Ξεκίνησε χθες η τετραήμερη επίσκεψη του Πάπα Λέοντα ΙΔ΄ στην Τουρκία, με ιδιαίτερο συμβολικό και θεολογικό βάρος, που αναδεικνύει ξανά, μεταξύ άλλων, στο διεθνές προσκήνιο το ζήτημα της Θεολογικής Σχολής της Χάλκης, κλειστής από το 1971.
Η παρουσία ενός Πάπα στην Τουρκία δημιουργεί ελπίδες για την επαναλειτουργία της, ενώ ταυτόχρονα υπογραμμίζει την ανάγκη για σεβασμό των χριστιανικών μειονοτήτων και ενίσχυση του θρησκευτικού πλουραλισμού στην Τουρκία. Η επίσκεψη θεωρείται από Ιταλούς και διεθνείς αναλυτές εξαιρετικά σημαντική, καθώς συνδέεται με τη συμπλήρωση 1.700 ετών από την Α΄ Οικουμενική Σύνοδο της Νίκαιας και με τον διάλογο Ορθοδόξων και Καθολικών. Παράλληλα, η παρουσία του Πάπα στο Φανάρι και στη Νίκαια φαίνεται να ενοχλεί τη ρωσική πλευρά, η οποία επιχειρεί να υποβαθμίσει την αξία τέτοιων γεγονότων και κατά διαστήματα δημιουργεί εμπόδια στον διαχριστιανικό διάλογο. Η ρωσική παρέμβαση συνδέεται, σύμφωνα με κύκλους του Οικουμενικού Πατριαρχείου, με την απουσία των Πατριαρχών Αντιοχείας και Ιεροσολύμων από τους εορτασμούς, που διατηρούν στενές σχέσεις με το Πατριαρχείο της Μόσχας.
Λίγο πριν αναχωρήσει από τη Ρώμη, ο Πάπας παραχώρησε δήλωση στον ανταποκριτή του ΑΠΕ–ΜΠΕ, Θεόδωρο Ανδρεάδη Συγγελάκη, υπογραμμίζοντας ότι η επίσκεψη αποτελεί συνέχεια μιας πρωτοβουλίας που είχαν σχεδιάσει ο Πατριάρχης Βαρθολομαίος και ο εκλιπών Πάπας Φραγκίσκος για τα 1.700 χρόνια από την Α΄ Οικουμενική Σύνοδο. Ο θάνατος του Φραγκίσκου ανέβαλε το σχέδιο, αλλά ο Λέων ΙΔ΄ αποφάσισε να το συνεχίσει, δείχνοντας ότι η ενότητα των Χριστιανών παραμένει κεντρική προτεραιότητα. «Η ενότητα μπορεί να αποτελέσει και πηγή ειρήνης για όλο τον κόσμο», τόνισε, προσθέτοντας ότι «χρειάζεται η χριστιανική μας μαρτυρία» και ότι η συνάντηση με τον Πατριάρχη προσφέρει μια σημαντική ευκαιρία για την προώθηση της χριστιανικής ενότητας.
Οι αιχμές κατά του Ερντογάν -Στο προσκήνιο η Χάλκη
Η πρώτη ημέρα της επίσκεψης επικεντρώθηκε στην Άγκυρα, όπου ο Πάπας συναντήθηκε με τον πρόεδρο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν και υπογράμμισε τον ρόλο της Τουρκίας ως «γέφυρας ανάμεσα στην Ανατολή και τη Δύση, την Ασία και την Ευρώπη, τις θρησκείες και τους πολιτισμούς». Παράλληλα, προειδοποίησε, κατά της «ομογενοποίησης» της τουρκικής κοινωνίας, τονίζοντας ότι μια τέτοια εξέλιξη «θα αποτελούσε εκπτώχυνση» και ότι «μία κοινωνία δεν είναι ζωντανή αν δεν είναι πλουραλιστική». Το μήνυμα στρεφόταν κυρίως στην προστασία των μειονοτήτων, ιδιαίτερα των χριστιανικών κοινοτήτων, που αποτελούν μόλις το 0,1% του πληθυσμού των 86 εκατομμυρίων κατοίκων, ενώ ταυτόχρονα αναδείκνυε ζητήματα ελευθερίας της έκφρασης και θρησκευτικού πλουραλισμού. Ο Πάπας τόνισε επίσης τη σημασία της αξιοπρέπειας όλων των ανθρώπων και της ισότιμης συμμετοχής των γυναικών στην κοινωνία, στην επαγγελματική, πολιτιστική και πολιτική ζωή, ως παράγοντα ενίσχυσης της δημοκρατίας.
