Με αφορμή την πρωτοβουλία της NASA, Artemis, βλέπουμε πως δεν είναι λίγες οι φωνές που ακόμη και σήμερα υποστηρίζουν πως η προσελήνωση του 1969 είναι ένα ψέμα, μία καλοστημένη απάτη.
«Είναι ανθρωπίνως δυνατόν να πάμε τόσο μακριά; (…) Θα πάμε πολύ μακριά, όσο μακριά έχει πάει ποτέ άνθρωπος από τη Γη».
Χρειάστηκε μόνο μια μικρή φράση του Γάλλου αστροναύτη Thomas Pesquet στο κανάλι France 2 την Τρίτη 30 Αυγούστου, σχετικά με τις μελλοντικές αποστολές Artemis της NASA, για να ξυπνήσει ξανά μία κλασική θεωρία συνωμοσίας σχετικά με το ότι οι άνθρωποι δεν πάτησαν ποτέ το πόδι τους στη Σελήνη.
Μία πλειάδα από σχόλια τέτοιου τύπου κυκλοφόρησαν ανεξέλεγκτα στο Twitter από αμφιλεγόμενες προσωπικότητες.
«Γιατί όμως πρέπει να σπαταλήσουμε πάλι πολύτιμο χρόνο με αυτά: φυσικά και ναι, οι άνθρωποι πήγαν στο φεγγάρι κατά τη διάρκεια των αποστολών του Apollo . Και επιστρέφουμε», απάντησε ο Thomas Pesquet.
Τίποτα δεν είναι αδύνατο
Η δήλωσή του αναφερόταν βεβαίως στις μελλοντικές τροχιές γύρω από τη Σελήνη που αποτελούν στόχο της αποστολής Artemis II κι οι οποίες στοχεύουν σε πολύ μεγαλύτερες αποστάσεις από εκείνες που έφτασε το Apollo. Αλλά για κάποιους καχύποπτους σχολιαστές, ο αστροναύτης παραδέχθηκε εμμέσως πλην σαφώς ότι οι Αμερικανοί δεν θα μπορούσαν να έχουν πατήσει ποτέ το πόδι τους στη Σελήνη. Αυτή η θεωρία συνωμοσίας, που θεωρείται πλέον εκτός μόδας, είναι στην πραγματικότητα σχεδόν τόσο παλιά όσο και οι ίδιες οι αποστολές Apollo.
Δεν είναι, ωστόσο, η μόνη θεωρία συνωμοσίας που μακροημέρευσε
Τον Δεκέμβριο του 1969, πέντε μήνες αφότου ο Νιλ Άρμστρονγκ και ο Μπαζ Όλντριν έκαναν τα πρώτα τους βήματα στη Σελήνη, οι New York Times δημοσίευσαν τις αμφιβολίες των μελών μιας ένωσης που υποστήριζε ότι το κατόρθωμα της NASA είχε, στην πραγματικότητα, λάβει χώρα στη μέση της ερήμου της Νεβάδα. Μόλις το 1976 ένας άγνωστος άνδρας, ο Bill Kaysing, κατηγόρησε τη διαστημική υπηρεσία ότι είχε οργανώσει μια φάρσα, σε ένα σύντομο βιβλίο με τίτλο «Δεν πήγαμε ποτέ στη Σελήνη».
Ο αντιρρησίας αυτός, ο οποίος εργάστηκε για τη Rocketdyne, έναν υπεργολάβο της NASA, μεταξύ 1956 και 1963, ισχυρίζεται ότι οι μηχανικοί της εταιρείας, οι οποίοι κατασκεύασαν τον πύραυλο Saturn V, του εκμυστηρεύτηκαν τις αμφιβολίες τους σχετικά με την τεχνική δυνατότητα μετάβασης στη Σελήνη και επιστροφής με ασφάλεια.
Ο ίδιος ανέπτυξε επίσης τα πρώτα σημαντικά κλασικά επιχειρήματα που θα διαδοθούν αργότερα (απουσία αστεριών στον σεληνιακό ουρανό ορατών στις φωτογραφίες, απουσία κρατήρων που σκάφτηκαν από την έκρηξη των μηχανών κ.λπ.). Ο Emmanuel Kreis, ιστορικός της συνωμοσίας στο CNRS, το εξηγεί ως εξής:
«Η ιδέα του Bill Kaysing, ήταν να αποδείξει ότι πρόκειται για μια "απάτη 30 δισεκατομμυρίων δολαρίων" και ότι χρηματοδοτήσαμε με τεράστιο κόστος ένα έργο που δεν υπάρχει καν.»
