Η εκλογή μεθαύριο του Φρίντριχ Μερτς στο αξίωμα του καγκελάριου της Γερμανίας αποτελεί την κορύφωση –και τελικά τη δικαίωση– μιας πολιτικής καριέρας γεμάτης φιλοδοξίες, όνειρα, αλλά κι αποτυχίες κι απογοητεύσεις.
Στα 69 του χρόνια, ο αρχηγός του Χριστιανοδημοκρατικού Κόμματος (CDU) θα γίνει ο δεύτερος μεγαλύτερος σε ηλικία πολιτικός που εκλέγεται καγκελάριος (μετά τον Κόνραντ Αντενάουερ – 73 ετών το 1949) και αυτός με το χαμηλότερο εκλογικό ποσοστό (25,5%).
Η «μεγάλη επιστροφή» του μπορεί να είναι αδιαμφισβήτητη, το ίδιο όμως και το βουνό που καλείται να ανέβει τα επόμενα τέσσερα χρόνια.
Ο ξεχασμένος υποψήφιος
Είναι Ιούνιος του 2017. Οκτώ άνδρες με σκούρα κοστούμια γευματίζουν στο ρετιρέ εμβληματικού κτιρίου του Βερολίνου, έδρας μεγάλου γερμανικού εκδοτικού οίκου. Η γκρίνια για την Άνγκελα Μέρκελ, η οποία σε λίγο θα κερδίσει τις εκλογές, μονοπωλεί τη συζήτηση.
Είναι γνωστό ότι η καγκελάριος έθεσε μάλλον απρόθυμα υποψηφιότητα για την τέταρτη θητεία της. Ωστόσο, καλώς ή κακώς, τα προηγούμενα χρόνια είχε φροντίσει να εξουδετερώσει την εσωτερική αντιπολίτευση.
Στο τραπέζι πέφτουν ονόματα πιθανών διαδόχων. Κανείς δεν φαίνεται αρκετά σημαντικός για να την αντικαταστήσει. Ανάμεσά τους είναι κι αυτό του Φρίντριχ Μερτς, που εγκατέλειψε την πολιτική το 2009, έχοντας ηττηθεί στην εσωκομματική μάχη από την κυρία Μέρκελ.
Οι νεότεροι της ομήγυρης δυσκολεύονται να τον θυμηθούν, παρά το γεγονός ότι το πρώην πρωτοκλασάτο στέλεχος του CDU παραμένει στις παρυφές του πολιτικού κόσμου, εκπροσωπώντας πλέον ως νομικός, λομπίστας, μέλος εποπτικών συμβουλίων οικονομικούς κολοσσούς όπως η HSBC, η Commerzbank, η BASF, η WEPA ή η Black Rock.
Ως το 2018 και την πρώτη απόπειρα επιστροφής του στην κεντρική πολιτική σκηνή, ο κ. Μερτς, σύμφωνα με το Vermögenmagazine, εκτιμάται ότι εξασφάλισε προσωπική περιουσία ύψους 12 εκατομμυρίων ευρώ. Ο ίδιος πάντως έχει κατ’ επανάληψη τοποθετήσει τον εαυτό του στη μεσαία τάξη, όχι στην «ανώτερη». Στην τελευταία, λέει, ανήκουν όσοι κληρονόμησαν περιουσία και απολαμβάνουν την ζωή τους με αυτήν. «Το θέμα είναι να δώσουμε έμφαση στα προσωπικά επιτεύγματα που έφεραν αυτόν τον πλούτο», έχει δηλώσει για τον εαυτό του, υπενθυμίζοντας κάθε τόσο ότι «δεν γεννήθηκε πλούσιος».
Το 2018, με την Άνγκελα Μέρκελ να αποχωρεί από την ηγεσία του CDU παραμένοντας στην καγκελαρία, είδε την ευκαιρία του για επιστροφή, δεν κατάφερε ωστόσο να προσπελάσει το τείχος που είχε φροντίσει να υψώσει η ισχυρή γυναίκα του κόμματος.
Η εκλεκτή της, η Άνεγκρετ Κραμπ-Καρενμπάουερ, κέρδισε την μάχη, όπως κατόπιν και έτερος «αυλικός» της, ο Άρμιν Λάσετ, το 2021.
