Έντονη ανησυχία έχει προκαλέσει η εμφάνιση ενός βαρέος τύπου φορτηγού με κινητό γερανό στο εσωτερικό της Αγίας Σοφίας, στο πλαίσιο των συνεχιζόμενων εργασιών αποκατάστασης.
Οι εικόνες που δημοσιοποιήθηκαν δείχνουν το όχημα να έχει οδηγηθεί πάνω σε προστατευτικές επιφάνειες και να κινείται μέσα στον ιστορικό ναό, εγείροντας ερωτήματα για τον βαθμό προστασίας του ευαίσθητου δαπέδου.
Μετά τη δημόσια συζήτηση που ακολούθησε, το τουρκικό υπουργείο Πολιτισμού εξέδωσε ανακοίνωση σε μια προσπάθεια να καθησυχάσει τις αντιδράσεις. Ο υπουργός Πολιτισμού και Τουρισμού Μεχμέτ Νουρί Έρσοϊ είχε ήδη επισημάνει ότι οι εργασίες αποκατάστασης δεν θα εμποδίσουν τη λατρεία και ότι ο τρούλος του μνημείου βρίσκεται στη «πιο ολοκληρωμένη διαδικασία συντήρησης της ιστορίας του». Σύμφωνα με τον ίδιο, στόχος είναι η ενίσχυση της αντισεισμικής αντοχής και η διατήρηση της αυθεντικότητας του μνημείου.
Ωστόσο, η προσοχή μεταφέρθηκε από τον τρούλο στο δάπεδο, καθώς οι εικόνες δείχνουν βαριά μηχανήματα να κινούνται στο εσωτερικό της Αγίας Σοφίας. Αν και έχουν τοποθετηθεί προστατευτικές πλάκες, ειδικοί που εξέτασαν τις φωτογραφίες αναφέρουν ότι το σύστημα φαίνεται απλό και ότι οι πλάκες δεν είναι συνδεδεμένες μεταξύ τους, κάτι που μπορεί να επιτρέψει ολισθήσεις ή ανομοιόμορφη κατανομή φορτίου. Σε ορισμένα σημεία, μάλιστα, το δάπεδο φαίνεται ακάλυπτο.
Η ανησυχία εντείνεται από το ότι κάτω από την επιφάνεια βρίσκονται αυθεντικοί λίθοι, μωσαϊκά, αλλά και κενά ή «κρύπτες», στοιχεία ιδιαίτερα ευάλωτα σε συγκεντρωμένα φορτία και κραδασμούς. Εξειδικευμένοι αποκαταστάτες σημειώνουν ότι η χρήση βαρέων οχημάτων σε τέτοιου τύπου μνημεία συνήθως απαιτεί πιο πολύπλοκες και σταθερές δομές προστασίας.
Το όχημα που φαίνεται στις εικόνες είναι ένας μεσαίου μεγέθους γερανός πάνω σε φορτηγό MAN, τριών αξόνων. Η ικανότητα ανύψωσης εκτιμάται στους 25-35 τόνους και το συνολικό βάρος του οχήματος στους 20-26 τόνους - φορτίο σημαντικό για ένα στρωματοποιημένο και ιστορικά ευάλωτο δάπεδο.
Οι κίνδυνοι που επισημαίνουν οι ειδικοί περιλαμβάνουν:
- παραμόρφωση των προστατευτικών πλακών,
- μεταφορά πίεσης στα αυθεντικά στρώματα,
- τοπική καθίζηση σε σημεία όπου υπάρχουν κενά,
- μικρορωγμές σε τρούλο και τοίχους από τους κραδασμούς,
- μετατόπιση των πάνελ κατά τις κινήσεις του γερανού.
Από την πλευρά τους, οι τουρκικές αρχές υποστηρίζουν ότι όλα τα οχήματα κινούνται αποκλειστικά πάνω σε ειδικά σχεδιασμένη πλατφόρμα και πως έχουν προηγηθεί στατικές μελέτες, σαρώσεις με γεωραντάρ και αναλύσεις φέρουσας ικανότητας. Σύμφωνα με την ανακοίνωση, το δάπεδο μπορεί να αντέξει έως 25 τόνους ανά τετραγωνικό μέτρο, ενώ η προσωρινή πλατφόρμα που τοποθετήθηκε φτάνει τους 30 τόνους ανά τετραγωνικό μέτρο. Επιπλέον, αναφέρεται ότι ακόμη και τα βαρύτερα οχήματα, όταν βρίσκονται πάνω στην προστατευτική επιφάνεια, ασκούν στο ιστορικό δάπεδο φορτίο μόλις περίπου 6 τόνων ανά τετραγωνικό μέτρο.
Το πολυστρωματικό σύστημα προστασίας περιλαμβάνει μεμβράνες, τσόχα, στρώση άμμου, κόντρα πλακέ, ξύλινο πλέγμα, θερμομονωτικά και ηχομονωτικά υλικά, καθώς και ατσάλινη επιφάνεια με κατεργασία «διαμαντιού». Επιπλέον, τα οχήματα χρησιμοποιούν συστήματα συλλογής καυσαερίων και κινούνται μόνο σε προκαθορισμένες διαδρομές, χωρίς να έρχονται σε επαφή με το αυθεντικό μαρμάρινο δάπεδο.
Παρά τις διαβεβαιώσεις, οι εικόνες εξακολουθούν να προκαλούν έντονη συζήτηση για τις μεθόδους που εφαρμόζονται στην αποκατάσταση ενός από τα σημαντικότερα μνημεία της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς.