Το εμπάργκο των ευρωπαϊκών χωρών στους Ρώσους καλλιτέχνες μετά την εισβολή του Βλαντίμιρ Πούτιν στην Ουκρανία το 2022 αρχίζει να «ραγίζει», αφού ο Ντόναλντ Τραμπ άνοιξε δίαυλο επικοινωνίας με τη Μόσχα.
«Πόρτα» έριξαν όλα τα μεγάλα θέατρα και συναυλιακοί χώροι της Ευρώπης σε Ρώσους καλλιτέχνες της κλασσικής μουσικής τον Φεβρουάριο του 2022, όταν ο Βλεντίμιρ Πούτιν εισέβαλε στην Ουκρανία και ξεκίνησαν οι κυρώσεις. Ακόμα και σπουδαία έργα Ρώσων καλλιτεχνών όπως ο «Καρυοθραύστης» και η «Λίμνη των Κύκνων» του Τσαϊκόφκσι θυσιάστηκαν στην ανάγκη να περαστεί μήνυμα αλληλεγγύης προς την Ουκρανία και καταδίκης της Μόσχας.
Η Ρωσία όμως έχει παράδοση αιώνων στην κλασσική μουσική και αν μη τί άλλο στρατηγική στην εξωτερική της πολιτική. Όπως γράφει το Politico, τώρα που έχει βγει από τη διεθνή απομόνωση χάρις στις αμφιλεγόμενες πρωτοβουλίες του Ντόναλντ Τραμπ, Ρώσοι καλλιτέχνες που έχουν στηρίξει ανοιχτά τον Πούτιν βρίσκουν κάποιο χώρο στα ευρωπαϊκά θέατρα. Κι αυτό μπορεί να λειτουργήσει ως «ήπια δύναμη» (soft power ο αγγλικός όρος) στο επίπεδο της προπαγάνδας που διαχρονικά συνοδεύει κάθε πόλεμο.
Ο μαέστρος Βαλερί Γκεργκίεφ θα εμφανιστεί στη Βαρκελώνη
Θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους Ρώσους μαέστρους και έχει συνδέσει ηθελημένα την τέχνη του με την εξουσία του Βλαντίμιρ Πούτιν. Το 2008, ενώ η Ρωσία είχε προσαρτήσει τη Νότια Οσσετία από τη Γεωργία, ο Βαλερί Γκεργκίεφ είχε δώσει συναυλία εκεί παίζοντας κομμάτια-σύμβολα της ρωσικής δύναμης όπως η Συμφωνία του Λένιγκραντ. Το 2012 συμμετείχε ανοιχτά σε τηλεοπτική προεκλογική καμπάνια του Πούτιν και το 2014 υπέγραψε επιστολή υποστήριξης στην προσάρτηση της ουκρανικής Κριμαίας.
Μετά την εισβολή πλήρους κλίμακας της Ρωσίας στην Ουκρανία το 2022 όμως, ο μάνατζέρ του τον άφησε ενώ διάφορες ορχήστρες και θέατρα, από το Μιλάνο και το Μόναχο μέχρι το Ρότερνταμ και τη Βιέννη τον απέρριψαν. Εκείνος έκανε συναυλίες στην Κίνα και το Ιράν. Τώρα όμως, κανονίστηκε να παίξει ξανά σε ευρωπαϊκό έδαφος.
Ο Γκεργκίεφ πρόκειται να πραγματοποιήσει παραστάσεις στη Βαρκελώνη το 2026 με την Ορχήστρα Μαριίνσκι της Ρωσίας. Το πράγμα γίνεται ακόμα πιο περίπλοκο, καθώς οι παραστάσεις εγγράφονται στη σειρά συναυλιών Ibercámera, η οποία δηλώνει πως λαμβάνει χρηματοδότηση το ταμείο Next Generation της ΕΕ, το εμβληματικό πακέτο ανάκαμψης από τις οικονομικές συνέπειες της πανδημίας.
Ο διοργανωτής της εκδήλωσης, Ζοσέπ Μαρία Πρατ, δήλωσε στην ισπανική εφημερίδα El País ότι δεν υπάρχει «κανένα νομικό κώλυμα» για τη συμμετοχή του Γκεργκίεφ και είπε ότι ελπίζει ότι «η μουσική θα αποτελέσει γέφυρα για την ένωση, όχι για τον πόλεμο».
Αντιδράσεις από την ΕΕ και την Ουκρανία
Οι Βρυξέλλες το έμαθαν και αντέδρασαν έντονα. Η Κομισιόν ξεκίνησε συνομιλίες με τις ισπανικές αρχές για να επαληθεύσει ότι δεν έχουν χρησιμοποιηθεί κονδύλια της ΕΕ για τη διοργάνωση παραστάσεων στις οποίες συμμετέχει ο φιλοπουτινικός Ρώσος μαέστρος.
Ερωτηθείς για τη χρηματοδότησή του από την ΕΕ, ένας εκπρόσωπος του φεστιβάλ δήλωσε στο Politico ότι οι συναυλίες του «δεν είχαν επιδοτηθεί ποτέ από την Ευρωπαϊκή Ένωση», αλλά παραδέχτηκε ότι είχε ζητήσει επιχορήγηση από το ταμείο Next Generation EU, τον Δεκέμβριο του 2022.