Ο Φρίντριχ Μερτς έγινε αρχηγός του CDU ούτε λίγο ούτε πολύ 50 χρόνια μετά την ένταξή του σε αυτό, τον Δεκέμβριο του 2021. Λίγους μήνες μετά την ιστορική εκλογική συντριβή της παράταξης (22,6%). Ο δρόμος για την καγκελαρία φάνταζε κάθε άλλο παρά εύκολος όμως. Ο νέος αρχηγός δεν ήταν δημοφιλής· ήθελε να τα αλλάξει όλα· κι άρχισε με την απομάκρυνση του CDU από το κέντρο.
Ακόμη ως τις εκλογές του περασμένου Φεβρουαρίου, δεν ήταν λίγες οι φωνές που καλούσαν κάποιος άλλος να λάβει το χρίσμα του υποψηφίου καγκελάριου της Χριστιανικής Ένωσης (CDU/CSU): είτε ο χαρισματικός λαϊκιστής βαυαρός πρωθυπουργός Μάρκους Ζέντερ, είτε το «νέο ταλέντο» των Χριστιανοδημοκρατών, ο πρωθυπουργός της Βόρειας Ρηνανίας-Βεστφαλίας Χέντρικ Βουστ.
Ο Φρίντριχ Μερτς όμως δεν είχε καμιά πρόθεση να φτάσει στην βρύση χωρίς να πιεί νερό, όταν μάλιστα η κυβέρνηση του Όλαφ Σολτς πήγαινε από το κακό στο χειρότερο.
Επιστροφή στις ρίζες
Με τον Φρίντριχ Μερτς, το Χριστιανοδημοκρατικό Κόμμα σφυρηλατεί εκ νέου το συντηρητικό, ενάρετο προφίλ του. Μεσήλικας, επιτυχημένος επαγγελματικά, φιλελεύθερος, οικογενειάρχης, παραδοσιακός, πιστός καθολικός, παλαιών αρχών, με πατέρα και σύζυγο δικαστή, με τρία παιδιά, μοιάζει βγαλμένος από παλιά φυλλάδια του CDU.
Δεν χρειάζεται καν να μιλήσει για το πώς φαντάζεται το κόμμα του: το ζει ήδη.
Μοναδικό ίσως μελανό σημείο, αν και ενδεικτικό του πείσματος και της επιμονής του, η νιότη του: ως μαθητής ήταν κατά περιόδους τόσο κακός, που υποχρεώθηκε να αλλάξει σχολείο, να επαναλάβει μια τάξη.
Σήμερα, μολονότι ικανός ρήτορας, σπανίως κατορθώνει να κερδίζει συμπάθειες στο ευρύ κοινό. Ακόμη και μετά τη νίκη του, παραμένει χαμηλά στην κατάταξη ως προς την δημοτικότητα των πολιτικών, πιθανόν επιβεβαιώνοντας όσους εκτιμούσαν ότι ψηφίστηκε ελλείψει πειστικότερης εναλλακτικής.
Ενδεικτικά, στο προχθεσινό Πολιτικό Βαρόμετρο του ZDF ήταν έκτος μεταξύ των πρώτων δέκα, με τις αρνητικές γνώμες να υπερισχύουν, ενώ ήδη προτού αναλάβει, μόλις το 48% εκφράζεται με αισιοδοξία για τη νέα κυβέρνηση.
Οι συνεργάτες του τον περιγράφουν ως «υπερβολικά τυπικό», αναφερόμενοι αφενός στη συνέπειά του –«οι συσκέψεις αρχίζουν πάντα την προκαθορισμένη ώρα και όσοι προσέρχονται με καθυστέρηση νοιώθουν την δυσαρέσκειά του»–, αφετέρου στο ότι ελάχιστοι στο κόμμα επιτρέπεται να του απευθύνονται στον ενικό. Χαρακτηρίζεται ωστόσο προσηλωμένος στο καθήκον, μελετηρός, επαναλαμβάνει πως «όσο υπάρχουν υποχρεώσεις, η διασκέδαση μπορεί να περιμένει».
Πολλοί διερωτώνται για το στιλ ηγεσίας του στην καγκελαρία: είναι ο πρώτος αρχηγός κυβέρνησης που δεν έχει προηγουμένως διατελέσει υπουργός ή πρωθυπουργός κρατιδίου και ταυτόχρονα φημίζεται για την προσήλωσή του στην πειθαρχία. Αν επιλέξει να διοικήσει το υπουργικό του συμβούλιο με όρους ιδιωτικής επιχείρησης, μπορεί γρήγορα να προσκρούσει στις... ιδιορρυθμίες μιας κυβέρνησης.
