Ένα μείγμα αισιοδοξίας, τεχνολογικής αυτοπεποίθησης και προβλέψεων που σήμερα, με τη γνώση της πραγματικότητας, μοιάζουν άλλοτε εντυπωσιακά διορατικές και άλλοτε αφελώς φιλόδοξες.
Το 2025 το ιστορικό επιστημονικό ραδιοφωνικό πρόγραμμα Quirks & Quarks του CBC γιόρτασε τα 50 του χρόνια. Ωστόσο, ένα τέταρτο του αιώνα νωρίτερα, το 2000, η εκπομπή είχε ήδη επιχειρήσει ένα φιλόδοξο πείραμα: να φανταστεί πώς θα έμοιαζε η επιστήμη το 2025.
Το αποτέλεσμα ήταν ένα μείγμα αισιοδοξίας, τεχνολογικής αυτοπεποίθησης και προβλέψεων που σήμερα, με τη γνώση της πραγματικότητας, μοιάζουν άλλοτε εντυπωσιακά διορατικές και άλλοτε αφελώς φιλόδοξες.
Κάποιες προβλέψεις έπεσαν κοντά στην αλήθεια
Η γενική αίσθηση εκείνης της επετειακής εκπομπής ήταν ότι η ανθρωπότητα θα είχε προχωρήσει πολύ πιο γρήγορα και πολύ πιο μακριά επιστημονικά. Κάποιες προβλέψεις, ωστόσο, έπεσαν ανατριχιαστικά κοντά στην αλήθεια. Ανάμεσά τους και το ενδεχόμενο μιας φονικής πανδημίας που θα παρέλυε τα συστήματα υγείας. Αν και οι ειδικοί του 2000 μιλούσαν για βακτηριακή απειλή και όχι για ιό, η πανδημία του 2020 επιβεβαίωσε ότι η παγκοσμιοποίηση, η πυκνή ανθρώπινη κινητικότητα και η πίεση στα συστήματα υγείας δημιουργούν συνθήκες για κρίσεις παγκόσμιας κλίμακας.
Άλλες προβλέψεις ήταν περισσότερο καθησυχαστικές. Το CBC, όπως είχε ειπωθεί, θα συνέχιζε να υπάρχει και το 2025 – κάτι που αποδείχθηκε σωστό, παρά τις επανειλημμένες πολιτικές πιέσεις και τις φωνές που κατά καιρούς ζητούσαν τη διάλυσή του. Αντίθετα, η ιδέα ότι ο παρουσιαστής του Quirks & Quarks θα ήταν ένα ολογραφικό τεχνητό νοημοσύνη αποδείχθηκε πρόωρη. Παρότι η AI έχει διεισδύσει σε κάθε πτυχή της καθημερινότητας, η εκπομπή εξακολουθεί να έχει έναν άνθρωπο με φυσική παρουσία στο μικρόφωνο.
Στον τομέα του Διαστήματος, οι προβλέψεις του 2000 ήταν ίσως οι πιο υπεραισιόδοξες. Κάποιοι οραματίζονταν ιδιωτικά «διαστημικά mega-yachts» που θα μετέφεραν 10.000 τουρίστες την εβδομάδα σε τροχιά, με κινητήρες σύντηξης να τους πηγαίνουν μέχρι τη Σελήνη. Εκεί, υποτίθεται, θα υπήρχαν ξενοδοχεία και δραστηριότητες αναψυχής, ακόμη και snowboarding μέσα σε σεληνιακούς κρατήρες. Η πραγματικότητα αποδείχθηκε πολύ πιο συγκρατημένη. Παρότι εταιρείες όπως η SpaceX, η Blue Origin και η Virgin Galactic άνοιξαν τον δρόμο για τον διαστημικό τουρισμό, οι πτήσεις είναι σύντομες, οι θέσεις ελάχιστες και το κόστος απαγορευτικό για οποιονδήποτε δεν ανήκει στην οικονομική ελίτ. Ακόμη πιο εντυπωσιακό είναι το γεγονός ότι, παρά την παρέλευση περισσότερων από 50 ετών από την πρώτη προσελήνωση, άνθρωποι δεν έχουν επιστρέψει στη σεληνιακή επιφάνεια – αν και κανείς δεν είχε προβλέψει ότι ένας Καναδός αστροναύτης θα συμμετείχε στην πρώτη επανδρωμένη αποστολή γύρω από τη Σελήνη μετά την εποχή του Apollo.
