Κρίσιμες προεδρικές εκλογές διεξάγονται την Κυριακή στην Πολωνία, σε μια αναμέτρηση που θα κρίνει την ισχύ της φιλοευρωπαϊκής κυβέρνησης Τουσκ έναντι ενός ανερχόμενου εθνικιστικού κύματος.
Στον αυριανό πρώτο γύρο των προεδρικών εκλογών ο ο φιλοευρωπαίος πρώην πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου και νυν πρωθυπουργός της Πολωνίας, Ντόναλντ Τουσκ, - ο ιστότοπος του κόμματος του οποίου δέχθηκε επίθεση Ρώσων χάκερς παραμονές της αναμέτρησης - προσβλέπει στην επικράτηση ενός προέδρου με τον οποίον θα μπορεί να συνεργαστεί, ξεπερνώντας τα εμπόδια που του έβαζε μέχρι τώρα ο απερχόμενος Αντρέι Ντούντα.
Αν και δεν διαθέτει τόση εξουσία όση οι ομόλογοί του στις ΗΠΑ ή τη Γαλλία, ο πρόεδρος στην Πολωνία, που εκλέγεται άμεσα από το λαό, με το δικαίωμα βέτο, που διαθέτει μπορεί να μπλοκάρει τις νομοθετικές προτάσεις της κυβέρνησης. Έχει επίσης τη συνολική εποπτεία των ενόπλων δυνάμεων, έχει λόγο στην εξωτερική πολιτική και μπορεί να καταθέτει τα δικά του νομοσχέδια. Και ο Ντούντα, έχει δυσκολέψει πολύ τον Τουσκ στις πολιτικές που θέλει να εφαρμόσει, όσον αφορά στην κοινωνία (όπως π.χ. στο θέμα των αμβλώσεων), αλλά και στην άμυνα.
Διαψευσμένες ελπίδες για μεταρρυθμίσεις από την κυβέρνηση Τουσκ
Όταν ο συνασπισμός του Τουσκ ανέτρεψε το εθνικοσυντηρητικό κόμμα Νόμου και Δικαιοσύνης (PiS) του Γιάροσλαβ Κατσίνσκι από την εξουσία τον Δεκέμβριο του 2023 μετά από οκτώ χρόνια, οι ελπίδες για μια γρήγορη δημοκρατική ανάκαμψη ήταν υψηλές, όπως σημειώνει η Deutsche Welle. Στη διάρκεια της προεκλογικής καμπάνιας οι φιλελεύθερες-συντηρητικές δυνάμεις είχαν υποσχεθεί την αποκατάσταση του κράτους δικαίου, την απελευθέρωση των νόμων περί αμβλώσεων και περισσότερα δικαιώματα για τους ομοφυλόφιλους. Ήθελαν επίσης να προβούν σε μεταρρύθμιση των δημόσιων ΜΜΕ και να καταστήσουν υπόλογους τους πολιτικούς που κατηγορήθηκαν για διαφθορά και κατάχρηση εξουσίας.
Τρζασκόφσκι, δήμαρχος της Βαρσοβίας (πάνω δεξιά) και οι συντηρητικοί εθνικιστές Κάρολ Ναβρότσκι (κάτω αριστερά) και Σλάβομιρ Μέντζεν (κάτω δεξιά) / Φωτογραφία: AP, Jose Luis Magana, Czarek Sokolowski
Σύντομα όμως έγινε σαφές ότι οι περισσότερες απόπειρες μεταρρυθμίσεων απέτυχαν εξαιτίας της αντίστασης του εθνικού συντηρητικού προέδρου της Πολωνίας. Ο Αντρέι Ντούντα χρησιμοποιεί το δικαίωμα αρνησικυρίας ή παραπέμπει κυβερνητικές νομοθετικές προτάσεις στο Συνταγματικό Δικαστήριο, το οποίο αποτελείται από υποστηρικτές του PiS. Μετά από ενάμιση χρόνο, ο απολογισμός της κυβέρνησης Τουσκ είναι μέτριος. Η απογοήτευση και η δυσαρέσκεια εξαπλώνονται σε όλη τη χώρα – ακόμη και μεταξύ των βασικών ψηφοφόρων των κομμάτων του συνασπισμού.
Για τον Τουσκ είναι ζήτημα ζωής και θανάτου
«Προεδρικό Μέγαρο ή θάνατος», έγραψε ο δημοσιογράφος του Newsweek, Γιάτσεκ Γκάντεκ, μετά την έναρξη της προεκλογικής εκστρατείας το περασμένο φθινόπωρο στην Πολωνία. «Ο Τουσκ γνωρίζει ότι όλα εξαρτώνται από την έκβαση αυτής της μάχης». Ως εκ τούτου, ο επικεφαλής της κυβέρνησης έστειλε στη μάχη τον αριστερό-φιλελεύθερο συνάδελφό του στο κόμμα, Ραφάλ Τρζασκόφσκι, ως έναν πολλά υποσχόμενο υποψήφιο.
