Ο μέχρι χθες ισχυρός συνεργάτης του Βολοντιμίρ Ζελένσκι Αντρίι Γιερμάκ παραιτήθηκε λίγες ώρες αφότου -την Παρασκευή- κλιμάκια της υπηρεσίας κατά της διαφθοράς (NABU) έκαναν ελέγχους στο σπίτι και το γραφείο του.
Το όνομά του είχε ακουστεί εδώ και πολλές μέρες στο πλαίσιο των αποκαλύψεων της ίδιας υπηρεσίας, χωρίς να έχουν εμφανιστεί στοιχεία σε βάρος του, όσον αφορά το μεγάλο σκάνδαλο με μίζες στις συμβάσεις εξοπλισμού για εγκαταστάσεις παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας.
Μέσα και έξω από την Ουκρανία περίμεναν εδώ και καιρό την απομάκρυνση του Γιερμάκ, ενώ μετά την εμπλοκή του ονόματός του στο πολύκροτο σκάνδαλο, ακόμα και μέλη του κόμματος του διατύπωσαν δημόσια αυτό το αίτημα. Ωστόσο ο Ζελένσκι είχε επιλέξει αρχικά να καλύψει τον Γιερμάκ, κάτι που ερμηνεύτηκε εντός και εκτός ως απροθυμία εκ μέρους του Ουκρανού προέδρου να τα βάλει με τη διαφθορά.
Βολές Γιερμάκ - δηλώνει ότι πάει στο μέτωπο
Ωστόσο, μετά τους ελέγχους τα πράγματα άλλαξαν. Στο χθεσινό του διάγγελμα ο Ζελένσκι ανακοίνωσε την απομάκρυνση Γιερμάκ ενώ τον ευχαρίστησε για τις υπηρεσίες του και για την πατριωτική του στάση. Ωστόσο τα πράγματα δεν ήταν τόσο ρόδινα. Ο ίδιος ο Γιερμάκ, σε δηλώσεις του που δημοσιεύτηκαν στην εφημερίδα News York Post εξέφρασε “παράπονα” λέγοντας ότι πάει στο μέτωπο. Δεν ξέρουμε τι θέλει να πει με την συγκεκριμένη του απόφαση: Είναι προσπάθεια εξιλέωσης ή απόδειξης του πατριωτισμού του;
«Πάω στο μέτωπο και είμαι έτοιμος για οποιεσδήποτε διώξεις. Είμαι έντιμος και αξιοπρεπής άνθρωπος. Με δυσφήμησαν και δεν υπερασπίστηκαν την αξιοπρέπειά μου, παρά το γεγονός ότι βρίσκομαι στο Κίεβο από τις 24 Φεβρουαρίου 2022. Δεν θέλω να δημιουργήσω προβλήματα στον Ζελένσκι – πάω στο μέτωπο. Αισθάνομαι αηδία για τη λάσπη που μου έριξαν και ακόμα μεγαλύτερη αηδία για την έλλειψη υποστήριξης από εκείνους που γνωρίζουν την αλήθεια» δήλωσε ο Γιερμάκ.
Η επιλογή του μέσου στο οποίο έγινε η δήλωση δεν ήταν τυχαία: Ο Γιερμάκ ξέρει ότι πρόκειται για την αγαπημένη εφημερίδα του Ντόναλντ Τραμπ και ο αμερικανός Πρόεδρος δεν θα την προσπεράσει αδιάβαστη.
Η απομάκρυνσή του είναι σαφές δείγμα των προθέσεων Ζελένσκι ενώ αρκετά αποκαλυπτικά είναι και αυτά που δήλωσε χθες ο Ουκρανός πρόεδρος, για εκείνους που έχουν τον τρόπο να τα “διαβάσουν”. Ας δούμε λοιπόν τι έχει συμβεί, γιατί, και τι μπορεί να συμβεί στη συνέχεια. Γενικά η διαμόρφωση της σημερινής κατάστασης ήταν μέχρι ενός βαθμού προβλεπόμενη και είχε επισημανθεί μεταξύ άλλων και από το iefimerida.gr.
Πέραν των δικαιοδοσιών του η εξουσία Γιερμάκ
Ο ρόλος του επικεφαλής γραφείου Προέδρου στην Ουκρανία δεν προβλέπει όλα αυτά που έκανε ο Γιερμάκ, δηλαδή συμμετοχή στη δουλειά των υπουργείων, στις διαπραγματεύσεις και -κυρίως- τον ρόλο του “μεσάζοντα” ανάμεσα στον πρόεδρο και το κοινοβούλιο. Είναι δύο ανεξάρτητες εξουσίες και δεν θα έπρπε να έχουν τέτοιους διαύλους. Δεν πρόκειται για μια δυσλειτουργία που έφτιαξε ο Γιερμάκ - είχε γίνει επί παλιότερων κυβερνήσεων- αλλά ο Γιερμάκ γιγάντωσε αυτό το σύστημα, όπως του καταλογίζουν οι πολιτικοί του αντίπαλοι.
Κατά μια έννοια, δεν υπήρχε και άλλη επιλογή λαμβάνοντας υπόψη την αντι-επαγγελματικότητα και την έλλειψη γνώσεων και ικανοτήτων μεγάλου μέρους των βουλευτών. Αυτή η έλλειψη είναι απόρροια της ίδιας της εκλογής Ζελένσκι το 2009. Ο Ζελένσκι εξελέγη πρόεδρος, σε μεγάλο βαθμό με ψήφο διαμαρτυρίας, ενώ δεν είχε κανέναν κομματικό μηχανισμό και χωρίς επαγγελματίες πολιτικούς δίπλα του. Αυτό ήταν κάτι που μπορούσε να λειτουργήσει όσον αφορά το αξίωμά του προέδρου - και αποδείχθηκε ενδεχομένως και σωτήριο εν καιρώ πολέμου- αλλά δεν μπορούσε να λειτουργήσει τόσο καλά όσον αφορά το κοινοβούλιο.
Οι κοινοβουλευτικές εκλογές που έφεραν πρώτο με διαφορά το νεοσύστατο (στην πραγματικότητα - φτιαγμένο στο πόδι) κόμμα του Ζελένσκι “Ο υπηρέτης του λαού” έφεραν στην εξουσία ανθρώπους άσχετους, διαφόρων επαγγελμάτων και αμφιβόλου ηθικού αναστήματος. Ανθρώπους που ούτε ο ίδιος ο Ζελένσκι είχε δει στα μάτια του, που εξελέγησαν από “συστάσεις” και αργότερα δημιούργησαν πρόβλημα στον ίδιο τον Ζελένσκι. Τρανταχτό παράδειγμα, ο θιασώτης της μοσχοβίτικης Εκκλησίας Αρτιόμ Ντμιτρούκ, πρώην γυμναστής από την Οδησσό που ένας Θεός ξέρει για ποιον λόγο συμπεριελήφθη στο ψηφοδέλτιο των “πρασίνων”.
Ποιες είναι οι συνθήκες που οδήγησαν στην απομάκρυνση Γιερμάκ
Στην ομιλία του χθες, όπου ο Ουκρανός πρόεδρος κάλεσε σε ενότητα και ανακοίνωση την παραίτηση Γιερμάκ, ο ίδιος έκανε έμφαση και σε κάτι άλλο, το οποίο όσοι ασχολούνται με τα πολιτικά της Ουκρανίας κατάλαβαν πολύ καλά. Αυτό ήταν η “προτροπή” του προς το κοινοβούλιο για ψήφιση του προϋπολογισμού. Ειδικότερα η ψήφιση του προϋπολογισμού είναι εκείνο το πεδίο στο οποίο γίνονται τατάνιες πολιτικές μάχες στο ουκρανικό κοινοβούλιο. Δεν είναι μόνο η “μοιρασιά των χρημάτων” σε διάφορες κατευθύνσεις και τομείς αλλά και το γεγονός ότι αν δεν ψηφιστεί ο προϋπολογισμός το κράτος δεν μπορεί να λειτουργήσει, γεγονός που αφήνει περιθώρια για πιέσεις και εκβιασμούς από πολιτικές ομάδες εντός του κοινοβουλίου. Μέχρι πριν λίγο καιρό οι “πράσινοι” είχαν την πλειοψηφία στο κοινοβούλιο οπότε το θέμα δεν απασχολούσε ιδιαίτερα τον Ζελένσκι αλλά μετά το σκάνδαλο ορισμένοι βρήκαν την αφορμή να απαιτήσουν την απομάκρυνση Γιερμάκ με αντάλλαγμα κομματική πειθαρχία. Υποτίθεται ότι αυτό το πρόβλημα είχε λυθεί αλλά ίσως και όχι.
