Ο ρόλος του Ντόναλντ Τραμπ για την συμφωνία κατάπαυσης του πυρός στη Γάζα ήταν αποφασιστικός, αλλά απέχει πολύ ακόμα από το να καταστεί οδικός χάρτης για την ειρήνη στην πολύπαθη περιοχή.
Η θεαματική παρέμβαση του Τραμπ στη Μέση Ανατολή και η επίτευξη της κατάπαυσης του πυρός στη Γάζα αποτέλεσαν ένα από τα πιο εντυπωσιακά επεισόδια της διεθνούς διπλωματίας των τελευταίων ετών. Ο πρόεδρος των ΗΠΑ, με την ανορθόδοξη διπλωματία του, αξιοποίησε την επιρροή του για να επιβάλει μια προσωρινή παύση των εχθροπραξιών ανάμεσα στο Ισραήλ και τη Χαμάς, μια επιτυχία που πολλοί περιγράφουν ως καθοριστική, αλλά όχι ως πραγματικό βήμα προς μια διαρκή ειρήνη.
Ο «γύρος του θριάμβου» και οι «κομπάρσοι» του Τραμπ
Ο Jeremy Bowen, διεθνής συντάκτης του BBC, περιγράφει το σύντομο ταξίδι του Τραμπ στο Ισραήλ και την Αίγυπτο ως «τον γύρο του θριάμβου που ήθελε». Ο Αμερικανός πρόεδρος, εμφανώς ικανοποιημένος, απόλαυσε την υποδοχή του τόσο στην Ιερουσαλήμ όσο και στο Σαρμ ελ Σέιχ της Αιγύπτου, όπου οι αίθουσες γέμισαν με χειροκροτήματα και ηγέτες από όλο τον κόσμο έσπευσαν να επιβεβαιώσουν τη νέα ισορροπία δυνάμεων που εκείνος διαμόρφωσε. Ένας διπλωμάτης που παρευρέθηκε σχολίασε χαρακτηριστικά πως ο Τραμπ φαινόταν να βλέπει τους υπόλοιπους ηγέτες «ως κομπάρσους στο πλατό της δικής του ταινίας».
Στις ομιλίες του, ο Τραμπ δεν έκρυψε την ικανοποίησή του για τη συμφωνία. «Όλη μου τη ζωή κάνω συμφωνίες. Οι σπουδαιότερες απλώς συμβαίνουν. Και ίσως αυτή να είναι η μεγαλύτερη από όλες», δήλωσε. Η ρητορική του αποτύπωνε έναν άνθρωπο πεπεισμένο πως η προσωπική του επιρροή είχε καθορίσει την ιστορική τροπή των γεγονότων.
Ο Bowen υπογραμμίζει ότι κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει ότι ο ρόλος του Τραμπ υπήρξε καθοριστικός στην επίτευξη της συμφωνίας. Αν και η Αίγυπτος, η Τουρκία και το Κατάρ αξιοποίησαν την επιρροή τους για να πιέσουν τη Χαμάς να αποδεχθεί την κατάπαυση του πυρός και την ανταλλαγή ομήρων, η αμερικανική παρέμβαση υπήρξε το κρίσιμο στοιχείο που έγειρε την πλάστιγγα προς τις θετικές διαπραγματεύσεις. Ο Τραμπ, σύμφωνα με διπλωματικές πηγές, άσκησε απευθείας πίεση στον Μπέντζαμιν Νετανιάχου να δεχθεί όρους που προηγουμένως είχε απορρίψει κατηγορηματικά.
Η συμφωνία που επιτεύχθηκε προέβλεπε προσωρινή παύση των συγκρούσεων και ανταλλαγή ομήρων με Παλαιστίνιους κρατούμενους. Ωστόσο, δεν επρόκειτο για ειρηνευτική συνθήκη ούτε για την έναρξη μιας οργανωμένης ειρηνευτικής διαδικασίας.
Σύμφωνα με το σχέδιο 20 σημείων του Τραμπ, η επόμενη φάση περιλαμβάνει τη δημιουργία μιας επιτροπής Παλαιστινίων που θα διοικεί τη Γάζα υπό διεθνή επίβλεψη και θα αναφέρεται σε ένα Συμβούλιο Ειρήνης, με τον ίδιο τον Τραμπ να προεδρεύει. Πρόκειται για μια φιλόδοξη ιδέα, αλλά εξαιρετικά δύσκολη στην εφαρμογή της. Όπως επισημαίνει ο Bowen, «η συμφωνία για τη Γάζα δεν αποτελεί χάρτη πορείας προς την ειρήνη στη Μέση Ανατολή».