Αν κάτι πραγματικά διέφυγε από τη φαντασία των ειδικών του 2000, αυτό ήταν η εξέλιξη του smartphone. Τότε, τα flip phones κυριαρχούσαν και οι δυνατότητές τους περιορίζονταν σε κλήσεις, μηνύματα και απλές φωτογραφίες. Οι προβλέψεις έκαναν λόγο για την εξαφάνισή τους και την αντικατάστασή τους από «αόρατα» ασύρματα συστήματα επικοινωνίας, όπου απλώς θα μιλούσαμε στον αέρα. Κανείς δεν προέβλεψε την έκρηξη των οθονών αφής, των εφαρμογών και ενός ψηφιακού οικοσυστήματος που μετέτρεψε το κινητό σε προέκταση του εαυτού μας. Ούτε, βέβαια, τη βαθιά κοινωνική αλλαγή: ανθρώπους να περπατούν στους δρόμους κοιτώντας τις συσκευές τους, να συνομιλούν με οθόνες αντί με πρόσωπα.
Στο πεδίο της κλωνοποίησης, οι προβλέψεις ήταν πιο ισορροπημένες. Μετά την ανακοίνωση της γέννησης της Ντόλι, του πρώτου κλωνοποιημένου θηλαστικού, το 1997, υπήρχε έντονος φόβος για ένα δυστοπικό μέλλον μαζικής ανθρώπινης κλωνοποίησης. Οι ειδικοί του Quirks & Quarks εκτίμησαν ότι θα δούμε πολλά κλωνοποιημένα ζώα, αλλά ότι η ανθρώπινη κλωνοποίηση θα παραμείνει παράνομη. Αυτό ακριβώς συνέβη: από κατοικίδια μέχρι εργαστηριακά ζώα, η κλωνοποίηση προχώρησε, αλλά τα νομικά και ηθικά όρια για τον άνθρωπο παρέμειναν ισχυρά.
Η αντοχή των βακτηρίων στα αντιβιοτικά ήταν επίσης κεντρικό ζήτημα το 2000 και παραμένει μέχρι σήμερα. Μία από τις πιο δραματικές προβλέψεις μιλούσε για μια «Μεγάλη Πανούκλα» το 2013. Αυτή δεν ήρθε ποτέ, όμως η πανδημία του 2020 απέδειξε ότι η παγκόσμια υγειονομική κρίση δεν ήταν σενάριο επιστημονικής φαντασίας. Η ταχεία ανάπτυξη εμβολίων επιβεβαίωσε, πάντως, την πρόβλεψη ότι η φαρμακοβιομηχανία θα μπορούσε να αντιδράσει γρήγορα, αν και οι μακροχρόνιες επιπτώσεις, όπως το Long COVID, συνεχίζουν να απασχολούν εκατομμύρια ανθρώπους.
Εκεί όπου οι προβλέψεις απέτυχαν πλήρως ήταν στην κοινωνική στάση απέναντι στην επιστήμη. Κανείς δεν είχε φανταστεί τη μαζική αμφισβήτησή της: το οργανωμένο αντιεμβολιαστικό κίνημα, τους αρνητές της κλιματικής αλλαγής, τη διάδοση θεωριών συνωμοσίας και την πολιτική επίθεση στη χρηματοδότηση της έρευνας. Οι περικοπές σε επιστημονικά ιδρύματα, οι απολύσεις ερευνητών και η υποβάθμιση της περιβαλλοντικής επιστήμης, ιδιαίτερα στις ΗΠΑ, δημιουργούν την αίσθηση ότι η ανθρωπότητα «κλείνει τα μάτια» μπροστά στα δεδομένα που η ίδια η επιστήμη παράγει.
Καθώς το 2050 προβάλλει πλέον ως ο επόμενος μεγάλος χρονικός ορίζοντας για την αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης, της ενέργειας, της τροφής και του νερού, γίνεται σαφές ότι το μέλλον δεν θα κριθεί μόνο στα εργαστήρια. Θα κριθεί σε κοινωνικό, πολιτικό και οικονομικό επίπεδο. Η επιστήμη μπορεί να δείξει τον δρόμο, αλλά δεν μπορεί να επιβάλει τη διαδρομή. Και όπως υπενθύμιζε με χιούμορ ο Yogi Berra, οι προβλέψεις για το μέλλον παραμένουν πάντα το πιο δύσκολο κομμάτι.