Πριν από λίγες εβδομάδες η Ουκρανία συμμετείχε σε συζητήσεις για την ενταξιακή πορεία της στην Ε.Ε. Τα μηνύματα που φαίνεται να έλαβε κατά τη διάρκεια αυτών των συζητήσεων ήταν πολύ σκληρά και όλα τους αφορούσαν την αντιμετώπιση της διαφθοράς ως βασική προϋπόθεση της ένταξης της χώρας στην ευρωπαϊκή οικογένεια. Το θέμα υποβαθμίστηκε επικοινωνιακά στα ανώτατα κλιμάκια της χώρας, όχι μόνο επειδή οι ευρωπαίοι έκαναν αυστηρές συστάσεις στην ουκρανική κυβέρνηση αλλά και επειδή η πλειοψηφία των Ουκρανών συμφωνούν με αυτές τις συστάσεις.
Οι Ουκρανοί δεν έχουν κανένα όφελος από τη διαφθορά, και νιώθουν να αδικούνται και να απειλούνται από την διαφθορά οπότε η απαίτηση για την καταπολέμισή της είναι κατ’ αρχάς απαίτηση των πολιτών της χώρας, όπως φάνηκε στο Μαϊντάν το 2013. Η δημοσίευση του μεγάλου σκανδάλου διαφθοράς, που ακουμπάει τα ανώτατα κλιμάκια της ουκρανικής ηγεσίας, θα μπορούσε να είναι εκείνη η αφορμή που θα απελευθέρωνε τις διαθέσεις διαμαρτυρίας μερίδας του πληθυσμού. Και ο Ζελένσκι το ξέρει. Και η Μόσχα το ξέρει. Και ο Ζελένσκι ξέρει ότι η Μόσχα το ξέρει.
Επιπλέον, ο κίνδυνος αποδυνάμωσης της διαπραγματευτικής γραμμής της Ουκρανίας με τις ΗΠΑ όσον αφορά το όποιο ειρηνευτικό σχέδιο εξαιτίας της παρουσίας Γιερμάκ δεν μπορούσε να υποτιμηθεί, αν και αυτό -όπως θα εξηγήσω παρακάτω- είναι “δίκοπο μαχαίρι”. Ο Γιερμάκ, ακόμα τουλάχιστον, δεν έχει φανεί στο υλικό που αφορά το σκάνδαλο της ΕΝΕΡΓΟΑΤΟΜ αλλά η σκιά του είναι βαριά και αυτό είναι κάτι που ενοχλεί και τις ΗΠΑ και την Ε.Ε.
Τα οφέλη και οι κίνδυνοι της απομάκρυνσης Γιερμάκ
Με την απόφασή του ο Ουκρανός πρόεδρος δείχνει προς τα μέσα και τα προς τα έξω ότι είναι έτοιμος να τα βάλει με τη διαφθορά και ότι η εικόνα της χώρας του είναι για αυτόν σημαντικότερη απ’ ότι οι άνθρωποι που στενού του περιβάλλοντος. Ο Αντρίι Γιερμάκ έχει συσσωρεύσει τα τελευταία χρόνια μεγάλο απόθεμα αρνητικής φήμης στο εσωτερικό της χώρας. Έχει γίνει σχεδόν το συνώνυμο διαπλεκόμενων καταστάσεων και αντιθεσμικών αποφάσεων.
