Η ώθηση του Ντόναλντ Τραμπ για τερματισμό μέσω διαπραγματεύσεων του πολέμου Ουκρανίας -Ρωσίας ενέτεινε την αίσθηση του κατεπείγοντος για την ένταξη του Κιέβου στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
Την ώρα που οι σύμμαχοι της Ουκρανίας συζητούν το θέμα των εγγυήσεων ασφαλείας για το Κίεβο που θα αποτρέψουν νέες ρωσικές επιθέσεις στο μέλλον, μια μακροπρόθεσμη λύση θα ήταν η ένταξη στην ΕΕ, που θα την ενέτασσε στο πλαίσιο της ρήτρας αμοιβαίας άμυνας του μπλοκ των 27, σημειώνει σε ανάλυσή του το Bloomberg,
Μετά από πολύχρονες συνομιλίες με την ΕΕ η Ουκρανία τροποποίησε προ εξαετίας το Σύνταγμά της, ώστε να περιλαμβάνει ως στρατηγικό στόχο την ένταξη ΕΕ και το ΝΑΤΟ και υπέβαλε τη σχετική αίτηση στην Ένωση μόλις λίγες ημέρες μετά την έναρξη της ρωσικής εισβολής για να λάβει σχεδόν τέσσερις μήνες αργότερα το καθεστώς της υποψήφιας χώρας. Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο συμφώνησε στα τέλη του 2023 την έναρξη ενταξιακών διαπραγματεύσεων, που ξεκίνησαν επίσημα τον Ιούνιο του 2024.
Οι διαπραγματεύσεις συνεχίζονται, εν μέρει επειδή απαιτείται ομόφωνη έγκριση από όλα τα κράτη- μέλη για να προχωρήσει η διαδικασία. Ο Ούγγρος πρωθυπουργός Βίκτορ Όρμπαν, προσπάθησε να μπλοκάρει την ένταξη της Ουκρανίας και Ευρωπαίοι ηγέτες επιχείρησαν, σύμφωνα με το πρακτορείο, να αξιοποιήσουν την επιρροή του συμμάχου του Όρμπαν, Ντόναλντ Τραμπ, για την άρση των ενστάσεων της Βουδαπέστης.
Να πώς θα μπορούσε η ένταξη στην ΕΕ να προσφέρει ασφάλεια στην Ουκρανία
Η ένταξη στην ΕΕ δεν συνιστά άμεση εγγύηση ασφαλείας, καθώς η όλη διαδικασία διαρκεί χρόνια. Ωστόσο, όταν μια χώρα γίνει μέλος της ΕΕ , καλύπτεται από τη ρήτρα αμοιβαίας άμυνας, που ορίζεται στο Άρθρο 42.7 της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση και δηλώνει ότι σε περίπτωση ένοπλης επίθεσης εναντίον ενός κράτους μέλους, τα υπόλοιπα έχουν «υποχρέωση να του παράσχουν βοήθεια και υποστήριξη με όλα τα μέσα που διαθέτουν».
Η ρήτρα αυτή είναι παρόμοια με την αρχή της συλλογικής άμυνας του Άρθρου 5 του ΝΑΤΟ, το οποίο αναφέρει ότι επίθεση εναντίον ενός μέλους θεωρείται «επίθεση εναντίον όλων». Ωστόσο, το ΝΑΤΟ υποχρεώνει τα κράτη μέλη να λάβουν όποια μέτρα «θεωρούν αναγκαία» και όχι όλα τα δυνατά μέσα.
Όπως και στο Άρθρο 5 του ΝΑΤΟ η ρήτρα της ΕΕ δεν περιορίζει την υποστήριξη στη χρήση ένοπλης ισχύος. Το Άρθρο 42.7 επιτρέπει σε ουδέτερες χώρες, όπως η Αυστρία και η Ιρλανδία, να ανταποκριθούν με τρόπο που δεν παραβιάζει την πολιτική ουδετερότητάς τους. Η ρήτρα αμοιβαίας άμυνας της ΕΕ δεν έχει δοκιμαστεί ποτέ σε περίπτωση στρατιωτικής επίθεσης από άλλη χώρα και μόνον η Γαλλία την επικαλέστηκε μία φορά, το 2015, μετά τις τρομοκρατικές επιθέσεις στο Παρίσι.
