Πάνω που ελπίζαμε ότι πλησιάζει το τέλος του εφιάλτη, ξαφνικά ο δρόμος προς την ανοσία της αγέλης έναντι του νέου κορωνοϊού φαντάζει αρκετά μακρύτερος απ’ ό,τι περίμενε η υφήλιος.
Η εμφάνιση νέων, πιο λοιμογόνων παραλλαγών του κορωνοϊού, που ίσως διαπερνούν τις άμυνες από τα εμβόλια, απειλεί να παρατείνει και φέτος την υγειονομική κρίση με επιστήμονες να προειδοποιούν – εν μέσω εναλλαγής αισιόδοξων και αποθαρρυντικών μηνυμάτων – ότι η πανδημία απέχει μακράν του να αποτελέσει παρελθόν, όπως σημειώνει σε ανάλυσή της η Washington Post.
Tα ευρήματα αναλύσεων που δημοσιεύθηκαν το τελευταίο διάστημα υποδεικνύουν ότι εμβόλια παραμένουν αποτελεσματικά έναντι μεταλλαγμένων παραλλαγών του κορωνοϊού, αλλά ίσως να μην είναι τόσο αποδοτικά, καθώς ο SARS-CoV-2 εξακολουθεί να προσαρμόζεται στο νέο ξενιστή του, τους ανθρώπους, υποχρεώνοντας την επιστημονική κοινότητα να επιτείνει τη γονιδιωματική παρακολούθηση του ιού και τους κατασκεαστές εμβολίων να επανεξετάζουν τις φόρμουλές τους σε μια προσπάθεια να αντιμετωπίσουν τη νέα πραγματικότητα. «Ανησυχούμε πολύ», παραδέχθηκε ο διευθυντής των αμερικανικών Εθνικών Ινστιτούτων Υγείας, Φράνσις Κόλινς. «Κάνα δυο μεταλλάξεις επιπλέον θα χρειαστούν για να αρχίσουμε πραγματικά να ανησυχούμε», πρόσθεσε.
Το πρόβλημα της επαναμόλυνσης
Ο Κόλινς τόνισε ότι τον προβληματίζει ιδιαίτερα η πληροφορία της Novavax, κατασκευάστριας εμβολίου που αποδείχθηκε αποτελεσματικό σε κλινικές δοκιμές, ότι η νέα νοτιοαφρικανική μετάλλαξη δείχνει σημάδια ότι διαπερνά τη φυσική ανοσία μεταξύ εθελοντών, που είχαν αναρρώσει προηγουμένως από μία μόλυνση με το πιο κοινό στέλεχος του κορωνοϊού. Το εμβόλιο της Novavax ήταν σαφώς λιγότερο αποτελεσματικό έναντι αυτής της μετάλλαξης, της B.1.351, σε σχέση με άλλα στελέχη. «Είναι κάτι που δεν έχων ξαναδεί. Αν και τα νούμερα δεν είναι μεγάλα, μου προκαλεί ανησυχία αν η φυσική μόλυνση δεν επαρκεί για να παρέχει ανοσία».
Οι τρεις μεταλλάξεις που προκαλούν τη μεγαλύτερη ανησυχία – δηλαδή η βρετανική, η νοτιοαφρικανική και η βραζιλιάνικη, περιέπλεξαν τα πράγματα και πιθανώς να παρατείνουν το διάστημα που θα απαιτηθεί για την καταπολέμηση της πανδημίας, σημειώνει η Washington Post. Στους επιδημιολόγους αποτελεί κοινό τόπο ότι η ανοσία της αγέλης έναντι ενός πιο λοιμογόνου ιού απαιτεί υψηλότερο ποσοστό ανοσοποιημένων ατόμων. Στις αρχές της πανδημίας οι επιστήμονες υπολόγιζαν ότι θα χρειαζόταν να εμβολιαστεί ή να αποκτήσει με φυσικό τρόπο – δηλαδή με ανάρρωση μετά τη νόσηση – ανοσία ένα ποσοστό γύρω στο 70% του πληθυσμού για να φθάσουμε στο όριο που θα έμπαινε φρένο στη διασπορά του κορωνοϊού. Κι αυτό το ποσοστό πλέον φαντάζει πολύ χαμηλό, αναφέρει το δημοσίευμα.