Οι κατηγορίες του δεν βρήκαν ευρεία ανταπόκριση εκείνη την εποχή, αλλά συνέβαλαν στην αύξηση της δυσπιστίας απέναντι στην αμερικανική ομοσπονδιακή κυβέρνηση σε ένα πολιτικό πλαίσιο που ευνοούσε την καχυποψία. Όπως μας υπενθυμίζει η Romy Sauvayre, κοινωνιολόγος της επιστήμης και των πεποιθήσεων στο Πανεπιστήμιο Clermont Auvergne και στο CNRS:
«Τη στιγμή που αυτές οι γνωρίζουν τη μεγαλύτερη δημοτικότητα, οι Αμερικανοί έχουν αποδείξεις, με το Watergate, ότι η κυβέρνηση τους λέει ψέματα, κι έτσι η δυσπιστία τους απέναντι στους θεσμούς αυξάνεται εκθετικά».
Η πρόσληψη στην ποπ κουλτούρα
Σε αυτό το πλαίσιο κυκλοφόρησε το 1978 το Capricorn One, μια ταινία μυθοπλασίας για μια διαστημική αποστολή στον Άρη, γυρισμένη από τη NASA σε ένα υπόστεγο. Έξι χρόνια νωρίτερα, τα στούντιο του Χόλιγουντ εξακολουθούσαν να αρνούνται την παραγωγή της ταινίας, αλλά το Watergate είχε κάνει τα επιχειρήματά της «πιο αποδεκτά», σύμφωνα με τους New York Times όταν κυκλοφόρησε η ταινία.
Η θέση περί φάρσας της NASA έρχεται σταδιακά στο φως
«Όταν έφτασα στις Ηνωμένες Πολιτείες [το 1992], ήταν ένα θέμα που συζητιόταν μεταξύ των αστροναυτών», θυμάται ο Γάλλος πρώην αστροναύτης Jean-François Clervoy.
Όμως η δημοφιλία αυτών των θέσεων παρέμεινε επί μακρόν χαμηλή στην αμερικανική κοινή γνώμη. Δύο έρευνες που διεξήχθησαν το 1995 και το 1999 υπολόγισαν ότι μόνο το 6% των Αμερικανών πίστευαν ότι ο άνθρωπος δεν είχε ποτέ περπατήσει στη Σελήνη.
Ανανεωμένο ενδιαφέρον τη δεκαετία του 2000
Στις αρχές του 21ου αιώνα, οι θεωρίες αυτές απέκτησαν ωστόσο μεγαλύτερη δημοτικότητα, μετά από δύο ντοκιμαντέρ. Το πρώτο, που μεταδόθηκε τον Φεβρουάριο του 2001 από το Fox TV, με τίτλο Conspiracy Theory: Did We Land on the Moon? Σχολιάστηκε πολύ στις Ηνωμένες Πολιτείες, αλλά διαψεύστηκε από πολλούς παράγοντες του διαστήματος και της αστρονομίας.
Την επόμενη χρονιά, ένα πολύ διαφορετικό "ντοκιμαντέρ": το Operation Moon, σε σκηνοθεσία του William Karel. Το ντοκιμαντέρ αυτό αρχικά υποστηρίζει την υπόθεση μιας φάρσας που ενορχηστρώθηκε από τη CIA και γυρίστηκε από τον Stanley Kubrick, πριν αποκαλύψει στο τέλος ότι το ίδιο το ντοκιμαντέρ είναι μία φάρσα και οι συντελεστές του είναι ηθοποιοί. Ο παρωδιακός χαρακτήρας του εγχειρήματος διαφεύγει ωστόσο από ορισμένους θεατές του.
Η αύξηση της δημοτικότητας αυτών των θέσεων συνέπεσε με την έναρξη του φιλόδοξου σεληνιακού προγράμματος Constellation στις αρχές του 2004. «Εκείνη την εποχή, στις Ηνωμένες Πολιτείες, γινόταν πολύς λόγος για το Apollo. Νομίζω ότι αυτό συνέβαλε στο να ξανασυζητηθεί τότε η θεωρία συνωμοσίας γύρω από τις αποστολές Apollo», θυμάται ο Ζαν-Φρανσουά.