Η διαδικασία ένταξης στην ΕΕ
Υπάρχουν τρία βασικά στάδια, τα οποία απαιτούν ομόφωνη έγκριση από τα 27 κράτη μέλη:
- Εξασφάλιση καθεστώτος υποψήφιας χώρας, με την εκπλήρωση πολιτικών και οικονομικών κριτηρίων, όπως ο σεβασμός του κράτους δικαίου και μια λειτουργούσα οικονομία της αγοράς.
- Ενταξιακές διαπραγματεύσεις, στη διάρκεια των οποίων η υποψήφια χώρα καλείται να υλοποιήσει μεταρρυθμίσεις ώστε να ευθυγραμμιστεί με τη νομοθεσία της ΕΕ.
- Έγκριση της συνθήκης προσχώρησης από την Κομισιόν, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, προτού υπογραφεί και κυρωθεί από όλα τα κράτη - μέλη και την υποψήφια χώρα.
O Ούγγρος πρωθυπουργός είχε αντιταχθεί στην έναρξη των ενταξιακών διαπραγματεύσεων με την Ουκρανία, λέγοντας ότι η χώρα δεν είναι έτοιμη. Η ΕΕ κατάφερε να παρακάμψει την αντίθεσή του, καθώς ό Όρμπαν δεν ήταν παρών στην τελική ψηφοφορία, σύμφωνα με πηγές του πρακτορείου.
Η Ουκρανία βρίσκεται τώρα στο δεύτερο στάδιο της ενταξιακής διαδικασίας, που προβλέπει την προσαρμογή της χώρας στους κανόνες και τις πολιτικές της ΕΕ, που είναι χωρισμένοι σε 35 τομείς. Αυτοί οι τομείς έχουν οργανωθεί σε έξι βασικές θεματικές ενότητες:
- θεμελιώδεις αξίες (δημοκρατία, ανεξάρτητη δικαιοσύνη),
- εσωτερική αγορά (π.χ. ελεύθερη κυκλοφορία προϊόντων),
- ανταγωνιστικότητα και οικονομία,
- περιβάλλον και πράσινες πολιτικές,
- γεωργία και διαχείριση πόρων,
- εξωτερικές σχέσεις της ΕΕ.
Ωστόσο, απαιτείται ομοφωνία από όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ για να ξεκινήσουν οι διαπραγματεύσεις για κάθε θεματική ενότητα. Ο Όρμπαν, που διατηρεί στενούς με τη Ρωσία και έχει ασκήσει βέτο στη χορήγηση στρατιωτικής βοήθειας της ΕΕ προς την Ουκρανία, έχει μπλοκάρει την έναρξη των συνομιλιών για την πρώτη θεματική ενότητα.
Η Ουκρανία ήλπιζε να είχε ξεκινήσει μέχρι τον Ιούλιο διαπραγματεύσεις για τρεις από τις θεματικές ενότητες. Ο Βολόντιμιρ Ζελένσκι δήλωσε τον Ιούνιο ότι η Ουκρανία χρειάζεται μια «ξεκάθαρη απόφαση» από την ΕΕ για το άνοιγμα αυτών των συνομιλιών, καθώς έχει «ικανοποιήσει όλες τις προϋποθέσεις».
Η διάρκεια της ενταξιακής διαδικασίας
Η ενταξιακή διαδικασία είναι ανοικτής διάρκειας και όπως αναφέρει το Pew Research Center τα νυν μη ιδρυτικά μέλη της ΕΕ χρειάστηκαν κατά μέσο όρο εννέα χρόνια για να την ολοκληρώσουν.
Η Κροατία, το νεότερο μέλος της ΕΕ, περίμενε μια δεκαετία πριν γίνει αποδεκτή το 2013, ενώ η Κύπρος και η Μάλτα περίμεναν κάπου 14 χρόνια. Η Τουρκία είναι υποψήφια από το 1999, αλλά η αυξανόμενη αυταρχικότητα της κυβέρνησής της υπό τον Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν έχει βάλει στον πάγο τη διαδικασία ένταξής της.