Εάν επικρατήσει ένα πιο λοιμογόνο στέλεχος του κορωνοϊού, «αυτό το επίπεδο της απαιτούμενης κάλυψης από ανοσία της αγέλης θα γίνει υψηλότερο, γύρω στο 80% - 85%», είπε ο Τζέι Μπάτλερ, αναπληρωτής διευθυντής του τμήματος λοιμογόνων νοσημάτων στο Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων των ΗΠΑ. Τα τελευταία στοιχεία για τις μεταλλάξεις και τα αποτελέσματα των κλινικών δοκιμών της Novavax στη Νότια Αφρική «πραγματικά καθιστούν πολύ λιγότερο πιθανή την προοπτική μιας ανοσίας της αγέλης τουλάχιστον πριν τον επόμενο χειμώνα», είπε ο Κρίστοφερ Μάρεϊ, διευθυντής στο Institute for Health Metrics and Evaluation του Πανεπιστημίου της Ουάσιγκτον.
Ενθαρρυντικά νέα από το μέτωπο των εμβολίων, αλλά με αστερίσκους
Οι ειδικοί ανησυχούν παρά τις αρκετές θετικές εξελίξεις στο μέτωπο των εμβολίων. Η Johnson & Johnson ανακοίνωσε την περασμένη Παρασκευή ότι το εμβόλιο που ανέπτυξε για την Covid-19 ήταν κατά μέσο όρο κατά 66% αποτελεσματικό στην πρόληψη μιας μέτριας και βαριάς νόσησης. Το εν λόγω εμβόλιο, δεδομένου ότι απαιτεί μία δόση και απλούστερες συνθήκες διατήρησης σε ψυγείο, θα προστεθεί στο οπλοστάσιο κατά της πανδημίας, μόλις οι αρμόδιες Αρχές στην Ευρώπη και ανά την υφήλιο ανάψουν το πράσινο φως για την κυκλοφορία του.
Πέραν τούτου, εμβόλια φαίνεται να αποδίδουν έναντι της παραλλαγής B.1.1.7 που έχει εξαπλωθεί εκρηκτικά στη νότια Αγγλία και έχει οδηγήσει σε δραστικό lockdown. Αλλά δεν λείπουν κι οι αστερίσκοι στα καλά μαντάτα. Το εμβόλιο της Johnson & Johnson εμφάνισε μειωμένη αποτελεσματικότητα στη Νότια Αφρική και τη Λατινική Αμερική, όπου εξαπλώνονται οι νέες λοιμογόνες μεταλλάξεις, ενώ και τα στοιχεία από τη Novavax έδειξαν δραματική πτώση στην αποτελεσματικότητα έναντι της παραλλαγής B.1.351, που κυκλοφορεί στη Νότια Αφρική και έφθασε και στη χώρα μας.
Οι μεταλλάξεις δεν άλλαξαν τη βασική φύση του κορωνοϊού, αφού εξακολουθούν να μεταδίδονται από άνθρωπο σε άνθρωπο και να προκαλούν νόσηση με τον ίδιο τρόπο όπως και το κοινό στέλεχός του. Η διασπορά τους μπορεί να περιοριστεί με τα ίδια μέτρα, όπως η χρήση μάσκας και η τήρηση κοινωνικών αποστάσεων. Μέχρι στιγμής λίγα είναι τα στοιχεία για αλλαγές στη σφοδρότητα της νόσου από τις μεταλλάξεις αυτές με εξαίρεση τη βρετανική, που μπορεί να είναι γύρω στο 30% πιο φονική, όπως είπαν πρόσφατα Βρετανοί επιστήμονες βάσει προκαταρκτικών – όπως τόνισαν – αποτελεσμάτων. Παράλληλα δεν υπάρχουν ισχυρά επιστημονικά στοιχεία ότι η νοτιοαφρικανική ή η βραζιλιάνικη παραλλαγή προκαλεί σφοδρότερη νόσηση. Ο ανοσολόγος Αλεσάντρο Σέτε του Ινστιτούτου Ανοσολογίας La Jolla βλέπει επίσης ενθαρρυντικά σημάδια μιας διαρκούς ανοσίας στον κορωνοϊό, αφού μελέτη που δημοσίευσε τον περασμένο μήνα με συναδέλφους του, δείχνει ότι η ανοσία μετά τη μόλυνση από τον κορωνοϊό διατηρείται σε υψηλά επίπεδα για οκτώ μήνες. Τα προκαταρκτικά αποτελέσματα δείχνουν ότι ένα μεγάλο μέρος της ανοσοαπόκρισης προκαλείται από Τ-κύτταρα, τα οποία δεν επηρεάζονται από τις παραλλαγές, είπε, και τόσο η φυσική λοίμωξη όσο και ο εμβολιασμός προκαλούν αυτήν την απόκριση. «Θα εξακολουθούν να είναι σε θέση να ρυθμίσουν τη σοβαρότητα της νόσου», δήλωσε ο ΣΈΤΕ, αφήνοντας να εννοηθεί ότι τα άτομα που μολύνονται για δεύτερη φορά πιθανότατα θα έχουν μια ηπιότερη ασθένεια.