Τέλος, το αντιαμερικανικό συναίσθημα, το οποίο αυξήθηκε τη δεκαετία του 2000 μετά την εισβολή στο Ιράκ, βοήθησε επίσης στην εκλαΐκευση αυτής της αφήγησης, η οποία αρνήθηκε το τεχνολογικό επίτευγμα του Apollo-11. «Τα υψηλότερα ποσοστά υποστήριξης αυτής της θεωρίας παρατηρούνται σε τέσσερις χώρες που τρέφουν αισθήματα δυσπιστίας απέναντι στις Ηνωμένες Πολιτείες, όπως το Μεξικό (31%), η Τουρκία (28%), η Σαουδική Αραβία (28%) και η Αίγυπτος (27%), όπως συμβαίνει και με τη θεωρία συνωμοσίας για τις επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου», υπενθυμίζει ο Rudy Reichstadt, διευθυντής του ConspiracyWatch.
Άφθονο υλικό για παρωδίες
Ωστόσο, η πλειονότητα του πληθυσμού δεν τους παίρνει στα σοβαρά. Αποτελούν ακόμη και επαναλαμβανόμενο αντικείμενο χλευασμού. Στις αρχές της δεκαετίας του 2000, η MoonTruth.com, ένας ιστότοπος παρωδίας, δημοσίευσε ένα χιουμοριστικό βίντεο στο οποίο μέλη του κινηματογραφικού συνεργείου εμφανίζονται στα πλάνα των πρώτων βημάτων στη Σελήνη. «Αυτό το κλιπ είναι ψεύτικο, δεν είναι απόσπασμα από ένα άκρως απόρρητο φιλμ της NASA», αποκάλυψαν τελικά οι δημιουργοί του. Από το 2017 έως το 2020, στο πολυσύχναστο φόρουμ του Reddit, η υποκοινότητα των Moon Truthers, ανέπτυξε επίσης ειδικότητα στη διακωμώδηση των επιχειρημάτων συνωμοσίας. Κατά ειρωνικό τρόπο, ένα μεγάλο μέρος αυτού του κωμικού περιεχομένου καταλήγει να λαμβάνεται από πολλούς τοις μετρητοίς.
Ωστόσο, αυτές οι θεωρίες έχουν καταρριφθεί διεξοδικά και με ακρίβεια από τους επιστήμονες τα τελευταία είκοσι χρόνια, οι οποίοι δεν δυσκολεύτηκαν να διαλύσουν τις λεγόμενες "αποδείξεις" ότι οι προσσελήνωση ήταν "στημένη".
«Υπάρχει ένας τεράστιος κατάλογος επιχειρημάτων [συνωμοσίας], αλλά τα κυριότερα βασίζονται στην έλλειψη κατανόησης του τρόπου λειτουργίας των νόμων της φυσικής», λέει η Romy Sauvayre.
Οι αμέτρητες απομυθοποιήσεις που δημοσιεύτηκαν στις δεκαετίες του 2000 και του 2010 δεν ήταν αρκετές για να πείσουν τους πεπεισμένους. «Ισχυρίζονται πως μιλούν για την αλήθεια, αλλά επιλέγουν πάντοτε τα πράγματα που τους βολεύουν και αγνοούν τα υπόλοιπα», ανέφερε ο Thomas Pesquet στο Twitter την Τετάρτη 31 Αυγούστου.
Μια υποψία που έγινε βεβαιότητα
Θα μπορούσε κανείς να σκεφτεί ότι αυτές οι θεωρίες είχαν περάσει στη λήθη. Πριν από αυτό το επεισόδιο στο Twitter οι ομιλίες που αρνούνταν ότι περπατήσαμε στη Σελήνη ήταν, από ποσοτική άποψη, «πραγματικά μειοψηφικές, έως και ελάχιστες», σημειώνει η Romy Sauvayre, σε αντίθεση με τις ομιλίες για το εμβόλιο ή το 5G.
Περιορισμένες στα όρια του Διαδικτύου, σε ριζοσπαστικές πλατφόρμες όπως το CrowdBunker ή το BitChute. Και ακόμη και εκεί, το ακροατήριό τους ήταν άκρως σεχταριστικό, συχνά αποτελούμενο από τους τελευταίους "flat-earthers" (οπαδούς της θεωρίας ότι η Γη είναι επίπεδη) που δεν είχαν μεταναστεύσει στο μυθολογικό σύμπαν του QAnon.
Αυτό δεν σημαίνει ότι η θεωρία έχει εξαφανιστεί. Απλώς έχει κατακαθίσει, και οι υποψίες σχετικά με τη σεληνιακή αποστολή του 1969 εξαπλώνονται τώρα και σε άλλες διαστημικές πρωτοβουλίες. Μόλις το 2021, αρκετοί θεωρητικοί συνωμοσίας ισχυρίστηκαν ότι οι εικόνες του Άρη τραβήχτηκαν στη Γροιλανδία, τη Βουλγαρία και τον Καναδά.