Η ΕΕ έχει καταστήσει σαφές ότι δεν υπάρχει τρόπος επίσπευσης της διαδικασίας, αν και η Ουκρανία έλαβε καθεστώς υποψήφιας χώρας μόλις τέσσερις μήνες μετά την αίτησή της, ενώ η Αλβανία περίμενε πέντε χρόνια από την υποβολή του σχετικού αιτήματος το 2009. Η Ουκρανία είναι μία από τις εννέα χώρες που έχουν λάβει το καθεστώς υποψήφιας χώρας.
Πληροί η Ουκρανία τα κριτήρια ένταξης στην ΕΕ;
Όπως αναφέρει το Bloomberg, η μεγαλύτερη πρόκληση για την ουκρανική κυβέρνηση είναι να πείσει την ΕΕ ότι έχει εφαρμόσει επιτυχώς τις απαιτούμενες μεταρρυθμίσεις, ιδιαίτερα εκείνους που αφορούν στην πατάξη της ενδημικής της διαφθοράς.Παρά την πρόοδο που έχει σημειωθεί, εξακολουθούν να βγαίνουν στο φως σκάνδαλα διαφθοράς, ακόμη και στις ένοπλες δυνάμεις της Ουκρανίας.
Τον περασμένο μήνα ο Ζελένσκι υπέγραψε ένα αμφιλεγόμενο νομοσχέδιο που θα περιόριζε σημαντικά τη λειτουργία των ανεξάρτητων υπηρεσιών κατά της διαφθοράς, οι οποίες είχαν συσταθεί πριν από δέκα χρόνια κατ’ απαίτηση διεθνών δωρητών. Μετά τη δημόσια κατακραυγή και επικρίσεις από την ΕΕ ο Ουκρανός πρόεδρος έκανε πίσω, αλλά το περιστατικό ενίσχυσε τις αμφιβολίες για το κατά πσον θα μπορέσουν αυτές οι υπηρεσίες να διατηρήσουν την ανεξαρτησία τους.
Μια άλλη πηγή ανησυχίας για την ΕΕ είναι η αξιοπιστία του ουκρανικού δικαστικού συστήματος, που σύμφωνα με ξένους επενδυτές συνιστά συχνά εμπόδιο για επενδύσεις. Η Ουκρανία υποχώρησε κατμία θέση στην 105η επί συνόλου 180 χωρών στον Δείκτη Αντίληψης Διαφθοράς 2024 της Διεθνούς Διαφάνειας, ο οποίος μετρά τα αντιληπτά επίπεδα διαφθοράς στον δημόσιο τομέα.
Επτά στους δέκα Ουκρανούς υπέρ της ένταξης στην ΕΕ
Σε δημοσκόπηση που διενεργήθηκε στην Ουκρανία στις αρχές Ιουνίου από το Ινστιτούτο Στρατηγικών Μελετών και Προβλέψεων Janus, το Κέντρο Κοινωνικής και Μαρκετινγκ Έρευνας SOCIS και την έκδοση «Βαρόμετρο της Κοινής Γνώμης», σχεδόν επτά στους δέκα ερωτηθέντες (κάπου 69%) είπαν ότι θα ψήφιζαν υπέρ της ένταξης της χώρας στην ΕΕ εάν διεξαγόταν δημοψήφισμα στο εγγύς μέλλον.
Η στροφή της ουκρανικής κοινής γνώμης προς την Ευρώπη υπήρξε η κινητήριος δύναμη των εντάσεων με τη Ρωσία ήδη από την «Πορτοκαλί Επανάσταση» του 2004, η οποία οδήγησε στην ακύρωση λόγω νοθείας των εκλογών που είχαν αναδείξει νικητή τον Βίκτορ Γιανουκόβιτς. Ο υποστηριζόμενος από το Κρεμλίνο Γιανουκόβιτς ανήλθε το 2010 στην εξουσία, αλλά όταν υπό την πίεση ης Ρωσίας υπαναχώρησε από την υπογραφή της συμφωνίας σύνδεσης με την ΕΕ, η λαϊκή οργή πυροδότησε το κύμα διαδηλώσεων Euromaidan, που ανέτρεψε την κυβέρνησή του.
