Η Ράμπια λικνίζει το νεογέννητο μωρό της, λίγες μέρες μετά τον τοκετό σε ένα μικρό νοσοκομείο στην επαρχία Νανγκαρχάρ, στο ανατολικό τμήμα του Αφγανιστάν. «Αυτό είναι το τρίτο μου παιδί, αλλά η εμπειρία ήταν τελείως διαφορετική. Ήταν φρικτό», λέει.
Μέσα σε λίγες εβδομάδες, η μονάδα στην οποία γέννησε η Ράμπια το μωρό της, είχε απογυμνωθεί. Δεν της δόθηκε ανακούφιση από τον πόνο, φάρμακα και φαγητό. Το νοσοκομείο «έλιωνε» σε θερμοκρασίες που έφτασαν τους 43 βαθμούς Κελσίου, το ρεύμα είχε κοπεί και δεν υπήρχε καύσιμο για να λειτουργήσουν οι γεννήτριες. «Ιδρώναμε σαν να κάναμε ντους», λέει η μαία της Ράμπια, η Αμπίντα, η οποία δούλευε ακούραστα στο σκοτάδι για να φέρει το μωρό υπό το φως του κινητού.
«Ήταν μια από τις χειρότερες εμπειρίες που είχα ποτέ στη δουλειά μου. Ήταν πολύ οδυνηρό. Αλλά αυτή είναι η ιστορία μας κάθε βράδυ και κάθε μέρα στο νοσοκομείο από τότε που ανέλαβαν την εξουσία οι Ταλιμπάν», δηλώνει στο BBC.
Το ότι επιβίωσε από τον τοκετό, σημαίνει ότι η Ράμπια είναι μία από τις τυχερές. Το Αφγανιστάν έχει ένα από τα χειρότερα ποσοστά θνησιμότητας μητέρων και βρεφών στον κόσμο, σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ), με 638 γυναίκες να πεθαίνουν ανά 100.000 γεννήσεις.
Παλιά ήταν χειρότερα. Ωστόσο, η πρόοδος που σημειώθηκε στη φροντίδα των μητέρων και των νεογνών από την εισβολή υπό την ηγεσία των ΗΠΑ το 2001, ξεφτίζει γρήγορα.
«Υπάρχει τώρα μια μεγάλη αίσθηση κατεπείγοντος και απελπισίας. Πραγματικά αισθάνομαι το βάρος αυτού», λέει η εκτελεστική διευθύντρια του Ταμείου των Ηνωμένων Εθνών για τον Πληθυσμό (UNFPA), Ναταλία Κάνεμ.
Το UNFPA εκτιμά ότι, χωρίς άμεση υποστήριξη για τις γυναίκες και τα κορίτσια, θα μπορούσαν να υπάρξουν 51.000 επιπλέον μητρικοί θάνατοι, 4.8 εκατομμύρια ακούσιες εγκυμοσύνες και διπλάσιοι άνθρωποι που δεν θα μπορούν να έχουν πρόσβαση σε κλινικές οικογενειακού προγραμματισμού από το 2025.
«Οι πρωτοβάθμιες εγκαταστάσεις υγείας σε όλο το Αφγανιστάν καταρρέουν… τα ποσοστά μητρικής θνησιμότητας, τα ποσοστά παιδικής θνησιμότητας, θα αυξηθούν, δυστυχώς», λέει ο Δρ Wahid Majrooh, επικεφαλής δημόσιας υγείας, ο οποίος είναι ο μόνος υπουργός που παρέμεινε στη θέση του από την πτώση της Καμπούλ τον περασμένο μήνα. Έχει δεσμευτεί να παλέψει για την υγεία των Αφγανών, αλλά αντιμετωπίζει μια δύσκολη μάχη.
Το έθνος έχει αποκοπεί από τον κόσμο. Όταν τα ξένα στρατεύματα άρχισαν να αποσύρονται, η άνοδος των Ταλιμπάν στην εξουσία οδήγησε σε πάγωμα της εξωτερικής βοήθειας που χρηματοδοτεί σε μεγάλο βαθμό το σύστημα υγείας του Αφγανιστάν. Δυτικοί δωρητές, συμπεριλαμβανομένων των ΗΠΑ και ομάδων όπως ο ΠΟΥ, αναφέρουν δυσκολίες στην παράδοση κεφαλαίων στους Ταλιμπάν και ιατρικών προμηθειών σε ένα χαοτικό αεροδρόμιο της Καμπούλ.
