H ερευνητική υπηρεσία του Ευρωκοινοβουλίου δημοσίευσε μία έκθεση για την σημαντική επιρροή της Ρωσίας στα Βαλκάνια και στις υποψήφιες για ένταξη στην ΕΕ χώρες.
Με αφορμή τη σημερινή Σύνοδο Κορυφής, στο πλαίσιο της Διαδικασίας για τη Συνεργασία στη Νοτιοανατολική Ευρώπη (SEECP), που διεξάγεται στη Θεσσαλονίκη, η Υπηρεσία Έρευνας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου δημοσίευσε σχετική ανάλυση για την περιοχή που αποκαλύπτει πολλά.
Οι χώρες των Δυτικών Βαλκανίων βρίσκονται παραδοσιακά στο επίκεντρο των ρωσικών συμφερόντων. Η Ρωσική Ομοσπονδία έχει ισχυρούς ιστορικούς δεσμούς με τα Δυτικά Βαλκάνια, Ωστόσο η ευρύτερη επιρροή και ο οικονομικός της αντίκτυπος στην περιοχή μειώνονται, καθώς οι επενδύσεις και η βοήθεια από την ΕΕ και άλλους παράγοντες, όπως η Κίνα, έχουν μειώσει τις ρωσικές επενδύσεις.
Γεωπολιτική αντιπαράθεση
Τα Δυτικά Βαλκάνια, μαζί με την Ευρωπαϊκή Γειτονία, έχουν αναδειχθεί ως βασικό μέτωπο στη γεωπολιτική αντιπαράθεση της Ρωσίας με τη Δύση. Ο Μπρεζίνσκι ένας από τους επιφανέστερους διεθνολόγους πίστευε ότι η αποτυχία της Αμερικής να εμπλακεί με τη Ρωσία μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου της γύρισε μπούμερανγκ, δίνοντας στη Ρωσία την ενέργεια να επικεντρωθεί στη διασφάλιση της αυταρχικής κυριαρχίας της εντός της επικράτειάς της και στην αποκατάσταση της επιρροής της στα κράτη της πρώην Σοβιετικής Ένωσης και πέρα από αυτήν.
Μαυροβούνιο και Σερβία σε ουσιαστικές ενταξιακές διαπραγματεύσεις
Το «Βαρόμετρο των Βαλκανίων 2021», μια εκτενής δημοσκοπική έρευνα στην περιοχή έδειξε μια σταθερή υποστήριξη για την ένταξη στην ΕΕ σε όλα τα Δυτικά Βαλκάνια, με το 62% των χωρών να υποστηρίζουν την ένταξη στην ΕΕ το 2020 (59% το 2019 και 56% το 2018).
Ωστόσο, η απογοήτευση από την αργή πρόοδο της ενταξιακής διαδικασίας και η οικονομική στασιμότητα δημιουργούν ένα άνοιγμα για την παρέμβαση άλλων γεωπολιτικών παραγόντων. Και οι έξι χώρες των Δυτικών Βαλκανίων βρίσκονται ακόμη σε τροχιά ένταξης στην ΕΕ, αλλά η πρόοδος έχει υποχωρήσει πρόσφατα, με μόνο δύο χώρες – το Μαυροβούνιο και τη Σερβία – να βρίσκονται στην πραγματικότητα σε ενταξιακές διαπραγματεύσεις.
Ο πόλεμος της Ρωσίας στα Δυτικά Βαλκάνια
Επιπλέον, ο πόλεμος της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας φαίνεται να οδήγησε την κοινή γνώμη της ΕΕ-27 υπέρ της ταχείας χορήγησης ένταξης στην ΕΕ στην Ουκρανία, αλλά όχι στα Δυτικά Βαλκάνια. Παρά τις επιτυχημένες συνόδους κορυφής ΕΕ-Δυτικών Βαλκανίων (πιο πρόσφατη στο Ζάγκρεμπ, το 2020 και στο Μπρντο, το 2021), ορισμένες χώρες, όπως η Αλβανία και η Βόρεια Μακεδονία, δεν έχουν καν ξεκινήσει ενταξιακές διαπραγματεύσεις.
Οι εθνοτικές εντάσεις που σιγοβράζουν, τα υψηλά ποσοστά ανεργίας, η φυγή των νέων και οι ασταθείς συνταγματικές ρυθμίσεις σε χώρες όπως η Βοσνία και Ερζεγοβίνη, δημιουργούν μια ευκαιρία για τη Ρωσία να εκμεταλλευτεί την ήδη ουσιαστική επιρροή της στην περιοχή.
Η ήπια ισχύς και η οικονομική επιρροή της Ρωσίας
Οι πολιτιστικοί και ιστορικοί δεσμοί δίνουν στη Ρωσία σημαντική ήπια ισχύ, σύμφωνα με την γεωπολιτική ορολογία, ιδιαίτερα μεταξύ των Σέρβων. Οι ιστορικοί δεσμοί χρονολογούνται από το πανσλαβικό κίνημα του 19ου αιώνα και την υποστήριξη της Ρωσίας για την ανεξαρτησία της Σερβίας από την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Η Ρωσία μπήκε στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο από την πλευρά της Σερβίας. στη σύγκρουση του Κοσσυφοπεδίου*, καταδίκασε τους βομβαρδισμούς του ΝΑΤΟ στη Σερβία και αντιτάχθηκε σθεναρά στην ανεξαρτησία του Κοσσυφοπεδίου.