Πιο λοιμογόνες οι νέες μεταλλάξεις του κορωνοϊού;
Πολλοί επιστήμονες είναι πεπεισμένοι ότι οι νέες παραλλαγές είναι πιο λοιμογόνες, καθώς περιέχουν μεταλλάξεις που φαίνεται ότι ενισχύουν την ικανότητα του κορωνοϊού να προσκολλάται στους υποδοχείς των ανθρώπινων κυττάρων. Μια μετάλλαξη, η E484K, που εμφανίστηκε ανεξάρτητα στις παραλλαγές στη Νότια Αφρική και τη Βραζιλία, έδειξε σημάδια ότι διαφεύγει την άμυνα των αντισωμάτων που παράγονται είτε με θεραπευτικά φάρμακα είτε από το φυσικό ανοσοποιητικό σύστημα.
Αλλά, όπως λέει ο ιολόγος του Πανεπιστημίου της Άιοβα, Στάνλεϊ Πέρλμαν, υπάρχουν όρια στο πόσο μπορεί να μεταλλαχθεί ένας ιός χωρίς να «ξεδοντιαστεί». «Δεν μπορεί να συνεχίσει να μεταλλάσσεται γιατί θα χάσει τις ιδιότητες του να είναι μεταδοτικός και παθογόνος ιός. Δεν υπάρχει άπειρος αριθμός τρόπων να βελτιωθεί ένας οργανισμός», σημειώνει.
Ορισμένοι επιστήμονες θεωρούν ότι συν τω χρόνω θα μειωθεί η η σφοδρότητα του χτυπήματος του κορωνοϊού, όπως έγινε και με άλλους ιούς, περιλαμβανομένου και εκείνου της λεγόμενης «ισπανικής γρίπης», που προκάλεσε το 2018 τον θάνατο δεκάδων εκατομμυρίων ανθρώπων ανά την υφήλιο. «Δεν θα αντιμετωπίζουμε επί δεκαετίες αυτή την πανδημία», λέει ο επιδημιολόγος Μάρκ Λίπσιτς της Σχολής Δημόσιας Υγείας T.H. Chan του Χάρβαρντ. «Η ανησυχία είναι αν θα χρειαστούν ένα ή τρία χρόνια μέχρις ότου παρασκευάσουμε αρκετά εμβόλια έναντι αρκετών στελεχών για να τη θέσουμε υπό έλεγχο».
Πόσο θα μεταλλαχθεί ο κορωνοϊός;
Το ερώτημα, αναφέρει η Washington Post, είναι κατά πόσον ο νέος κορωνοϊός θα μεταλλαχθεί όπως εκείνος της ιλαράς, που δεν άλλαξε πάρα πολύ από το 1963 όταν κυκλοφόρησε το πρώτο εμβόλιο, ή αν θα είναι σαν εκείνο της γρίπης, που αλλάζει διαρκώς με αποτέλεσμα να απαιτείται επικαιροποίηση των εμβολίων κάθε χρόνο. Η ανακατασκευή των εμβολίων mRNA για την καταπολέμηση νέων παραλλαγών είναι γενικώς σχετικά εύκολη. Το μεγαλύτερο πρόβλημα πιθανώς θα συνίσταται στην παραγωγή και τη διανομή των αναβαθμισμένων εμβολίων, σημειώνει ο ιολόγος Πολ Όφιτ.