Η πρώτη ημέρα επανέφερε στο προσκήνιο τη Θεολογική Σχολή της Χάλκης, καθώς η επίσκεψη ενός Πάπα στην Τουρκία δημιουργεί ευνοϊκό κλίμα για την επαναλειτουργία της. Οι δηλώσεις για σεβασμό των μειονοτήτων και ενίσχυση του πλουραλισμού λειτουργούν ως υπενθύμιση της ανάγκης αναγνώρισης του ρόλου του Οικουμενικού Πατριαρχείου, ενώ οι διεθνείς παρατηρητές εκτιμούν ότι η επίσκεψη μπορεί να ανοίξει τον δρόμο για νέες συνομιλίες για τη θρησκευτική ελευθερία.
Η Χάλκη ξανά στο προσκήνιο
Η περιοδεία του Πάπα Λέοντα ΙΔ΄ στην Τουρκία, αναζωπυρώνει τις ελπίδες για επαναλειτουργία της ιστορικής Θεολογικής Σχολής της Χάλκης, η οποία παραμένει κλειστή για δεκαετίες
Η βίαιη παύση της λειτουργίας της το 1971, έπειτα από κρατικούς περιορισμούς στην ιδιωτική ανώτατη εκπαίδευση, προκάλεσε διεθνείς αντιδράσεις, ιδιαίτερα καθώς η Τουρκία αργότερα επέτρεψε την αλματώδη ανάπτυξη δεκάδων ιδιωτικών πανεπιστημίων.
Σήμερα, ωστόσο, καταγράφονται σημάδια μεταστροφής. Τον Σεπτέμβριο, κατά τη διάρκεια συνομιλιών στον Λευκό Οίκο, ο πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν διαβεβαίωσε τον Αμερικανό πρόεδρο Ντόναλντ Τραμπ ότι η Τουρκία θα συμβάλει στην επαναλειτουργία της σχολής, συνδέοντας την κίνηση με αντίστοιχες ενέργειες της Ελλάδας σχετικά με τα δικαιώματα των μουσουλμάνων. Στο νησί, τα έργα ανακαίνισης είναι πλέον εμφανή: σκαλωσιές τυλίγουν τα κτίρια και οι κοιτώνες και οι αίθουσες διδασκαλίας έχουν ήδη ανακαινιστεί ώστε να υποδεχθούν νέους φοιτητές.
Όπως τόνισε ο Αρχιεπίσκοπος Ελπιδοφόρος, επικεφαλής της Ελληνορθόδοξης Αρχιεπισκοπής Αμερικής, πρόκειται για «ένα τεράστιο βήμα για την Τουρκία, τις μειονότητες και το μέλλον των θρησκευτικών δικαιωμάτων». Σε συνέντευξή του στο Associated Press, σημείωσε πως ειδική επιτροπή, αποτελούμενη από εκπροσώπους του Οικουμενικού Πατριαρχείου και τουρκικών αρχών, εργάζεται ήδη προς την κατεύθυνση της επαναλειτουργίας, με ελπίδες για εγγραφές ήδη από την επόμενη ακαδημαϊκή χρονιά.
Ο ίδιος, Κωνσταντινουπολίτης στην καταγωγή και σήμερα 57 ετών, χαρακτήρισε το πολύχρονο κλείσιμο της σχολής «παρωχημένο πολιτικό απομεινάρι που ζημιώνει την εικόνα και τα συμφέροντα της Τουρκίας». Υπογράμμισε μάλιστα την αντίφαση ότι, την ώρα που δεκάδες ιδιωτικά πανεπιστήμια ανθούν στη χώρα, η εξαίρεση της Χάλκης λειτουργεί ως τροχοπέδη για την πρόοδο όλων.