Η Ρωσία χρησιμοποιεί το καθεστώς της ως μόνιμου μέλους του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ προς όφελος της Σερβίας. Το 1994 και το 2015, η Μόσχα άσκησε βέτο σε δύο ψηφίσματα του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ που καταδικάζουν τη βία από τους Σερβοβόσνιους, με το τελευταίο ψήφισμα να χαρακτηρίζει τη σφαγή της Σρεμπρένιτσα το 1995 ως γενοκτονία. Κατά τη διάρκεια της πανδημίας, αυτή η ήπια ισχύς εκδηλώθηκε επίσης μέσα από την «διπλωματία εμβολίων».
Αν και οι ρωσικές επενδύσεις στην περιοχή έχουν αυξηθεί σε απόλυτες τιμές, το οικονομικό αποτύπωμα της Ρωσίας ως μερίδιο της συνολικής οικονομίας στα Δυτικά Βαλκάνια έχει συρρικνωθεί ή έχει μείνει στάσιμο στον απόηχο των διεθνών κυρώσεων για την προσάρτηση της Κριμαίας. Παρόλο που η ρωσική οικονομική επιρροή είναι σε μεγάλο βαθμό συγκεντρωμένη στον ενεργειακό τομέα, το μερίδιό της ως ποσοστό του ΑΕΠ μειώνεται σε ολόκληρη την περιοχή.
Προοδευτική ευθυγράμμιση με την εξωτερική πολιτική της ΕΕ: Η περίπτωση των κυρώσεων κατά της Ρωσίας
Οι χώρες των Δυτικών Βαλκανίων αντιμετωπίζουν επίσης την «ασύμμετρη επίθεση» στη δημοκρατία, την οποία εξαπέλυσαν ρωσικά μέσα ενημέρωσης, όπως το πρακτορείο ειδήσεων Sputnik, το οποίο δημιούργησε μια βάση στο Βελιγράδι το 2014. Παρά τις εκστρατείες παραπληροφόρησης και τις διπλωματικές προσπάθειες της σοβιετικής εποχής, η πλειοψηφία των πληθυσμών των Δυτικών Βαλκανίων υποστηρίζει την ένταξη στην ΕΕ και τις φιλοδυτικές πολιτικές.
Η περίπτωση της Σερβίας
Στο παρελθόν, η σερβική κοινή γνώμη υποστήριζε στενότερους δεσμούς με τη Ρωσία: μια δημοσκόπηση που πραγματοποιήθηκε στα μέσα του 2016 από το περιοδικό NSPM έδειξε ότι το 72% ήταν υπέρ μιας συμμαχίας με τη Ρωσία, σε σύγκριση με μόλις 8% για το ΝΑΤΟ. Ωστόσο, μια δημοσκόπηση του Φεβρουαρίου 2022 κατέληξε στο συμπέρασμα ότι οι μισοί Σέρβοι θέλουν να παραμείνουν ουδέτεροι όταν έρχονται αντιμέτωποι με μια επιλογή μεταξύ ΕΕ και Ρωσίας. Αυτή η ευθυγράμμιση εξωτερικής πολιτικής έγινε ιδιαίτερα ορατή τον Φεβρουάριο του 2022, όταν η Αλβανία, το Κοσσυφοπέδιο και η Βόρεια Μακεδονία προσχώρησαν στις κυρώσεις της ΕΕ κατά της Ρωσίας, ενώ το Μαυροβούνιο ανακοίνωσε ότι θα τις υιοθετήσει τον Απρίλιο.
Η σερβική κυβέρνηση ενέκρινε συμπεράσματα στα οποία εξέφρασε την υποστήριξή της για την εδαφική ακεραιότητα της Ουκρανίας, αλλά απέφυγε να εφαρμόσει τις κυρώσεις της ΕΕ. Η Ρωσία παραμένει ο μεγαλύτερος προμηθευτής όπλων της Σερβίας, ωστόσο βρίσκεται σε αυξανόμενο ανταγωνισμό με την Κίνα. Στις 29 Μαΐου 2022, ο Πρόεδρος της Σερβίας Αλεξάνταρ Βούτσιτς ανακοίνωσε ότι η χώρα του υπέγραψε συμφωνία για ένα νέο τριετές συμβόλαιο φυσικού αερίου με τη Ρωσία.
Η θέση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου
Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο υποστηρίζει την ευρωπαϊκή προοπτική όλων των χωρών των Δυτικών Βαλκανίων. Στις 26 Απριλίου 2022, η Πρόεδρος του Κοινοβουλίου, Ρομπέρτα μΜετσόλα, παρατήρησε ότι η ΕΕ πρέπει «να σκεφτεί τρόπους για να επιταχύνει τη διαδικασία διεύρυνσης στα Δυτικά Βαλκάνια», επειδή «η σταθερότητα στην γειτονιά μας είναι ζωτικής σημασίας για τη σταθερότητα της ίδιας της ΕΕ».
Το Ευρωκοινοβούλιο έχει εκφράσει την ανησυχία του για την επιρροή της Ρωσίας στην περιοχή και τις προσπάθειές της να αποσταθεροποιήσει τόσο την περιοχή στο σύνολό της όσο και μεμονωμένες χώρες εντός αυτής (για παράδειγμα, τη Βοσνία Ερζεγοβίνη).