Επιστήμονες από διάφορους τομείς έχουν χτυπήσει καμπανάκι για τους κινδύνους που προέρχονται από τη λεγόμενη «κατοπτρική ζωή», ή πιο απλά τη «ζωή-καθρέφτη» που ίσως δημιουργηθεί σε εργαστήρια.
Θα μπορούσε να είναι σενάριο ταινίας τρόμου. Ενώ επιστήμονες ερευνούν στα εργαστήρια δυνητικές εκδοχές της κατοπτρικής ζωής με σκοπό αυτές να αξιοποιηθούν για καινοτόμες θεραπείες, ορισμένες τέτοιες μορφές ζωής μπορεί να αποδειχθούν καταστροφικές, όχι μόνο για τον άνθρωπο αλλά και όλες τις υπόλοιπες μορφές ζωής στον πλανήτη.
Όπως αναφέρει άρθρο της βρετανικής εφημερίδας The Times, έχουν ήδη πραγματοποιηθεί αρκετά συνέδρια για το θέμα. Το πιο πρόσφατο έγινε την περασμένη εβδομάδα στο Παρίσι, μετά τη δημοσίευση τον Δεκέμβριο άρθρου συνυπογεγραμμένου από 38 κορυφαίους επιστήμονες, ανάμεσά τους και δύο νομπελίστες.
Τί είναι η «ζωή-καθρέφτης»
Για να κατανοήσει κανείς το πρόβλημα που μπορεί να προκύψει από την ύπαρξη «κατοπτρικών βακτηρίων», πρέπει πρώτα να καταλάβει την έννοια της «κατοπτρικής ζωής». Πρόκειται για μια ανακάλυψη που έκανε στα μέσα του 19ου αιώνα ο διάσημος Γάλλος χημικός, Λουί Παστέρ.
Το 1848, ο Παστέρ απέδειξε ότι ορισμένα μόρια διαθέτουν μια ιδιότητα που ονομάζεται χειρομορφία (chiralité), δηλαδή μια ασυμμετρία στη διάταξη των ατόμων τους, η οποία τους δίνει έναν συγκεκριμένο προσανατολισμό: «δεξιό» ή «αριστερό».
Όπως εξηγούν οι Times, ορισμένα μόρια απαντώνται στη φύση και στις δύο μορφές, κάθε μία βέβαια έχει πολύ διαφορετικές ιδιότητες, και οι δυο τους μπορούν να αλληλεπιδρούν. Ωστόσο, υπάρχουν μόρια που υπάρχουν μόνο σε μία μορφή και άρα έχουν όλα τα ομοειδή τον ίδιο προσανατολισμό.
Η εφημερίδα αναφέρει, για παράδειγμα, ότι τα αμινοξέα που συνθέτουν τις πρωτεΐνες των έμβιων οργανισμών είναι σχεδόν όλα αριστερόστροφα, ενώ οι σακχαρίτες του DNA είναι κυρίως δεξιόστροφοι.
Με βάση αυτά τα δεδομένα, τα τελευταία χρόνια οι τεχνικές πρόοδοι στη μοριακή μηχανική έχουν ανοίξει νέες δυνατότητες, καθιστώντας εφικτή τη δημιουργία «κατοπτρικών» εκδοχών τέτοιων μορίων, ακόμη και όταν αυτά υπάρχουν μόνο σε μία μορφή στη φύση.
Η διαδικασία είναι σχετικά απλή θεωρητικά: αναδιαμορφώνονται οι χημικοί δεσμοί του φυσικού μορίου σε εργαστήριο, ώστε να παραχθεί ένα «αρνητικό», δηλαδή ένα «κατοπτρικό μόριο».
Σημαντικές θεραπευτικές προοπτικές
Σύμφωνα με κυβερνητική έκθεση που επικαλείται η βρετανική εφημερίδα, αυτά τα μόρια θα μπορούσαν να έχουν θεραπευτική χρήση σε ανθρώπους, ζώα και φυτά. Έχουν το πλεονέκτημα να είναι «αόρατα» για τα ανοσοποιητικά συστήματα, καθώς και πιο ανθεκτικά στην ενζυματική αποδόμηση, κάτι που τους προσδίδει μεγαλύτερη σταθερότητα και διάρκεια δράσης.
Οι Times αναφέρουν ως παράδειγμα την ινσουλίνη: Μια «κατοπτρική» εκδοχή της θα παρέμενε περισσότερο στον οργανισμό, καθώς τα ένζυμα θα αδυνατούσαν να την αποδομήσουν γρήγορα, επιτρέποντας στους διαβητικούς λιγότερες ενέσεις.
