Μπορεί το Έβερεστ με υψόμετρο 8.849 μέτρα, να υψώνεται επιβλητικά πάνω από τη Γη, ωστόσο, μπροστά στα όσα υπάρχουν στο ηλιακό μας σύστημα, θεωρείται... νάνος! Γιατί τα βουνά στη Γη έχουν ένα φυσικό όριο ύψους;
Το Έβερεστ, όπως προαναφέρθηκε είναι το ψηλότερο βουνό στη Γη. Με υψόμετρο 8.849 μέτρα, υψώνεται πάνω από τα Ιμαλάια και συνεχίζει να αναπτύσσεται – αλλά σε σύγκριση με άλλα βουνά του ηλιακού συστήματος, είναι πρακτικά μικροσκοπικό: Το ψηλότερο βουνό στο ηλιακό μας σύστημα είναι ο Όλυμπος στον Άρη, με ύψος πάνω από 22 χιλιόμετρα! Υπάρχουν επίσης και άλλα βουνά στον Άρη με ύψος πάνω από 9.000 μέτρα.
Στη Γη, υπάρχουν μερικά βουνά οκτώ χιλιομέτρων και μέχρι εκεί... Δεν υπάρχουν υψηλότερα βουνά στον πλανήτη μας. «Τα βουνά δεν μπορούν να γίνουν πολύ υψηλότερα από αυτά που υπάρχουν τώρα», εξήγησε στον ιστότοπο ScienceNorway ο Χάακον Φόσεν, καθηγητής Γεωλογίας στο Πανεπιστήμιο του Μπέργκεν.
Αν και μια μελέτη της δεκαετίας του 1980 υπολόγισε θεωρητικά ένα μέγιστο ύψος βουνού 45.000 μέτρων για τη Γη, αρκετοί φυσικοί παράγοντες εμποδίζουν τέτοιες ακραίες διαστάσεις. Τα ψηλά βουνά είναι βαριά – το υλικό τελικά αντιδρά «σαν ζύμη μαγιάς».
Πάνω από ένα μέσο υψόμετρο 5.000 μέτρων, η πίεση στα βαθύτερα στρώματα των βράχων γίνεται τόσο μεγάλη που το υλικό αντιδρά πλαστικά. «Τελικά, αρχίζει να καταρρέει - παρόμοια με αυτό που συμβαίνει όταν βάζεις ζύμη σε ένα τραπέζι», περιγράφει τη διαδικασία ο Φόσεν. Ο βράχος παραμένει συμπαγής, αλλά παραμορφώνεται αργά και αρχίζει να ρέει.
Ο σχηματισμός οροσειρών όπως τα Ιμαλάια προκύπτει από κινήσεις τεκτονικών πλακών. Τα ίδια τα Ιμαλάια σχηματίστηκαν πριν από περίπου 50 εκατομμύρια χρόνια από τη σύγκρουση δύο τεράστιων τεκτονικών πλακών. «Είναι ευκολότερο να δημιουργηθούν ψηλά βουνά κατά τα πρώτα 15 έως 20 εκατομμύρια χρόνια της σύγκρουσης», εξηγεί ο Φόσεν. Μετά από αυτό, δημιουργείται μια ισορροπία δυνάμεων. Με την αύξηση του υψομέτρου, η μάζα και το βάρος του βουνού αυξάνονται σημαντικά. Επομένως, οι περισσότερες κορυφές στα Ιμαλάια φτάνουν σε μέσο ύψος μόνο περίπου 5.000 μέτρων, ενώ εξαιρέσεις όπως το Έβερεστ ή το K2 υψώνονται σημαντικά υψηλότερα.
Γιατί τα βουνά στη Γη δεν είναι ψηλότερα από το Έβερεστ
Εκτός από τη βαρύτητα και τη συμπεριφορά των πετρωμάτων, η διάβρωση παίζει κρίσιμο ρόλο στον περιορισμό του ύψους των βουνών. Η Hannah Pomella από το Ινστιτούτο Γεωλογίας του Πανεπιστημίου του Ίνσμπρουκ εξήγησε στον Τύπο: «Η τεκτονική δημιουργεί το ύψος». Αλλά πάνω από ένα ορισμένο υψόμετρο, σχηματίζονται παγετώνες, λειτουργώντας σαν γιγάντιες μηχανές λείανσης. «Η τεκτονική δεν μπορεί να συμβαδίσει με τους παγετώνες που «ροκανίζουν» το βουνό από το πλάι», εξηγεί η επιστήμονας. Επιπλέον, ο άνεμος και ο καιρός χτυπούν συνεχώς τις κορυφές. Η Ρέιτσελ Χέντλεϊ εξήγησε στο BBC: «Ουσιαστικά, το γεγονός ότι έχουμε νερό, είτε με τη μορφή πάγου είτε χιονιού είτε απλώς βροχής, είναι αυτό που μπορεί πραγματικά να περιορίσει την ανάπτυξη των βουνών». Ενώ το χιονοκάλυμμα προσφέρει κάποια προστασία από τη διάβρωση, οι εκτεθειμένες βραχώδεις επιφάνειες παραμένουν ευάλωτες στα στοιχεία της φύσης.
Τα βουνά γίνονται ασταθή με την αύξηση του υψομέτρου
Καθώς αυξάνεται το υψόμετρο, αυξάνεται και ο κίνδυνος αστάθειας. «Σε ένα συγκεκριμένο σημείο, το βουνό γίνεται τόσο απότομο που γίνεται ασταθές και κομμάτια αρχίζουν να αποσπώνται», προειδοποιεί η ειδικός Γεωλόγος Aurora Elmore. Τα ποτάμια συνεχώς σκάβουν φαράγγια στο βράχο με ρυθμό αρκετών χιλιοστών ετησίως, ενώ οι καταπτώσεις βράχων και οι κατολισθήσεις διαβρώνουν συνεχώς το υλικό. Αυτός ο συνδυασμός γεωλογικών δυνάμεων, βαρυτικής πίεσης και διάβρωσης θέτει αυστηρά όρια στο φυσικό ύψος των βουνών στον πλανήτη μας - μια συναρπαστική ισορροπία που έχει διαμορφώσει και περιορίσει τα τοπία της Γης για εκατομμύρια χρόνια.