Όπως τόνισε ο επικεφαλής του αρμόδιου για τα εμβόλια τμήματος του αμερικανικού Οργανισμού Τροφίμων και Φαρμάκων, Πίτερ Μαρκς, η υπηρεσία του θα κάνει ό,τι μπορεί για να επισπευσθεί η διαδικασία επικαιροποίησης των εμβολίων. Δεν θα χρειαστούν μεγάλες κλινικές δοκιμές, αλλά μελέτες σε μερικές εκατοντάδες άτομα με στόχο να διασφαλιστεί ότι τα εμβόλια θα παράγουν την επιθυμητή ανοσοαπόκριση και να διαπιστωθεί αν καλύπτουν και τις νέες μεταλλάξεις του αρχικού κορωνοϊού, όπως και εκείνον.
Η διστακτικότητα απέναντι στα εμβόλια
Ένα άλλο πρόβλημα που θα μπορούσε να υπονομεύσει τα σχέδια για την απόκτηση ανοσίας της αγέλης από τον πληθυσμό είναι η διστακτικότητα μερίδας του πληθυσμού απέναντι στα εμβόλια. Όσο μεγαλύτερο είναι το ποσοστό εκείνων που δεν έχουν εμβολιαστεί, τόσο περισσότερο έδαφος θα έχει ο κορωνοϊός για να αναπαραχθεί και να μεταλλαχθεί, υπογράμμισε ο κορυφαίος Αμερικανός επιδημιολόγος δρ Άντονι Φάουτσι. «Αν σταματήσουμε την αναπαραγωγή οι ιοί δεν μπορούν να μεταλλαχθούν», σημείωσε προσθέτοντας ότι αυτός είναι ο λόγος που «πρέπει να εμβολιαστούν όσο το δυνατόν περισσότεροι πολίτες όσο το δυνατόν ταχύτερα».
Κι η επιτακτικότητα της ανάγκης εμβολιασμού αφορά σε όλους τους κατοίκους του πλανήτη, σημειώνουν οι ειδικοί. Μια μετάλλαξη που θα ξεφυτρώσει οπουδήποτε, πιθανώς θα εξαπλωθεί παντού, κάτι που συνέβη και σε προηγούμενη φάση της πανδημίας με τη μετάλλαξη D614G, που φαίνεται ότι ενέτεινε τη μεταδοτικότητα του κορωνοϊού.
«Θα πρέπει να μάθουμε να ζούμε με τον κορωνοϊό»
Επιδημιολόγοι και λοιμωξιολόγοι προειδοποιούν ότι δεν χωρά εφησυχασμός στη μάχη με την πανδημία. «Πρέπει να κατανοήσουμε ότι θα πρέπει να μάθουμε να ζούμε μ’ αυτόν τον ιό. Αυτή είναι η νέα κανονικότητα», λέει η Κάριν Μίχελς, του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνια στο Λος Άντζελες. «Τα επόμενα λίγα χρόνια δεν θα ξαναμπώ σε αεροπλάνο χωρίς να ανησυχώ». Τόνισε, όμως, ότι διατηρεί την αισιοδοξία της πως η πανδημία θα τεθεί υπό μεγαλύτερο έλεγχο στα τέλη του ερχόμενου καλοκαιριού ή το φθινόπωρο εφόσον συνεχίσουν να επιταχύνονται τα προγράμματα εμβολιασμού και μειωθεί δραστικά η διασπορά του κορωνοϊού.
Το καλό και το χειρότερο σενάριο
Για τον διευθυντή των αμερικανικών Εθνικών Ινστιτούτων Υγείας, Φράνσις Κόλινς, υπάρχουν καλά και άσχημα σενάρια. Στην καλύτερη περίπτωση κατά τη γνώμη του «οι άνθρωποι θα ανασκουμπωθούν για να επιτευχθεί όσο το δυνατόν ταχύτερα ποσοστό εμβολιασμού στο 89% - 85% και δεν θα εμφανιστούν άλλα, ανθεκτικότερα στελέχη του κορωνοϊού».
Το χειρότερο σενάριο είναι να συνεχίσουν οι άνθρωποι να φέρονται ανεύθυνα, να επικρατήσουν πιο λοιμογόνα στελέχη, που θα διαπερνούν πιθανώς τις άμυνες των εμβολίων, τις θεραπείες και την με φυσικό τρόπο αποκτηθείσα ανοσία. Και τότε, είπε, «θα πρέπει να ξανασχεδιάσουμε από την αρχή ένα εντελώς νέο εμβόλιο».