Πριν την εισβολή στην Ουκρανία, οι Ρώσοι ολιγάρχες είχαν τη φήμη των πανίσχυρων συμμάχων του Βλαντίμιρ Πούτιν, όμως σύμφωνα με το BBC, ο Ρώσος ηγέτης είχε ήδη αρχίσει να τους «κονταίνει».
Ενδεικτικό του πώς χειρίστηκε ο Πούτιν τους πάμπλουτους συμπατριώτες του είναι η αυξομείωση του αριθμού των Ρώσων δισεκατομμυριούχων, όπως τους καταγράφει κάθε χρόνο το περιοδικό Forbes. Πριν από τον πόλεμο μειώθηκαν κατά πολύ αλλά κατά τη διάρκεια του, ο αριθμός τους έφτασε σε ιστορικά υψηλά. Αλλά όπως σημειώνει το BBC, έχουν χάσει σχεδόν όλη την πολιτική τους επιρροή.
Οι δυτικές κυρώσεις - που μεταξύ άλλων είχαν στόχο να στρέψουν τους ολιγάρχες απέναντι στον πόλεμο - όχι μόνο δεν το κατάφεραν αλλά με τις τακτικές του «καρότο και μαστίγιο», ο Πούτιν τους μετέτρεψε σε σιωπηλούς υποστηρικτές.
Ο δισεκατομμυριούχος που είπε «όχι» στον πόλεμο κι έχασε 9 δισ. ευρώ
Ο πρώην τραπεζίτης δισεκατομμυριούχος Όλεγκ Τίνκοφ γνωρίζει ακριβώς πώς λειτουργούν τα «μαστίγια» του Πούτιν. Έγραψε στο Instagram πως ο πόλεμος στην Ουκρανία είναι «τρελός» και τότε αξιωματούχοι του Κρεμλίνου επικοινώνησε με τους συνεργάτες του. Τους είπαν ότι η τράπεζά του Τίνκοφ, η δεύτερη μεγαλύτερη της Ρωσίας εκείνη την εποχή, θα κρατικοποιούνταν εκτός εάν διακόπτονταν όλοι οι δεσμοί με τον ιδρυτή της.
«Δεν μπορούσα να συζητήσω την τιμή», δήλωσε ο Τίνκοφ στους New York Times. «Ήταν σαν ομηρία, παίρνεις αυτό που σου προσφέρουν. Δεν μπορούσα να διαπραγματευτώ». Μέσα σε μια εβδομάδα, μια εταιρεία που συνδέεται με τον Βλαντιμίρ Ποτάνιν - τον πέμπτο πλουσιότερο επιχειρηματία της Ρωσίας που προμηθεύει νικέλιο για κινητήρες μαχητικών αεροσκαφών - ανακοίνωσε ότι αγόραζε την τράπεζα. Πουλήθηκε μόνο για το 3% της πραγματικής της αξίας, λέει ο Τίνκοφ. Στο τέλος της ιστορίας, ο πρώην ολιγάρχης είχε χάσει σχεδόν 9 δισεκατομμύρια δολάρια και έφυγε από τη Ρωσία.
Η άνοδος των ολιγαρχών στα ερείπια της ΕΣΣΔ
Οι συνθήκες για τους εκολαπτόμενους ολιγάρχες ήταν ιδανικές πριν αναλάβει στη Ρωσία ο Βλαντίμιρ Πούτιν. Στα χρόνια που ακολούθησαν τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης, ορισμένοι Ρώσοι έγιναν απίστευτα πλούσιοι αναλαμβάνοντας την ιδιοκτησία τεράστιων επιχειρήσεων που προηγουμένως ανήκαν στο κράτος και εκμεταλλευόμενοι τις ευκαιρίες που γέννησε ο «φρέσκος» τότε καπιταλισμός στη χώρα τους.
Ο πλούτος που απέκτησαν τους χάρισε επιρροή και δύναμη σε μια περίοδο πολιτικής μετάβασης. Ήταν εκείνη η περίοδος που έγιναν γνωστοί ως ολιγάρχες.