Ο δήμαρχος της Βαρσοβίας είχε αντιμετωπίσει τον Ντούντα στις προεδρικές εκλογές προ πενταετίας και είχε ηττηθεί οριακά στον επαναληπτικό γύρο με 48,97% έναντι 51,03%. Παρά το σχετικά νεαρό της ηλικίας του για τα πολωνικά δεδομένα, ο 53χρονος έχει μια μακρά πολιτική καριέρα, καθώς έχει διατελέσει υπουργός Ψηφιακών Υποθέσεων, μέλος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και υφυπουργός στο υπουργείο Εξωτερικών, υπεύθυνος για την ευρωπαϊκή πολιτική. Στον δημαρχιακό θώκο της πρωτεύουσας της Πολωνίας βρίσκεται από το 2018.
Τι λένε οι δημοσκοπήσεις
Ο Τρζασκόφσκι ανήκει στην αριστερή πτέρυγα του κόμματος Πολιτική Πλατφόρμα του Τουσκ. Υποστηρίζει τους φιλελεύθερους νόμους για τις αμβλώσεις που επιτρέπουν τις αμβλώσεις έως και την 12η εβδομάδα της εγκυμοσύνης και έχει αφαιρέσει τους σταυρούς από τα γραφεία στο Δημαρχείο. Ως ένας από τους λίγους πολιτικούς στην Πολωνία, υπερασπίζεται την πολιτική της ΕΕ για το κλίμα. Λίγες μέρες πριν από τις εκλογές, προηγείται στις δημοσκοπήσεις, αν και το προβάδισμά του έχει συρρικνωθεί σε μερικές ποσοστιαίες μονάδες τις τελευταίες εβδομάδες.
Βασικός του αντίπαλος είναι ο εθνικοσυντηρητικός Κάρολ Ναβρότσκι. Ο 42χρονος ιστορικός από το Γκντανσκ ηγείται του Ινστιτούτου Εθνικής Μνήμης (IPN), της πολωνικής εκδοχής της πλέον ανενεργής Υπηρεσίας Αρχείων Στάζι. Ο ηγέτης του PiS, Κατσίνσκι, έστειλε τον δεξιό εθνικιστή ακτιβιστή στην προεδρική κούρσα ως «υποψήφιο πολίτη» με την ελπίδα ότι κερδίσει δεξιούς ψηφοφόρους εκτός του περιβάλλοντος του PiS, επειδή δεν θεωρείται «απαράτσικ» του κόμματος, όπως ο πρώην πρωθυπουργός Ματέους Μοραβιέτσκι.
Μπλεγμένος σε σκάνδαλα ο εθνικοσυντηρητικός προεδρικός υποψήφιος
Αλλά αυτός ο υπολογισμός δεν φαίνεται να λειτουργεί - η δημοτικότητα του Ναβρότσκι παραμένει χαμηλότερη από τα ποσοστά δημοτικότητας του PiS, επειδή ακόμη και πολλά μέλη του κόμματος δεν γνωρίζουν καθόλου τον υποψήφιο. Η έρευνα των δημοσιογράφων δείχνει επίσης ότι είχε επαφές με τον υπόκοσμο. Και λίγο πριν από την ημέρα των εκλογών, βρέθηκε μπλεγμένος σε ένα σκάνδαλο ακινήτων.
Οι αντίπαλοί του τον κατηγόρησαν ότι απέκτησε με δόλιο τρόπο ένα δημοτικό διαμέρισμα. Σε προεκλογικές συγκεντρώσεις, ο Ναβρότσκι επιτίθεται κατά των μεταναστών, κατά της Πράσινης Συμφωνίας της ΕΕ και κατά των Βρυξελλών. Ζητά περιορισμό της βοήθειας προς την Ουκρανία και καλλιεργεί την εικόνα της Γερμανίας ως εχθρού. «Δεν θα είμαι υπηρέτης, ούτε υπηρέτης της Γερμανίας», διαβεβαιώνει. Το PiS κατηγορεί τον Πολωνό πρωθυπουργό Τουσκ ότι είναι «Γερμανός πράκτορας».