Κι αν με το ίδιο μοντελο μπορούν να δημιουργηθούν πιο σύνθετες μορφές ζωής;
Παρότι οι θεραπευτικές προοπτικές της κατοπτρικής ζωής έχει προφανές ενδιαφέρον για την ανθρωπότητα, και σε αυτό το ζήτημα επιστημονικής προόδου τίθεται το ερώτημα είναι πού πρέπει να τεθούν τα όρια. Σύμφωνα με The Times, αρκετοί χημικοί έχουν εκφράσει την πρόθεση να προχωρήσουν στη δημιουργία πιο σύνθετων οργανισμών, όπως «κατοπτρικά βακτήρια».
Η επιστημονική κοινότητα είναι διχασμένη, με πολλούς ειδικούς να προειδοποιούν για τον υπαρξιακό κίνδυνο που θα συνιστούσε η δημιουργία τέτοιων οργανισμών, εντελώς ξένων προς τη ζωή όπως την ξέρουμε.
«Θα ήταν το απόλυτο χωροκατακτητικό είδος», λέει ο Ντέιβιντ Ρέλμαν, μικροβιολόγος στο Πανεπιστήμιο Στάνφορντ, σύμφωνα με τους Times. «Είναι πιθανό η κατοπτρική ζωή να κατακλύσει και να ελέγξει ένα μεγάλο μέρος της βιόσφαιρας. Απέναντι στους ανθρώπους, τα ζώα ή τα φυτά, θα είναι σχεδόν άνοση στα ανοσοποιητικά μας συστήματα. Θα μπορούσαμε να πεθάνουμε από αυτήν».
Κατά τον Ρέλμαν, ο κίνδυνος ξεπερνά κατά πολύ τα ενδεχόμενα οφέλη. «Μιλάμε κυριολεκτικά για κάτι που, αν το αφήσουμε να εξελιχθεί, απειλεί τη ζωή στον πλανήτη όπως την ξέρουμε», προειδοποιεί ο ίδιος.
Η «ζωή-καθρέφτης» μπορεί να είναι… καρκίνος
Κι όμως ενώ μιλάμε για μορφές ζωής, αυτές ενδέχεται να επιφέρουν τον θάνατο. Τις ανησυχίες του Ρέλμαν συμμερίζονται και ειδικοί που λειτουργούν ως σύμβουλοι της βρετανικής κυβέρνησης, περιγράφοντας ακόμα και σενάρια οικολογικής καταστροφής.
«Είναι επίσης πιθανό τα κατοπτρικά βακτήρια να λειτουργούν όπως ένας καρκίνος, απορροφώντας οξυγόνο, θρεπτικά συστατικά και φυσικό χώρο από τον ξενιστή τους».
Στην ίδια έκθεση σημειώνεται πως η μεγαλύτερη απειλή ίσως προέρχεται από την κατοπτρική φωτοσυνθετική ζωή, καθώς θα μπορούσε να επιβιώσει χωρίς εξωτερική πηγή τροφής. Σε βάθος χρόνου, αυτοί οι οργανισμοί θα ανταγωνίζονταν τα υπάρχοντα οικοσυστήματα, με επιπτώσεις στον κύκλο του νερού, την τροφική αλυσίδα, τη βιοποικιλότητα και τη σταθερότητα των οικοσυστημάτων.
Το απαραίτητο όριο
Σε αυτό το στάδιο, είναι απολύτως αναγκαίο να χαραχθεί μια σαφής γραμμή μεταξύ της κατασκευής ανόργανων κατοπτρικών μορίων και των προσπαθειών δημιουργίας ζωντανών κατοπτρικών οργανισμών, όπως συνιστά η βρετανική κυβέρνηση.
«Η πρόθεση δεν είναι να σταματήσει η έρευνα στις κατοπτρικές ενώσεις, αλλά δεν θα υποστηρίζαμε τη συναρμολόγηση αυτών των μορίων για να δημιουργήσουμε βακτήρια που μπορούν να αυτοαναπαράγονται. Αυτή είναι η γραμμή που πιστεύουμε ότι πρέπει να τεθεί σε επίπεδο κανονισμών», παρατηρεί ο Πάτρικ Κάι, ειδικός στη συνθετική γονιδιωματική στο Πανεπιστήμιο του Μάντσεστερ.
Η ανθρωπότητα θα είχε μόνο να χάσει αν παρίστανε τον «μαθητευόμενο μάγο» σε αυτόν τον τομέα, αγνοώντας τις προειδοποιήσεις της επιστημονικής κοινότητας.