Τα κύματα προσφύγων και μεταναστών τα τελευταία χρόνια προς την Ευρώπη οδήγησαν σε πλήθος αλλαγών στους ευρωπαϊκούς θεσμούς και μηχανισμούς για να ανταποκριθεί η Ένωση στα νέα δεδομένα.Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ετοίμασε δημοσίευσε κείμενο στο οποίο σκιαγράφεται αυτή η πορεία.
Από το 2015 εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι εγκαταλείπουν τις πατρίδες τους, αναζητώντας μια καλύτερη και ασφαλέστερη ζωή στην Ευρώπη. Το ευρωπαϊκό σύστημα ασύλου πολύ γρήγορα αποδείχθηκε αναποτελεσματικό καθώς δεν κατάφερε να διαχειριστεί μια τόσο μεγάλη εισροή μεταναστών. Η ΕΕ αποφάσισε να απαντήσει στην προσφυγική κρίση με αναθεώρηση των κανόνων ασύλου που ισχύουν σήμερα, προκειμένου να διασφαλίσει ότι η κατανομή των προσφύγων θα γίνει δίκαια μεταξύ των κρατών μελών.
Αναθεώρηση του συστήματος του Δουβλίνου
Ο κανονισμός του Δουβλίνου θέτει τα κριτήρια και τους μηχανισμούς που καθορίζουν ποιο κράτος μέλος της ΕΕ είναι αρμόδιο για την εξέταση μιας αίτησης χορήγησης ασύλου. Βασική αρχή του κανονισμού είναι ότι η αρμοδιότητα εξέτασης μιας αίτησης βαρύνει κατά κύριο λόγο το κράτος μέλος που μετείχε σε μεγαλύτερο βαθμό στην είσοδο του αιτούντα στην ΕΕ, δηλαδή στις περισσότερες περιπτώσεις το κράτος μέλος πρώτης εισόδου.
Το σύστημα που δημιουργήθηκε το 2003, δε προέβλεπε τη διανομή των αιτήσεων ασύλου μεταξύ των κρατών μελών. Για αυτό το 2015 που ο αριθμός των προσφύγων που εισήλθαν στην ΕΕ αυξήθηκε, χώρες όπως η Ελλάδα και η Ιταλία αντιμετώπισαν μεγάλες δυσκολίες στη διαχείριση των μεταναστευτικών ροών και των αιτήσεων ασύλου.
Τον Σεπτέμβριο του 2020, η Επιτροπή πρότεινε το νέο Σύμφωνο Ασύλου και Μετανάστευσης που αποτελεί αναθεώρηση του κανονισμού του Δουβλίνου και ορίζει βελτιωμένες και ταχύτερες διαδικασίες στα πλαίσια του ευρωπαϊκού συστήματος ασύλου και μετανάστευσης.
Παροχή ασφαλής εισόδου στην ΕΕ: δημιουργία πλαισίου για τη μετεγκατάσταση
Επανεγκατάσταση είναι η μεταφορά, κατόπιν αιτήματος της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες, υπηκόους τρίτης χώρας που χρήζουν διεθνούς προστασίας από χώρα εκτός ΕΕ σε κράτος μέλος της ΕΕ, όπου τους επιτρέπεται να διαμείνουν ως πρόσφυγες. Πρόκειται για μία από τις προτιμώμενες επιλογές για τη χορήγηση ασφαλούς και νόμιμης πρόσβασης στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο θέλοντας να διασφαλίσει μια βιώσιμη λύση στο προσφυγικό, τόνισε την ανάγκη για δημιουργία μόνιμου μηχανισμού μετεγκατάστασης και υποχρεωτικού προγράμματος επανεγκατάστασης. Στα πλαίσια του νέου Συμφώνου Ασύλου και Μετανάστευσης, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή κάλεσε τις χώρες της ΕΕ να αναβαθμίσουν τα προγράμματα μετεγκατάστασης, δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση στα προγράμματα υποδοχής για ανθρωπιστικούς λόγους.
Αναβάθμιση της βάσης δεδομένων Eurodac
Κάθε μετανάστης που εισέρχεται στην ΕΕ θα πρέπει να καταγράφεται και να δίνει τα αποτυπώματά του στη βάση δεδομένων της ΕΕ.
Τον Μάιο του 2016 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πρότεινε ότι επιπρόσθετα δεδομένα όπως το όνομα, η εθνικότητα, ο τόπος γέννησης, τα ταξιδιωτικά έγγραφα και η φωτογραφία του ατόμου θα πρέπει να συμπεριλαμβάνονται στη βάση δεδομένων, προκειμένου να βοηθήσουν στην πρακτική εφαρμογή του συστήματος του Δουβλίνου.
Επιπλέον, τον Σεπτέμβριο του 2020, η Επιτροπή πρότεινε τη βελτίωση της βάσης δεδομένων Eurodac εστιάζοντας στους αιτούντες (παρά στην υποβολή αίτησης για τον καθορισμό της ευθύνης για τις αιτήσεις ασύλου) για την αποτροπή μη επιτρεπόμενων μετακινήσεων προς άλλα κράτη μέλη, τη διευκόλυνση της μετεγκατάστασης και την καλύτερη παρακολούθηση των επιστρεφόντων.