Τραμπ και Σιμιόν ως βοηθοί στις εκλογές
Η ομάδα της προεκλογικής εκστρατείας του Ναβρότσκι χρησιμοποίησε τις καλές επαφές της με τους Ρεπουμπλικάνους στις ΗΠΑ για να εξασφαλίσει μια φωτογραφία του Ντόναλντ Τραμπ στο Οβάλ Γραφείο. «Θα κερδίσεις» - λέγεται ότι του είπε ο πρόεδρος των ΗΠΑ.
Αλλά και ο δεξιός λαϊκιστής νικητής του πρώτου γύρου των προεδρικών εκλογών στη Ρουμανία, Τζόρτζε Σιμιόν, στηρίζει τον Ναβρότσκι. Ταξίδεψε μάλιστα στην Πολωνία για να τον βοηθήσει και σε μια συγκέντρωση στο Ζάμπρζε στην Άνω Σιλεσία την Τρίτη 13 Μαΐου, οι δύο πολιτικοί ανακοίνωσαν την πρόθεσή τους να οικοδομήσουν μια «Ευρώπη των πατρίδων». «Δεν θα επιτρέψουμε στην ΕΕ να μετατρέψει την Πολωνία και τη Ρουμανία σε διοικητικές περιφέρειες της», είπε ο Ναβρότσκι.
Αουτσάιντερ ο ακροδεξιός υποψήφιος;
Για ένα διάστημα φαινόταν ότι ο Σλάβομιρ Μέντζεν, ο υποψήφιος της ακροδεξιάς Συνομοσπονδίας, θα μπορούσε να αποτελέσει απειλή για τον Ναβρότσκι. Σε αρκετές έρευνες τον Μάρτιο του 2025, ο Μέντζεν πλησίασε ή και ξεπέρασε τον Ναβρότσκι. Τώρα έχει πέσει σε λίγο κάτω από 12%.
Ο 38χρονος φοροτεχνικός και επιχειρηματίας περιοδεύει στην Πολωνία από το περασμένο φθινόπωρο και καυχιέται ότι έχει ολοκληρώσει περισσότερες από 340 εκδηλώσεις της προεκλογικής του εκστρατείας. Είναι ιδιαίτερα εμφανής στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης - έχει 1,6 εκατομμύρια ακόλουθους στο TikTok.
Το πρόγραμμα του Μέντζεν συνίσταται σε κριτική της πολιτικής πραγματικότητας, στα συστήματα υγειονομικής περίθαλψης και συνταξιοδότησης, ενώ στην Ευρώπη επιτίθεται στη μεταναστευτική πολιτική και την «Πράσινη Συμφωνία».
Τα ριζοσπαστικά συνθήματά του προσελκύουν ιδιαίτερα τους νέους – οι έφηβοι σχολικής ηλικίας εκπροσωπούνται δυσανάλογα στις εκδηλώσεις του. Ο Μέντζεν κατηγορεί το PiS του Κατσίνσκι και την Πλατφόρμα των Πολιτών του Τουσκ για όλα τα προβλήματα της χώρας και μιλάει επικριτικά για το «δίπολο» - την κυριαρχία των δύο. Αυτή την άποψη συμμερίζονται πολλοί από τους 13 υποψηφίους που συμμετέχουν στις εκλογές της επόμενης Κυριακής.
Προς δεύτερο γύρο προεδρικών εκλογών στην Πολωνία
Η αντιπαλότητα μεταξύ Τουσκ και Κατσίνσκι έχει διαμορφώσει την πολωνική ιστορία τα τελευταία 20 χρόνια. Άλλοτε κυβερνά το ένα κόμμα (PiS: 2005-2007 και 2015-2023) και άλλοτε το άλλο (Πλατφόρμα Πολιτών: 2007-2015 και από το 2023). Δεν υπάρχει πολύς χώρος για άλλες παρατάξεις. Εκτός αν συμβεί κάτι απρόοπτο, η προεδρική κούρσα δεν θα κριθεί στον πρώτο γύρο, αλλά στον επαναληπτικό γύρο μεταξύ του Τρζασκόφσκι και του Ναβρότσκι, την 1η Ιουνίου.
Οι δημοσκοπήσεις δείχνουν τον αριστερό-φιλελεύθερο υποψήφιο να προηγείται - αλλά δεν μπορεί να είναι σίγουρος για τη νίκη του. Θα ψηφίσουν όλοι οι ψηφοφόροι των κομμάτων που σχηματίζουν τον κυβερνητικό συνασπισμό τον Τρζασκόφσκι ή θα μείνουν σπίτι τους; Και τι θα κάνουν οι ψηφοφόροι του Μέντζεν στον δεύτερο γύρο; Ο Τουσκ θα πρέπει να περιμένει μέχρι να καταμετρηθεί και το τελευταίο ψηφοδέλτιο.