Η πρόσβαση σε σωτήρια εφόδια και φάρμακα για την αναπαραγωγική υγεία των γυναικών επηρεάζεται σημαντικά. Και δεν φτάνει μόνο αυτό, καθώς, με όλη αυτή την κατάσταση συμπίπτει και η εξάπλωση του κορωνοϊού. «Δεν υπάρχει προετοιμασία για την πιθανότητα ενός τέταρτου κύματος Covid», λέει ο Δρ Majrooh.
Στη μονάδα που εργάζεται η Αμπίντα, το πάγωμα των κεφαλαίων σημαίνει ότι δεν μπορούν επίσης να εκτελέσουν την υπηρεσία ασθενοφόρων. Δεν υπάρχουν χρήματα για καύσιμα.
«Μόλις πριν από μερικά βράδια, μια μητέρα ήταν κοντά στον τοκετό και ζήτησε επειγόντως ασθενοφόρο γιατί πονούσε πολύ. Έπρεπε να της πούμε να βρει ταξί, αλλά κανένα δεν ήταν διαθέσιμο. Όταν τελικά κατάφερε να βρει αυτοκίνητο, ήταν πολύ αργά - γέννησε στο αυτοκίνητο και έμεινε αναίσθητη για αρκετές ώρες λόγω του έντονου πόνου που ένιωθε και της υπερβολικής ζέστης. Δεν πιστεύαμε ότι θα επιζήσει. Το μωρό ήταν επίσης σε πολύ επικίνδυνη κατάσταση και δεν είχαμε τίποτα για να φροντίσουμε κανέναν από τους δύο», λέει η Αμπίντα.
Ευτυχώς, η νεογέννητη κόρη της γυναίκας επέζησε. Μετά από τρεις ημέρες ανάρρωσης στο νοσοκομείο που αντιμετωπίζει προβλήματα σοβαρής υποχρηματοδότησης, η γυναίκα πήρε εξιτήριο.
«Δουλεύουμε υπερωρίες, μέρα και νύχτα, για να επιδιορθώσουμε ένα σύστημα, αλλά χρειαζόμαστε τα κεφάλαια», λέει η Δρ Κανέμ της UNFPA. «Ακόμη και πριν από τα δραματικά γεγονότα των τελευταίων εβδομάδων, μια Αφγανή γυναίκα πεθαίνει στον τοκετό κάθε δύο ώρες».
Το UNFPA ζητά 29,2 εκατομμύρια δολάρια ως μέρος της ευρύτερης έκκλησης του ΟΗΕ για 606 εκατομμύρια δολάρια, με σκοπό να ανταποκριθεί στις ζωτικής σημασίας ανάγκες των Αφγανών γυναικών και κοριτσιών. Είναι σίγουρο ότι, δεδομένης της απελπιστικής ανάγκης για ανθρωπιστική βοήθεια, θα δοθεί ασφαλής διέλευση για τη μεταφορά ζωτικών ιατρικών αγαθών και προϊόντων υγειονομικής περίθαλψης και την ανάπτυξη κινητών ιατρείων υγείας.
Το UNFPA ανησυχεί ότι ο αυξανόμενος κίνδυνος γάμου παιδιών θα αυξήσει περαιτέρω το ποσοστό θνησιμότητας. Η φτώχεια, η ανησυχία για τα κορίτσια που δεν μπορούν να παρακολουθήσουν το σχολείο και οι φόβοι για τους αναγκαστικούς γάμους μεταξύ μαχητών και κοριτσιών ή νεαρών εφήβων, επιτείνουν το ζήτημα. «Εάν είστε μια νέα μητέρα, οι πιθανότητες επιβίωσης μειώνονται αμέσως», λέει η Δρ Κάνεμ.
Οι νέοι περιορισμοί των Ταλιμπάν στις γυναίκες καταστρέφουν περαιτέρω ένα ήδη εύθραυστο σύστημα υγειονομικής περίθαλψης. Σε πολλές περιοχές του Αφγανιστάν, οι γυναίκες πρέπει να καλύψουν το πρόσωπό τους με νικάμπ ή μπούρκα.
Ωστόσο, περισσότερο ανησυχία προκαλούν οι αναφορές ότι τα νοσοκομεία και οι κλινικές διατάσσονται να επιτρέπουν μόνο σε γυναίκες του προσωπικού, να παρακολουθούν γυναίκες ασθενείς. Μια μαία, η οποία επιθυμεί να παραμείνει ανώνυμη, είπε στο BBC ότι ένας άνδρας γιατρός ξυλοκοπήθηκε από τους Ταλιμπάν επειδή πήγε να δει μια γυναίκα που ήταν μόνη της.