Κοινό Ευρωπαϊκό Σύστημα Ασύλου
Η δημιουργία ενιαίου συστήματος ασύλου είναι πολύ σημαντική, καθώς θα βοηθήσει στη δίκαιη και ίση κατανομή της ευθύνης μεταξύ των κρατών μελών. Θα ανακουφίσει τις πρώτες χώρες εισόδου, που σήμερα δέχονται μεγάλη πίεση και ταυτόχρονα θα βοηθήσει τα κ-μ να παρέχουν καλύτερες συνθήκες φιλοξενίας.
Τον Ιούνιο του 2017, η επιτροπή Πολιτικών Ελευθεριών του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου ενέκρινε νέους κανόνες για την αναγνώριση ατόμων που χρήζουν προστασίας. Στόχος των νέων κανόνων είναι να διευκρινιστούν οι λόγοι για την χορήγηση ασύλου αλλά και να διασφαλιστεί ότι οι αιτούντες άσυλο αντιμετωπίζουν ίση μεταχείριση ανεξάρτητα από το κράτος μέλος στο οποίο υποβάλλουν την αίτησή τους.
Η ανανέωση των κανόνων για τις συνθήκες υποδοχής έχει ως στόχο να εξασφαλίσει ότι οι αιτούντες άσυλο θα έχουν την ίδια υποδοχή από όλα τα κράτη μέλη, σε επίπεδο στέγασης, πρόσβασης στην αγορά εργασίας κτλ. αλλά και ότι θα γίνονται σεβαστά τα θεμελιώδη δικαιώματά τους.
Στις 11 Νοεμβρίου 2021, οιευρωβουλευτές ψήφισαν υπέρ της μετατροπής της Υπηρεσίας Υποστήριξης της ΕΕ για το Άσυλο (EASO) σε αυτόνομο Οργανισμό της ΕΕ για το Άσυλο, κατόπιν συμφωνίας με το Συμβούλιο. Ο ανανεωμένος οργανισμός θα παρέχει, μεταξύ άλλων, επιχειρησιακή συνδρομή στα κράτη μέλη στις προσπάθειες μετεγκατάστασης και επανεγκατάστασης, καθώς και σε καταστάσεις κρίσεων. Προκειμένου να βελτιωθεί η λειτουργία του κοινού συστήματος ασύλου, ο Οργανισμός θα στηρίξει τη συνεργασία και την ανταλλαγή πληροφοριών μεταξύ των κρατών μελών. Θα συγκροτήσει επίσης εφεδρεία 500 εμπειρογνωμόνων που θα μπορούν να τοποθετούνται άμεσα κατόπιν αιτήματος των κρατών μελών προκειμένου να παράσχουν επιτόπου τεχνική και επιχειρησιακή συνδρομή σε συνεργασία με τους εμπειρογνώμονες του Οργανισμού. Επιπλέον, ο νέος Οργανισμός θα επιβλέπει την τήρηση των θεμελιωδών δικαιωμάτων, τον σεβασμό των διαδικαστικών εγγυήσεων και τις συνθήκες υποδοχής στα κράτη μέλη.
Σε ψήφισμα που υιοθετήθηκε τον Ιούλιο του 2021, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ενέκρινε το Ταμείο Ασύλου, Μετανάστευσης και Ένταξης για την περίοδο 2021-2027, ύψους 9,88 δισ. ευρώ. Το νέο ταμείο θα ενισχύσει την κοινή πολιτική ασύλου της ΕΕ, θα αναπτύξει τη νόμιμη μετανάστευση λαμβάνοντας υπόψη τις ανάγκες των κρατών μελών, θα στηρίξει την ένταξη υπηκόων τρίτων χωρών και θα συμβάλει στην καταπολέμηση της παράτυπης μετανάστευσης. Τα χρήματα θα χρησιμοποιηθούν επίσης με τέτοιο τρόπο ώστε τα κράτη μέλη να μοιραστούν πιο δίκαια την ευθύνη υποδοχής προσφύγων και αιτούντων άσυλο σε ολόκληρη την ΕΕ.
Οι ευρωβουλευτές ενέκριναν επίσης τη δημιουργία του νέου Ταμείου Ολοκληρωμένης Διαχείρισης των Συνόρων, με προϋπολογισμό ύψους 6,24 δισ. ευρώ. Το ανανεωμένο ταμείο προορίζεται για την ενίσχυση της διαχείρισης των εξωτερικών συνόρων της ΕΕ, διασφαλίζοντας παράλληλα το σεβασμό στα θεμελιώδη δικαιώματα. Το ταμείο θα συμβάλει επίσης σε μια κοινή, εναρμονισμένη πολιτική θεωρήσεων («βίζα») και θα θεσπίσει προστατευτικά μέτρα για τα ευάλωτα άτομα που καταφθάνουν στην Ευρώπη, ιδίως τα ασυνόδευτα παιδιά.