Υστερα από 18 χρόνια του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν στο τιμόνι της Τουρκίας ουδείς γνωρίζει πότε και πώς θα τελειώσει η κυριαρχία του, αλλά δεν αποκλείεται η απομάκρυνσή του να είναι απότομη, σχολιάζει ο Τζέιμς Ρούμπιν στο National Interest, που θεωρείται ότι εκπροσωπεί τον σκληρό πυρήνα της φιλοσοφίας των Ρεπουμπλικανών στις ΗΠΑ.
«Το μόνο σίγουρο είναι ότι όταν τελειώσει η θητεία του Ερντογάν, θα γίνει πολύ πιο αφνιδιαστικά απ’ ό,τι οποιοσδήποτε περιμένει: ουδείς δικτάτορας ξυπνά σκεπτόμενος ότι σήμερα θα είναι η τελευταία του μέρα», γράφει ο πρώην βοηθός υπουργός Εξωτερικών για δημόσια ζητήματα και σύμβουλος Πολιτικής και Διεθνών Σχέσεων. Ο Ερντογάν συμπλήρωσε χθες, Κυριακή, 18 χρόνια στην εξουσία.
«Όταν επικράτησε στις βουλευτικές εκλογές και στη συνέχεια ανέλαβε την πρωθυπουργία, ήταν ένας μεσήλικας πρώην δήμαρχος, που απέφυγε τις υπερβολές του ισλαμικού του παρελθόντος, υποσχόμενος να είναι μεταρρυθμιστής και γεφυροποιός των διαφορών. Δεν ήταν όμως τίποτε εκ των δύο. Αντί να μεταρρυθμίσει και να βελτιώσει την ατελή δημοκρατία στην Τουρκία, την ξεκοίλιασε, και, αντί να επεκτείνει τη μεγάλη σκηνή της Τουρκίας, επέκτεινε τις φυλακές της χώρας για να χωρέσουν όσοι συλλαμβάνονται στα διαρκή προγκρόμ. Ίσως το μόνο στο οποίο θα μπορούσαν να συμφωνήσουν οι oπαδοί και επικριτές του Ερντογάν είναι ότι ο γηράσκων αυταρχικός ηγέτης ήταν αυτός που άσκησε τη μεγαλύτερη επιρροή από τότε που ο Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ ίδρυσε πριν από σχεδόν έναν αιώνα τη σύγχρονη [τουρκική] δημοκρατία. Ουδείς γνωρίζει πώς θα τελειώσει η βασιλεία του Ερντογάν, πόσω μάλλον το πού θα ταφεί, αλλά, σε τελική ανάλυση, η σημαντικότερη ερώτηση είναι το ποιος θα τον διαδεχθεί, για να δούμε τι πορεία πιθανώς θα ακολουθήσει η Τουρκία στη μετα-Ερντογάν εποχή», σημειώνει ο ερευνητής του American Enterprise Institute της Ουάσιγκτον.
Ορισμένοι στο Στέιτ Ντιπάρτμεντ ελπίζουν ότι μετά τον Ερντογάν η Τουρκία θα επιστρέψει στο status quo ante [προηγούμενο καθεστώς], αλλά αυτό είναι αφελές, σημειώνει το άρθρο, καθώς ο πληθυσμός της Τουρκίας έχει αυξηθεί κατά σχεδόν 20 εκατομμύρια και επί των ημερών του και στο ίδιο διάστημα ισάριθμος αριθμός Τούρκων έλαβαν το σύνολο της βασικής εκπαίδευσης στο πλαίσιο του προγράμματος σπουδών. Η ίδια δυναμική ίσχυε και για τον κάποτε κοσμικό στρατό της Τουρκίας, όμως οι προοπτικές των αξιωματικών του έχουν πολύ λιγότερα κοινά σήμερα με τους Ευρωπαίους ομολόγους τους και πολύ περισσότερα με τους Πακιστανούς.
Ίσως ορισμένα μέλη της «Γενιάς Ζ» της Τουρκίας να έχουν στραφεί κατά του Ερντογάν, αφού έχει περιορίσει τις ελευθερίες και προκάλεσε κλυδωνισμούς στην οικονομία, αλλά το αυξημένο ποσοστό γεννήσεων σε αγροτικές και συντηρητικές περιοχές ίσως ισοφαρίσει τις απώλειες.