Αυτή η κριτική μπορεί να θεωρηθεί δίκαιη μόνο εν μέρει. Οι “βυζαντινισμοί” στις αποφάσεις και ο πληθωρικός χαρακτήρας του πρώην ισχυρού δεξιού χεριού του Ζελένσκι είναι μόνο ένας από τους παράγοντες. Οι άλλοι παράγοντες βρίσκονται στις ίδιες τις δυσλειτουργίες του πολιτικού συστήματος της χώρας, όπως αυτή που περιέγραψα πριν. Ακόμα, δεν είναι μυστικό ότι ο διευθυντής γραφείου λειτουργούσε συχνά ως “αλεξικέραυνο” όσον αφορά τις αποφάσεις του ίδιου του Ζελένσκι.
Η απομάκρυνσή του αναμένεται να βοηθήσει στην εσωτερική συνοχή και της χώρας και -ενδεχομένως- του πολιτικού συστήματος. Αυτό βεβαίως θα εξαρτηθεί από τις αποφάσεις που θα πάρει τις επόμενες μέρες ο Ζελένσκι και το κοινοβούλιο. Αν δηλαδή προχωρήσει ομαλά η ψήφιση του προϋπολογισμού, αν θα μπουν άτομα της αντιπολίτευσης ή “τεχνοκράτες” στα δύο υπουργεία που χήρεψαν εξαιτίας του σκανδάλου της ΕΝΕΡΓΟΑΤΟΜ και κυρίως - ποιος θα αναλάβει τη θέση του Γιερμάκ. Αν δηλαδή στη θέση του Γιερμάκ μπει άλλη μια “δυνατή προσωπικότητα” που θα συνεχίσει να διατηρεί τον έλεγχο σε τομείς του κράτους που δεν πρέπει να διατηρεί ή αν αναλάβει κάποιο άγνωστο άτομο που θα ασκεί απλώς θα θεσμικά του καθήκοντα, όπως προβλέπεται από το ουκρανικό σύνταγμα.
Ακόμα, πολλά ερωτήματα αφορούν τα άτομα σε διάφορες θέσεις - κλειδιά της Ουκρανικής διοίκησης, η τοποθέτηση των οποίων θεωρείται ότι ήταν προσωπική υπόθεση του Αντρέι Γιερμάκ. Το πιο τρανταχτό παράδειγμα είναι η πρωθυπουργός της χώρας Γιούλια Σβιριντένκο. Αν δηλαδή ο Γιερμάκ φύγει πραγματικά (και πάει στο μέτωπο όπως λέει) ή αν θα συνεχίσει να ασκεί την εξουσία δια αντιπροσώπων.
Επιπλέον, ο ρόλος του Γιερμάκ στις διαπραγματεύσεις δεν ήταν διακοσμητικός. Πολιτικοί παράγοντες στην Ουκρανία λένε ότι ο Γιερμάκ όχι μόνο είναι ιδιαίτερα έμπειρος σε αυτά τα πράγματα αλλά και πως έχει προσωπικές σχέσεις με παράγοντες στο εξωτερικό και ιδιαίτερα στις ΗΠΑ, οι οποίες συνέβαλαν στην επιτυχία αυτών των διαπραγματεύσεων. Δεν ξέρουμε ποιος θα είναι ο επικεφαλής εφεξής. Και δεν είναι σίγουρο ότι θα έχει τις ικανότητες και την ανθεκτικότητα του Γιερμάκ. Το συγκεκριμένο θεωρείται στην Ουκρανία ως σημαντικός κίνδυνος που έχουν μπροστά τους.
Η απομάκρυνση του Γιερμάκ δεν ήταν “κεραυνός εν αιθρία” και πολλοί απορούσαν το γιατί δεν είχε γίνει νωρίτερα. Μέχρι στιγμής, μέχρι που γράφεται αυτό το κείμενο, η πολιτική διαδικασία στην Ουκρανία εξελίσσεται ομαλά, όπως προβλέπεται από τα εγχειρίδια διαχείρισης κρίσεων. Η Ουκρανία ζει μια κρίση μέσα σε μια άλλη κρίση. Το αν αυτή η ομαλότητα κινηθεί πάνω κάτω προς την προβλεπόμενη κατεύθυνση θα εξαρτηθεί από πλήθος παραγόντων εντός και εκτός Ουκρανίας, τους οποίους θα έχουμε την ευκαιρία να παρακολουθήσουμε τις επόμενες ημέρες.