Λέει ότι, στο ιατρικό της κέντρο στα ανατολικά της χώρας, «εάν μια γυναίκα δεν μπορεί να τη δει μια γυναίκα γιατρός, ο άνδρας γιατρός μπορεί να δει την ασθενή μόνο με την παρουσία δύο ή περισσότερων άλλων ατόμων».
Οι γυναίκες έχουν επίσης λάβει εντολή να μην εγκαταλείψουν τα σπίτια τους χωρίς «μαχράμ», ή άντρα συγγενή. «Ο σύζυγός μου είναι ένας φτωχός άνδρας που εργάζεται για να ταΐσει τα παιδιά μας, γιατί να του ζητήσω να πάει μαζί μου στο κέντρο υγείας;» λέει η Ζαρμίνα, η οποία είναι έγκυος πέντε μηνών, στην επαρχία Νανγκαρχάρ.
Η Αμπίντα λέει ότι η απαίτηση για έναν άντρα συνοδό σημαίνει ότι, ακόμη και με μια μαία και μια κλινική με περιορισμένους πόρους, πολλές γυναίκες όπως η Ζαρμίνα δεν μπορούν να παρακολουθήσουν σημαντικούς ελέγχους. Ομοίως, πολλές γυναίκες εργαζόμενες στον τομέα της υγείας δεν μπορούν να πάνε στη δουλειά τους.
Ο ΠΟΥ υπολογίζει ότι υπάρχουν 4,6 γιατροί, νοσηλευτές και μαίες ανά 10.000 Αφγανούς - σχεδόν πέντε φορές χαμηλότερα νούμερα από αυτό που θεωρείται «το όριο για κρίσιμη έλλειψη». Ο αριθμός αυτός είναι πλέον πιθανό να είναι χαμηλότερος, δεδομένου ότι πολλοί έχουν σταματήσει να εργάζονται ή έχουν εγκαταλείψει τη χώρα μετά την ανάληψη των Ταλιμπάν.
Στα τέλη Αυγούστου, οι Ταλιμπάν ζήτησαν από γυναίκες εργαζόμενες στον τομέα της υγειονομικής περίθαλψης να επιστρέψουν στη δουλειά τους, αλλά «χρειάζεται χρόνος για να αποκατασταθεί η εμπιστοσύνη, για να διασφαλιστεί ότι δεν αντιμετωπίζουν προβλήματα», λέει ο Δρ Majrooh.
«Όλα άλλαξαν μέσα σε μια νύχτα», λέει η Δρ Ναμπίζαδα, γυναίκα γυναικολόγος στην Καμπούλ, η οποία παραιτήθηκε μόλις οι Ταλιμπάν κατέλαβαν την εξουσία, και περίμενε μάταια έξω από το αεροδρόμιο της Καμπούλ για 24 ώρες, απελπισμένη να διαφύγει. Οι πρώην συνάδελφοί της, είτε είχαν καταφέρει να φύγουν από το Αφγανιστάν, είτε είχαν εγκαταλείψει την εργασία τους για να μείνουν στο σπίτι με ασφάλεια.
«Η γειτόνισσά μου είναι 35 εβδομάδων έγκυος και έπρεπε να ορίσει ημερομηνία για καισαρική τομή. Αλλά το τηλέφωνο του γιατρού της είναι κλειστό. Είναι τόσο νευρική και ανήσυχη και δεν αισθάνεται τις κινήσεις του μωρού της».
Το προσωπικό της δημόσιας υγειονομικής περίθαλψης δεν έχει λάβει αμοιβή για τουλάχιστον τρεις μήνες. Η Αμπίντα είναι μία από αυτές. Ακόμα και χωρίς μισθό, ελπίζει να συνεχίσει να εργάζεται για άλλους δύο μήνες.
«Αποφάσισα να το κάνω αυτό για τους ασθενείς μας και για τους ανθρώπους μας… αλλά χωρίς χρηματοδότηση, δεν είναι ανησυχητικό μόνο για εμάς, αλλά για τους ασθενείς μας. Είναι πολύ φτωχοί», λέει.
«Οι Αφγανοί ακούνε πολλά για θύματα πολέμου. Λίγοι όμως μιλούν για το πόσες γυναίκες και βρέφη πεθαίνουν λόγω θανάτων που μπορούν να αποφευχθούν, που σχετίζονται με τον τοκετό», λέει η Χέφερ Μπαρ, αναπληρώτρια διευθύντρια του τμήματος για τα δικαιώματα των γυναικών στο Human Rights Watch.
Σε μια επίσκεψή της στην Καμπούλ τον Μάιο, λέει ότι ένα νοσοκομείο προσπάθησε να προστατεύσει τους μισθούς του προσωπικού, περικόπτοντας όλα τα υπόλοιπα. Πολλές εργαζόμενες γυναίκες αναγκάστηκαν να αγοράσουν τα δικά τους εφόδια για να γεννήσουν.
«Μια γυναίκα ξόδεψε περίπου 26 δολάρια για πράγματα όπως γάντια, αποστειρωτικό υγρό και σωλήνα για τον καθετήρα. Είχε ξοδέψει τα τελευταία χρήματά της και είχε πολύ άγχος γιατί αν χρειαζόταν καισαρική τομή, θα έπρεπε να αγόρασε το δικό της νυστέρι», λέει η Μπαρ.
Αλλά τώρα, η έλλειψη φαρμάκων και ιατρικών προμηθειών σημαίνει ότι μπορούν να αγοραστούν μόνο από ιδιωτικές εγκαταστάσεις υγειονομικής περίθαλψης, η οποία είναι μια απρόσιτη επιλογή για πολλούς Αφγανούς.
«Είδα άλλες έγκυες να περιμένουν μια ολόκληρη μέρα για κάθε είδους φάρμακο στην τοπική μας κλινική και να επιστρέφουν σπίτι με άδεια χέρια», λέει η Ζαρμίνα. «Θα προτιμούσα να γεννήσω στο σπίτι και όχι στο νοσοκομείο, καθώς δεν υπάρχουν φάρμακα και εγκαταστάσεις. Ανησυχώ για την υγεία του μωρού μου και για τη δική μου υγεία».
Περίπου το 54,5% του πληθυσμού του Αφγανιστάν ζει κάτω από το εθνικό όριο της φτώχειας, σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα. Οι περισσότεροι βρίσκονται σε απομακρυσμένες περιοχές.
«Έχουμε να κάνουμε με κοινότητες με ακραίες ανάγκες και πολύ ανεπαρκείς πόρους. Αντιμετωπίζουμε μια καταστροφική κατάσταση έκτακτης ανάγκης για την υγεία», λέει ο Δρ Λόντι, ο οποίος θεραπεύει ασθενείς σε φτωχά και απομονωμένα χωριά της δυτικής επαρχίας Χεράτ. Από την κατάληψη των Ταλιμπάν, η ομάδα του είδε μια δραματική αύξηση του υποσιτισμού, της αναιμίας, των διαταραχών ψυχικής υγείας και των επιπλοκών του τοκετού.
«Πριν έρθουν οι Ταλιμπάν στην εξουσία, μια κλινική υγείας με διέγνωσε με υποσιτισμό και αναιμία ενώ ήμουν έγκυος», λέει η 28χρονη Λίνα, που ζει σε ένα μικρό χωριό στην επαρχία Χεράτ. Μόλις οι Ταλιμπάν πήραν τον έλεγχο της περιοχής, ο σύζυγός της - βοσκός - έχασε τη δουλειά του.
Με λίγα χρήματα και φοβούμενη τους Ταλιμπάν, η Λίνα δεν επισκέφτηκε ξανά την κλινική μέχρι να σπάσουν τα νερά της.
«Ο άντρας μου με πήγε με γάιδαρο. Μια μαία κατάφερε να αντιμετωπίσει τις επιπλοκές μου και μπόρεσε να γεννήσει το μωρό μου, που είχε χαμηλό βάρος γέννησης», λέει. Η Λίνα παραμένει στο σπίτι σε «πολύ κακή κατάσταση» και, χωρίς εισόδημα, δεν ξέρει πώς να φροντίσει το μωρό της.
Πολλοί Αφγανοί φοβούνται ότι η κρίση υγειονομικής περίθαλψης της χώρας βαθαίνει στο απροχώρητο και μερικοί από τους πιο ευάλωτους ανθρώπους της - έγκυες γυναίκες, νέες μητέρες και μικρά παιδιά - φέρουν το μεγαλύτερο βάρος.
«Η κατάσταση χειροτερεύει κάθε μέρα που περνάει», λέει η Αμπίντα, η οποία τώρα εκφράζει ξεκάθαρα την απελπισία της. «Κανείς δεν ξέρει τι θα γίνει με εμάς».
Τα ονόματα των συνεντευξιαζόμενων έχουν αλλάξει.