«Δυναστεία Ερντογάν;»
Ο Ερντογάν φαίνεται ότι επιθυμεί να διατηρήσει η οικογένειά του τα ηνία της εξουσίας. «Σ’ αυτό μοιάζει με τον εκλιπόντα Σύρο πρόεδρο Χαφέζ αλ Άσαντ, που κανόνισε να τον διαδεχθεί ο γιος του, Μπασάρ (όταν ο μεγαλύτερος και προφανής διάδοχος, Μπασέλ, σκοτώθηκε σε τροχαίο), με τον εκλιπόντα Λίβυο ηγέτη Μουαμάρ Καντάφι, που επεδίωκε να βάλει το γιο του, Σαΐφ, στη θέση του και με τον Χόσνι Μουμπάρακ, που προσπάθησε να βάλει τον γιο του, Γκαμάλ, ως διάδοχό του. Μόνον ο Άσαντ τα κατάφερε… Για να το θέσουμε απλά, το να παραμείνει η Τουρκία οικογενειακή υπόθεση για τον Ερντογάν ίσως είναι δυσκολότερη υπόθεση απ’ ό,τι νομίζουμε», γράφει ο Τζέιμς Ρούμπιν.
Αν και το κυβερνών ΑΚP ήταν που εκτόξευσε τον Ερντογάν στην εξουσία, εκείνος το παραμέρισε για να προωθήσει τα μέλη της οικογένειάς του.
Επί χρόνια φαινόταν ότι ο γαμπρός του, Μπεράτ Αλμπαϊράκ, αποτελούσε την μη εκπεφρασμένη επιλογή του Ερντογάν να τον διαδεχθεί. Τον προωθούσε μέχρι τον περασμένο Νοέμβριο, που παραιτήθηκε αιφνιδιαστικά, αλλά εξακολουθεί να τον στηρίζει και είναι απίθανο, εκτιμά το άρθρο, να τον εγκαταλείψει, εκτός και μπορέσει να προωθήσει τον δικό του γιο ως αντικαταστάτη, αφού θέλει να διατηρήσει «την οικογενειακή περιουσία πολλών δισ. δολαρίων που σώρευσε στο διάστημα της θητείας του».
Θα διασπαστεί το AKP μετά το τέλος του Ερντογάν;
«Ο Ερντογάν είναι ισχυρός όσο είναι εν ζωή, αλλά ο φόβος που νιώθουν συνεργάτες θα εξαφανιστεί με τον θάνατό του. Η ιστορία είναι οδηγός. Με εξαίρεση τον Ατατούρκ και το Ρεπουμπλικανικό Λαϊκό Κόμμα, τα κόμματα που χρησιμοποίησαν Τούρκοι ηγέτες για να γαντζωθούν στην εξουσία δεν επέζησαν μετά τον θάνατο αυτών των ηγετών. Το Δημοκρατικό Κόμμα του Αντνάν Μεντερές κυριάρχησε στην Τουρκία τη δεκαετία 1950-1960, αλλά διαλύθηκε λίγο μετά την αποπομπή και εκτέλεσή του. Το ίδιο και το Κόμμα της Μητέρας Πατρίδας του Τουργκούτ Οζάλ, που δεν επέζησε για πολύ μετά τον θάνατό του το 1993».
Αυτό αφήνει ανοικτό το ενδεχόμενο διάσπασης του AKP, με τα σημαντικότερα στελέχη του να αποχωρούν για να σχηματίσουν δικά τους κόμματα, κάτι που έχει ήδη ξεκινήσει, όπως δείχνουν οι περιπτώσεις του πρώην πρωθυπουργού Αχμέτ Νταβούτογλου και του πρώην ΥΠΕΞ και αντιπροέδρου της κυβέρνησης, Αλί Μπαμπατσάν, αναφέρει ο Ρούμπιν, καταλήγοντας ότι δεν αποκλείεται, φυσικά, «να επιστρέψει η Τουρκία στο κοινοβουλευτικό σύστημα, ειδικά αν αρκετοί Τούρκοι αναγνωρίσουν τη ζημιά που προκάλεσε ο Ερντογάν με το ισχυρό προεδρικό σύστημα. Το μόνο σίγουρο είναι ότι όταν τελειώσει η θητεία του Ερντογάν, αυτό θα γίνει πολύ πιο ξαφνικά απ’ ό,τι οποιοσδήποτε περιμένει. Ουδείς δικτάτορας ξυπνά σκεπτόμενος ότι σήμερα θα είναι η τελευταία του μέρα».