Ο Ευρωπαίος Επίτροπος για τον Πολιτισμό, Γκλεν Μικάλεφ, δήλωσε ότι ακόμη και αν μια παράσταση χρηματοδοτείται εξ ολοκλήρου από ιδιωτικά κεφάλαια «αυτό δεν πρέπει να μας εμποδίζει να κάνουμε πολύ ισχυρές πολιτικές δηλώσεις σχετικά με το γεγονός ότι δεν πρέπει να προσφέρουμε κανέναν χώρο σε όσους υποστηρίζουν αυτούς τους πολέμους επιθετικότητας».
Απαντώντας στο επιχείρημα ότι ο αποκλεισμός των Ρώσων στερεί από τα ευρωπαϊκά δρώμενα της κλασσικής μουσικής ορισμένους από τους σημαντικότερους καλλιτέχνες παγκοσμίως, ο υπουργός Πολιτισμού της Ουκρανίας έχει προτείνει στους παραγωγούς των παραστάσεων και τους θεατράρχες να απευθύνονται σε ερμηνευτές από αλλού.
«Στην Ουκρανία, στην Πολωνία, στη Σουηδία, έχουμε τον καλλιτέχνη στην ίδια ή και σε μερικές περιπτώσεις ακόμη καλύτερη ποιότητα», είπε ο Μίκολα Τοτσίτσκι. «Ας προωθήσουμε όσους πραγματικά συμμερίζονται τις δημοκρατικές αξίες».
Η σοπράνο Άννα Νετρέμπκο έχει βγει από τον «πάγο» και τραγουδά σε όλη την Ευρώπη
Τον περασμένο Απρίλιο, εκατοντάδες διαδηλωτές μαζεύτηκαν έξω από θέατρο στην Μπρατισλάβα κρατώντας σημαίες της Ουκρανίας, διαμαρτυρόμενοι για την συναυλία που έδωσε εκεί η Ρωσίδα σοπράνο Άννα Νετρέμπκο. Αξίζει να σημειωθεί πως η κυβέρνηση της Σλοβακίας - πρωτεύουσα της οποίας είναι η Μπρατισλάβα - θεωρούνται μαζί με αυτή του Όρμπαν στην Ουγγαρία «δορυφόροι» ρωσικών συμφερόντων εντός της ΕΕ.
Έτσι παρά την επίσημη διαμαρτυρία του πρέσβη της Ουκρανίας προς την σλοβακική κυβέρνηση, η συναυλία της Νετρέμπκο στην Μπρατισλάβα τον Απρίλιο έκανε sold out, με τον διευθυντή του θεάτρου να αποκαλεί τους επικριτές «πρωτόγονους».
Η Νετρέμπκο βέβαια σε τρέχοντα χρόνο βρίσκεται λιγότερο κοντά στον Πούτιν από τον Γκεργκίεφ, όχι όμως και εντελώς απέναντι. Έχει επικρίνει την εισβολή της Μόσχας και έχει τονίσει ότι δεν εμπλέκεται στην πολιτική, όμως πριν το 2022 είχε επίσης συνδέσει τη δουλειά της με την ηγεσία του Βλαντίμιρ Πούτιν. Επικριτές της σημειώνουν πως υποστήριξε την εκστρατεία επανεκλογής του το 2012, έχει συναντηθεί μαζί του επανειλημμένα και είχε δηλώσει το 2017 στα ρωσικά κρατικά μέσα ενημέρωσης ότι είναι «αδύνατο να σκεφτεί κανείς έναν καλύτερο πρόεδρο για τη Ρωσία».
Η σοπράνο μάλιστα είχε γιορτάσει τα 50α γενέθλιά της το 2021 με μια τηλεοπτική συναυλία στο Παλάτι του Κρεμλίνου. Για όλους αυτούς τους λόγους, μετά την ρωσική εισβολή, είχε απορριφθεί από δυτικά θέατρα, στη Νέα Υόρκη και το Λονδίνο. Η Ουκρανία την ενέταξε στη λίστα με τους ανεπιθύμητους καλλιτέχνες το 2023.
Κι όμως, τα πράγματα άλλαξαν. Τον περασμένο Φεβρουάριο τραγούδησε ξανά στη Δύση και συγκεκριμένα στην Όπερα του Παλμ Μπιτς στη Φλόριντα. Τον Σεπτέμβριο είναι προγραμματισμένη συναυλία της στην εμβληματική Βασιλική Όπερα του Λονδίνου όπου θα ερμηνεύσει την «Τόσκα» του Πουτσίνι. Το πρόγραμμά της για τους επόμενους 18 μήνες είναι γεμάτο με παραστάσεις στην Ευρώπη, από το Βερολίνο μέχρι τη Ζυρίχη.
Τα πράγματα έχουν αλλάξει και οι Ρώσοι καλλιτέχνες πατούν ξανά σε ευρωπαϊκό σανίδι.