Η πλήρης ένταξη της Ουκρανίας στην ΕΕ φάνταζε παλαιότερο μακρινό όνειρο λόγω της επιφυλακτικότητας ορισμένων κρατών μελών αναφορικά με τη διεύρυνση της Ένωσης και της οικονομικής μετάβασης της μετακομμουνιστικής Ουκρανίας. Αλλά ο πόλεμος που εξαπέλυσε εναντίον της ο Βλαντίμιρ Πούτιν το 2022 άλλαξε τα δεδομένα.
Τον Απρίλιο της ίδιας χρονιάς η πρόεδρος της Κομισιόν, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν επεσήμανε ότι η Ουκρανία ανήκει στην «ευρωπαϊκή οικογένεια», ενώ δύο μήνες αργότερα ο τότε καγκελάριος της Γερμανίας, Όλαφ Σολτς, ο Γάλλος πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν και ο τότε πρωθυπουργός της Ιταλίας, Μάριο Ντράγκι μετέβησαν στο Κίεβο και υποσχέθηκαν να υποστηρίξουν την ευρωπαϊκή πορεία της Ουκρανίας. Ο πόλεμος της Ρωσίας και οι προσπάθειές της να αποσταθεροποιήσει την Ευρώπη έδωσαν νέα ώθηση στη γενικότερη πολιτική διεύρυνσης της ΕΕ.
Να γιατί αντιδρά ο Όρμπαν στην ένταξη της Ουκρανίας στην ΕΕ
Σε αντίθεση με άλλους Ευρωπαίους ηγέτες ο Όρμπαν διατηρεί φιλικές σχέσεις με τον Πούτιν, ακόμη και μετά τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία. Η Ουγγαρία εξαρτάται από τη Ρωσία για την προμήθεια πετρελαίου και μάλιστα εξαιρέθηκε από την απαγόρευση της ΕΕ στο ρωσικό αργότο 2022, κάτι που της επέτρεψε να συνεχίσει να προμηθεύεται μαύρο χρυσό μέσω του αγωγού Druzhba που περνά από την Ουκρανία.
Ο Όρμπαν έχει υποστηρίξει ότι η ένταξη της Ουκρανίας στην ΕΕ θα ήταν «οικονομική αυτοκτονία» και θα απειλούσε θέσεις εργασίας στον αγροτικό τομέα της χώρας του. Επίσης έχει κατηγορήσει την ουκρανική κυβέρνηση ότι δεν προστατεύει τα δικαιώματα της ουγγρικής μειονότητας που ζει σε δυτικές περιοχές της Ουκρανίας, μολονότι τροποποιήθηκε η ουκρανική νομοθεσία για να ενισχυθούν τα μέτρα προστασίας των μειονοτήτων.
Ο Ντόναλντ Τραμπ έχει δηλώσει ότι θα ήταν «αδύνατο» να ενταχθεί η Ουκρανία στο ΝΑΤΟ όσο αυτός παραμένει στο τιμόνι των ΗΠΑ, αλλά στηρίζει περισσότερο την ένταξή της στην ΕΕ. Προ ημερών, μετά τις συναντήσεις του στον Λευκό Οίκο με τον Ζελένσκι και τους Ευρωπαίους ηγέτες που του ζήτησαν να μεσολαβήσει στον Ούγγρο πρωθυπουργό για να σταματήσει να μπλοκάρει την ενταξιακή διαδικασία, ο Τραμπ τηλεφώνησε στον Όρμπαν.
Ωστόσο, όπως σημειώνει το Bloomberg, η Ουγγαρία δεν είναι το μοναδικό κράτος μέλος της ΕΕ που ανησυχεί για τη διεύρυνση. Υπάρχει μια γενικότερη ανησυχία μεταξύ ορισμένων χωρών του μπλοκ ότι η διεύρυνση θα μπορούσε να δημιουργήσει πρόσθετα προβλήματα - ένας φόβος που τροφοδοτείται από την κόντρα των Βρυξελλών με την Ουγγαρία για τον σεβασμό του κράτους δικαίου, αλλά και τη δυσκολία που αντιμετωπίζουν χώρες όπως η Ρουμανία και η Βουλγαρία στον αγώνα τους για την πάταξη της διαφθοράς.