Η ευθραυστότητα της εκεχειρίας
Η ιστορία των πολέμων δείχνει ότι οι περισσότερες εκεχειρίες παραβιάζονται στα πρώτα τους στάδια. Αυτές που επιβιώνουν βασίζονται στην κοινή απόφαση των εμπόλεμων μερών ότι η συνέχιση του πολέμου δεν ωφελεί κανέναν. Στην περίπτωση της Γάζας, δεν διαφαίνεται αυτό το κλίμα.
Ήδη, μόλις ένα εικοσιτετράωρο μετά την έναρξη της κατάπαυσης του πυρός, εμφανίστηκαν ρωγμές. Η Χαμάς έχει παραδώσει μόνο επτά από τις σορούς των 28 ομήρων που σκοτώθηκαν κατά τη διάρκεια του εγκλεισμού τους, επικαλούμενη δυσκολίες ανεύρεσης μέσα στα ερείπια της Γάζας. Η ισραηλινή υπομονή εξαντλείται, ενώ η κυβέρνηση αποφάσισε να μειώσει κατά το ήμισυ τη ροή ανθρωπιστικής βοήθειας και να κρατήσει κλειστό το πέρασμα της Ράφα προς την Αίγυπτο μέχρι να τηρηθούν οι όροι.
Στο μεταξύ, οι Ισραηλινές Δυνάμεις Άμυνας εξακολουθούν να ελέγχουν πάνω από το 50% της Λωρίδας της Γάζας. Παρά τη συμφωνία, στρατιώτες έχουν ανοίξει πυρ σε Παλαιστίνιους που πλησίασαν υπερβολικά κοντά στις θέσεις τους, ενώ οργανώσεις αρωγής καταγγέλλουν ότι επτά άνθρωποι σκοτώθηκαν σε δύο διαφορετικά περιστατικά. Το Ισραήλ τηρεί κανόνες εμπλοκής που επιτρέπουν τη χρήση βίας σε περίπτωση παραβίασης «νοητών γραμμών ασφαλείας». Ο Bowen το χαρακτηρίζει ως «έλεγχο του πλήθους με πραγματικά πυρά».
Από την άλλη πλευρά, η Χαμάς επιδιώκει να δείξει ότι εξακολουθεί να αποτελεί την κυρίαρχη δύναμη στη Γάζα. Οπλισμένοι άνδρες της περιπολούν ξανά στους δρόμους, ενώ έχουν σημειωθεί συγκρούσεις με αντίπαλες φατρίες. Βίντεο που κυκλοφόρησαν δείχνουν εκτελέσεις Παλαιστινίων που κατηγορούνται για συνεργασία με το Ισραήλ μια σαφής επίδειξη δύναμης και μήνυμα ότι η οργάνωση παραμένει παρούσα και ενεργή.
Η ίδια η Χαμάς έχει δηλώσει ότι ίσως παραδώσει κάποια βαρέα όπλα, αλλά δεν πρόκειται να αποκηρύξει τον ρόλο της ως δύναμη «ισλαμικής αντίστασης», άρα και ένοπλη. Ο Νετανιάχου, από την πλευρά του, επιμένει πως τα όπλα της οργάνωσης πρέπει να εξαφανιστούν «με τον εύκολο ή τον δύσκολο τρόπο».
Η «νέα εποχή» της Μ. Ανατολής και το διακύβευμα της ειρήνης
Ο Τραμπ παρουσιάζει τη συμφωνία του για τη Γάζα ως την απαρχή μιας νέας εποχής στη Μέση Ανατολή, μιας ειρήνης που, όπως υποστηρίζει, θα τερματίσει «γενιές συγκρούσεων μεταξύ Αράβων και Εβραίων». Ωστόσο, οι αναλυτές επισημαίνουν ότι αυτή η αισιοδοξία αγγίζει τα όρια της αυταπάτης.
Η ειρήνη στη Μέση Ανατολή δεν είναι αποτέλεσμα μιας στιγμιαίας «μεγάλης συμφωνίας». Είναι προϊόν χρονοβόρας διαπραγμάτευσης, αμοιβαίας εμπιστοσύνης και πολιτικής βούλησης που σήμερα δεν φαίνεται να υπάρχει ούτε στην Ιερουσαλήμ ούτε στη Γάζα. Όπως τονίζει ο Bowen, «η ειρήνη δεν επιτυγχάνεται μόνο επειδή ένας πρόεδρος αποφασίζει ότι θα συμβεί».