Η στάση της Τουρκίας απέναντι στη σχολή θεωρείται κρίσιμος δείκτης της πολιτικής της για τις θρησκευτικές μειονότητες, σε μια χώρα με σχεδόν 86 εκατομμύρια κατοίκους, όπου ο χριστιανικός πληθυσμός υπολογίζεται μεταξύ 200.000 και 370.000. Παρά τις μεταρρυθμίσεις που έχει υιοθετήσει η κυβέρνηση Ερντογάν — όπως η επιστροφή κατασχεθεισών περιουσιών και η αδειοδότηση νέων χώρων λατρείας — εξακολουθούν να υπάρχουν σημαντικές δυσχέρειες. Η Συνθήκη της Λωζάννης του 1923 αναγνωρίζει επίσημα μόνο τις αρμενικές, ελληνικές και εβραϊκές κοινότητες, αφήνοντας άλλες χριστιανικές ομάδες χωρίς νομική υπόσταση και συχνά αντιμέτωπες με εμπόδια για την ίδρυση εκκλησιών ή σωματείων.
Το μήνυμα του Πάπα έχει ισχυρό διεθνές και θεολογικό βάθος, καθώς βάζει στο επίκεντρο τους Χριστιανούς της Μέσης Ανατολής, που δοκιμάζονται στη Συρία και αλλού, με μετακινήσεις πληθυσμών και περιορισμούς θρησκευτικών ελευθεριών. Παράλληλα, η Ρωσία φαίνεται να ασκεί έμμεσες πιέσεις, υπονομεύοντας την πλήρη αναγνώριση της σημασίας της επίσκεψης, ενώ η απουσία των δύο Πατριαρχών από τους εορτασμούς αναδεικνύει τις γεωπολιτικές εντάσεις που συνοδεύουν την προσπάθεια για ενότητα.
Στο Οικουμενικό Πατριαρχείο ο Πάπας -Μήνυμα ενότητας και θρησκευτικής ανοχής
Στις επόμενες ημέρες, ο Πάπας θα επισκεφθεί τον Οικουμενικό Πατριαρχικό Θρόνο στο Φανάρι, όπου θα τιμήσει τη θρονική εορτή του Αγίου Ανδρέα και θα συναντηθεί με εκπροσώπους Ορθοδόξων και Προτεσταντών Εκκλησιών, ενισχύοντας την προοπτική της χριστιανικής ενότητας. Θα προηγηθεί η μετάβαση στη Νίκαια της Βιθυνίας, όπου θα προβάλλει το μήνυμα της Α΄ Οικουμενικής Συνόδου και του κοινού «Πιστεύω», με συμμετοχή εκπροσώπων όλων των χριστιανικών παραδόσεων, υπογραμμίζοντας ότι η ενότητα μπορεί να προκύψει μέσα από τη θεμιτή διαφορετικότητα. Κατά τη διάρκεια του ταξιδιού του θα συναντηθεί με νέους και εκπροσώπους κοινωνικών οργανώσεων, με έμφαση στη θρησκευτική ανοχή, την προστασία των μειονοτήτων και την ενίσχυση της συμμετοχής των γυναικών, ενώ η επίσκεψη θα ολοκληρωθεί με την αναχώρησή του για τον Λίβανο, μεταφέροντας μηνύματα ειρήνης και αδελφοσύνης προς όλες τις θρησκευτικές κοινότητες.
Η επίσκεψη του Πάπα Λέοντα ΙΔ΄ αποτελεί ευκαιρία να αναδειχθούν οι προκλήσεις της θρησκευτικής ποικιλίας και οι δυνατότητες ενότητας στον χριστιανικό κόσμο. Μέσα από τις δηλώσεις του στην Άγκυρα, το Φανάρι και τη Νίκαια, στέλνει μηνύματα πλουραλισμού, προστασίας των μειονοτήτων και σεβασμού της διαφορετικότητας. Παράλληλα, επαναφέρει στο προσκήνιο τη Χάλκη και θέτει στο επίκεντρο τους Χριστιανούς της Μέσης Ανατολής που δοκιμάζονται κυρίως στη Συρία, ενώ η σκιά του ρωσικού παράγοντα και η απουσία των Πατριαρχών υπογραμμίζουν ότι η επίσκεψη κινείται σε γεωπολιτικά ευαίσθητο πεδίο. Οι επόμενες ημέρες θα δείξουν αν τα μηνύματα της πρώτης ημέρας θα μετατραπούν σε απτά αποτελέσματα, ενισχύοντας τον διάλογο, την αδελφοσύνη και τη θρησκευτική ελευθερία στην περιοχή.