Ο πιο ισχυρός ολιγάρχης της Ρωσίας, σύμφωνα με το BBC, ο Μπόρις Μπερεζόφσκι, ισχυρίστηκε ότι ενορχήστρωσε την άνοδο του Πούτιν στην προεδρία το 2000 και χρόνια απολογήθηκε γι' αυτό: «Δεν είδα σε αυτόν τον μελλοντικό άπληστο τύραννο και σφετεριστή, τον άνθρωπο που θα καταπατούσε την ελευθερία και θα σταματούσε την ανάπτυξη της Ρωσίας», έγραψε το 2012.
Λίγο περισσότερο από ένα χρόνο μετά από αυτή του δήλωση, ο Μπερεζόφσκι βρέθηκε νεκρός υπό μυστηριώδεις συνθήκες όντας εξόριστος στο Ηνωμένο Βασίλειο. Αυτό ίσως ήταν το ορόσημο που σηματοδότησε το τέλος της χρυσής εποχής των Ρώσων ολιγαρχών.
Το ραντεβού του Πούτιν με τους ολιγάρχες στην αρχή του πολέμου
Λίγες ώρες αφότου διέταξε την ολοκληρωτική εισβολή στην Ουκρανία στις 24 Φεβρουαρίου 2022, ο Βλαντίμιρ Πούτιν κάλεσε τους πλουσιότερους Ρώσους στο Κρεμλίνο. Γνώριζαν ότι οι περιουσίες τους θα δεχτούν μεγάλο πλήγμα, αλλά δεν μπορούσαν να αντιταχθούν.
«Ελπίζω ότι σε αυτές τις νέες συνθήκες, θα συνεργαστούμε εξίσου καλά και όχι λιγότερο αποτελεσματικά», τους είπε τότε. Ένας δημοσιογράφος που ήταν παρών στη συνάντηση περιέγραψε τους συγκεντρωμένους δισεκατομμυριούχους ως «χλωμούς και άυπνους».
Πώς οι χειρισμοί Πούτιν καθρεφτίστηκαν στα νούμερα του Forbes
Η προετοιμασία για την εισβολή ήταν πολύ άσχημη για τους δισεκατομμυριούχους της Ρωσίας, όπως και οι άμεσες συνέπειές της. Σύμφωνα με το περιοδικό Forbes, από τον Απρίλιο του 2021 ως τον Απρίλιο του 2022, ο αριθμός τους μειώθηκε από 117 σε 83 λόγω του πολέμου, των κυρώσεων και της υποτίμησης του ρουβλιού. Συνολικά, έχασαν 263 δισεκατομμύρια δολάρια, ήτοι το 27% του πλούτου τους κατά μέσο όρο ο καθένας.
Αλλά τα χρόνια που ακολούθησαν έδειξαν ότι όσοι επέλεξαν να συμμετέχουν στην πολεμική οικονομία, θα αποκόμιζαν τεράστια οφέλη. Οι γενναιόδωρες δαπάνες για τον πόλεμο ώθησαν την οικονομική ανάπτυξη άνω του 4% ετησίως στη Ρωσία το 2023 και το 2024. Ήταν καλό ακόμη και για εκείνους μεταξύ των υπερπλούσιων της Ρωσίας που δεν έβγαζαν δισεκατομμύρια απευθείας από αμυντικές συμβάσεις.
Το 2024, περισσότεροι από τους μισούς δισεκατομμυριούχους της Ρωσίας είτε έπαιξαν κάποιο ρόλο στον εφοδιασμό του στρατού είτε επωφελήθηκαν από την εισβολή, λέει ο Τζιάκομο Τονίνι, από την ομάδα «Πλούτος» του Forbes. «Αυτό δεν περιλαμβάνει καν όσους δεν εμπλέκονται άμεσα, αλλά χρειάζονται ένα είδος σχέσης με το Κρεμλίνο. Και νομίζω ότι είναι δίκαιο να πούμε ότι όποιος διευθύνει μια επιχείρηση στη Ρωσία πρέπει να έχει μια σχέση με την κυβέρνηση», δήλωσε στο BBC.
Φέτος καταγράφηκε ο υψηλότερος αριθμός δισεκατομμυριούχων στη Ρωσία - 140 - στη λίστα του Forbes. Η συνολική τους περιουσία (580 δισεκατομμύρια δολάρια) ήταν μόλις 3 δισεκατομμύρια δολάρια λιγότερα από το υψηλό όλων των εποχών που καταγράφηκε το έτος πριν από την εισβολή.