Αυτή η προεκλογική εκστρατεία τελικά επικεντρώθηκε στην αντιπαράθεση κυρίως για το μεταναστευτικό, δευτερευόντως για την οικονομία.
Έμειναν έτσι στην σκιά κάποιες παλαιότερες θέσεις του κ. Μερτς, όπως π.χ. κατά των αμβλώσεων και του προεμφυτευτικού ελέγχου, κατά της ποινικοποίησης του βιασμού εντός γάμου...
Ο νικητής των εκλογών κινδύνευσε επίσης αρκετές φορές να κλωτσήσει την καρδάρα με το γάλα –της εξουσίας–, λόγω του συνδυασμού πολιτικής απειρίας και κοφτερής γλώσσας.
Αν και δεν μοιάζει να έχει καμιά πρόθεση να δικαιολογηθεί για τις πιο συντηρητικές απόψεις του σε σύγκριση με αυτές της κ. Μέρκελ, αναγκάστηκε κατ' επανάληψη να υπαναχωρήσει από δημόσιες δηλώσεις που δεν βοηθούσαν ακριβώς την υπόθεσή του. Ζήτησε έτσι συγγνώμη για την φράση του περί «προνοιακού τουρισμού» προσφύγων.
Πήρε επίσης πίσω δήλωση για «μικρούς πασάδες» που «κλέβουν» ραντεβού σε οδοντίατρους από γερμανούς φορολογούμενους που πληρώνουν για την ασφάλισή τους.
Ο Φρίντριχ Μερτς δεν κρύβει ότι εμφορείται από διαφορετικές απόψεις για το μεταναστευτικό από τον Όλαφ Σολτς και την Άνγκελα Μέρκελ.
Έχει κάνει λόγο για «απελάσεις τούρμπο», κάτι που τελικά φαίνεται ότι αφήνεται κατά μέρος, αλλά θεωρείται βέβαιο ότι ο περιορισμός του αριθμού αιτούντων άσυλο και, αντιστρόφως, η αύξηση του αριθμού των επαναπατρισμών θα είναι από τις σημαντικότερες προτεραιότητές του, υπό την απειλή μάλιστα της Εναλλακτικής για την Γερμανία (AfD), η οποία όχι μόνο αναδείχθηκε άνετα αξιωματική αντιπολίτευση, αλλά ενισχύει συνεχώς τα ποσοστά της στις δημοσκοπήσεις.
Πολλά θα κριθούν για τον επόμενο καγκελάριο από το εάν θα μπορέσει να αποδυναμώσει την ακροδεξιά, αλλά και από τους χειρισμούς του, εάν τεθεί ρεαλιστικά ζήτημα απαγόρευσης της AfD μετά την επίσημη ταξινόμησή της ως «εξακριβωμένα ακροδεξιάς οργάνωσης» από την Ομοσπονδιακή Υπηρεσία Προστασίας του Συντάγματος.
«Είναι η οικονομία, Φριτς»
Σε κάθε περίπτωση, η νέα κυβέρνηση θα κριθεί από τις επιδόσεις της στην οικονομία. Η μεγαλύτερη οικονομία της ΕΕ διανύει το τρίτο έτος ύφεσης, η διεθνής κατάσταση δεν είναι ευνοϊκή κι αμφισβητείται πλέον ευθέως το –ως πρότινος επιτυχημένο– γερμανικό οικονομικό μοντέλο.
Ο Φρίντριχ Μερτς εξελέγη κυρίως για την εμπειρία του στην οικονομία. Στις έρευνες της κοινής γνώμης, αυτός ήταν ο τομέας στον οποίο οι ψηφοφόροι έδειχναν ότι τον εμπιστεύονταν περισσότερο από τον Όλαφ Σολτς.
Τα πρώτα δείγματα ωστόσο είναι αν μη τι άλλο αμφιλεγόμενα. Πριν ακόμη αναλάβει, ο κ. Μερτς αθέτησε την κεντρική προεκλογική υπόσχεσή του για τη διατήρηση του «φρένου χρέους», συναίνεσε στον δανεισμό σχεδόν ενός τρισεκατομμυρίου ευρώ κατά τα επόμενα χρόνια.
