 Σεπτεμβρίου 2021, το Κοινοβούλιο υιοθέτησε ένα ψήφισμα που καλεί την ΕΕ να αντιδράσει στις επιθετικές πολιτικές της Ρωσίας θέτοντας παράλληλα τις βάσεις για συνεργασία με μια μελλοντικά δημοκρατική χώρα.