Δικαίωσε έτσι τον απερχόμενο καγκελάριο, ο οποίος έλεγε και ξανάλεγε στις προεκλογικές εμφανίσεις του ότι «χωρίς άρση του φρένου χρέους, δεν γίνονται αυτά που υπόσχεται το CDU».
Ο νέος καγκελάριος καλείται πλέον να αποδείξει, πρώτα από όλα στους δυσαρεστημένους ψηφοφόρους του, ότι ορθώς αποφάσισε να εγκαταλείψει εμβληματική εξαγγελία του.
Στα θέματα κοινωνικής πολιτικής, η συνύπαρξη με τους Σοσιαλδημοκράτες (SPD) δεν αναγγέλλεται ανέφελη.
«Θα πρέπει να ανταμείβεται όποιος εργάζεται και όχι το αντίθετο», τονίζει συχνά, αναφερόμενος στα προνοιακά επιδόματα. Επαναλαμβάνει εξάλλου ασταμάτητα ότι οι Γερμανοί θα πρέπει να είναι έτοιμοι να εργαστούν περισσότερο και περισσότερα χρόνια.
Πεισμένος ατλαντιστής, ο Φρίντριχ Μερτς ήδη τα βρίσκει σκούρα με την Ουάσιγκτον, από την οποία μόνο προβλήματα μπορεί να περιμένει, απ’ ό,τι φαίνεται. Καλυπτόμενος πίσω από τυπικότητες, απέφυγε να τοποθετηθεί σχετικά με την επιβολή τελωνειακών δασμών στα εισαγόμενα στις ΗΠΑ από την Ευρωπαϊκή Ένωση προϊόντα.
Έκανε πως δεν άκουσε όταν ο αμερικανός υπουργός Εξωτερικών Μάρκο Ρούμπιο χαρακτήρισε την Γερμανία «μεταμφιεσμένη τυραννία».
Από μεθαύριο όμως δεν θα μπορεί πλέον να αποφεύγει τέτοιες προκλήσεις. Οι Γερμανοί περιμένουν η χώρα τους να στέκει στιβαρή και κυρίαρχη, όπως πιστεύουν ότι αναλογεί στην τρίτη οικονομική δύναμη παγκοσμίως.
Το περιοδικό Der Spiegel σημείωνε πρόσφατα ότι ο Φρίντριχ Μερτς είναι συντηρητικός, αλλά όχι δογματικός.
Μπορεί με άλλα λόγια να μην του αρέσει το κέντρο, αλλά γνωρίζει καλά ότι χωρίς αυτό, εκλογές δεν κερδίζονται, όπως γνωρίζει επίσης ότι το υπερβολικά φιλικό προς τις επιχειρήσεις προφίλ δεν χωνεύεται εύκολα από την λαϊκή βάση του CDU, έστω κι αν του συγχωρούνται π.χ. τα δύο (μικρά) ιδιωτικά αεροπλάνα με τα οποία μετακινείτο μέχρι τώρα.
Ο νέος καγκελάριος υπόσχεται «καταπληκτική» συνεργασία με το SPD, «ολική επαναφορά» της Γερμανίας στον ηγετικό ρόλο στην Ευρώπη και στον κόσμο, αναστήλωση του γαλλογερμανικού άξονα. Εμφανίζεται ως φανατικός υπέρμαχος της αμυντικής ενίσχυσης της χώρας του έναντι της ρωσικής απειλής.
Σε αντίθεση με τον Όλαφ Σολτς, ο οποίος το 2021 πίστευε ότι αναλάμβανε την χώρα σε τροχιά ανάκαμψης μετά την πανδημία και προσγειώθηκε ανώμαλα εξαιτίας του πολέμου στην Ουκρανία και των συνεπειών του, ο Φρίντριχ Μερτς αρχίζει την θητεία του χωρίς αυταπάτες, σε ένα από τα ιστορικά χαμηλότερα σημεία για την Γερμανία.
Για τη συγκεκριμένη δουλειά, σχολίαζε πρόσφατα η Άνγκελα Μέρκελ, χρειάζεται «μεγάλη ζέση για εξουσία». Αυτή τουλάχιστον ο νέος καγκελάριος μοιάζει να τη διαθέτει σε αφθονία.