Σήμερα, συμπληρώνονται 30 χρόνια από την υπογραφή της Συνθήκης του Μάαστριχτ, η Συνθήκη που έθεσε τα θεμέλια της σημερινής ΕΕ.
Στις 7 Φεβρουαρίου το 1992, σε μία πόλη της Ολλανδίας κοντά στα σύνορα με τη Γερμανία και το Βέλγιο, το Μάαστριχτ, συγκεντρώθηκαν οι ηγέτες 12 χωρών και υπέγραψαν την ιστορική συμφωνία.
Το Μάαστριχτ συμβολίζει πολλά. Λόγω της γεωγραφικής του θέσης, αποτέλεσε σημείο ευρωπαϊκών συγκρούσεων για αιώνες. Ήταν επίσης η πρώτη ολλανδική πόλη που απελευθέρωσαν οι σύμμαχοι από την γερμανική κατοχή στο Β' Παγκόσμιο πόλεμο.
Με την ίδρυση της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η συνθήκη του Μάαστριχτ σηματοδότησε ένα νέο εξελικτικό στάδιο στη διαδικασία δημιουργίας «μιας διαρκώς στενότερης ένωσης μεταξύ των λαών της Ευρώπης», όπως ανέφερε και το ιδρυτικό κείμενο.
Δομές της ΕΕ
Η ΕΕ είχε ως θεμέλια τις Ευρωπαϊκές Κοινότητες στις οποίες προστέθηκαν πολιτικές και μορφές συνεργασίας που εισήγαγε η Συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Ένωση. Η Ένωση διέθετε πλέον ένα ενιαίο θεσμικό πλαίσιο, που αποτελείτο από το Συμβούλιο, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, το Δικαστήριο και το Ελεγκτικό Συνέδριο, τα οποία αποτέλεσαν την εποχή εκείνη, τα μόνα, με την αυστηρή έννοια του όρου, «θεσμικά όργανα» της Ένωσης και ασκούσαν τις αρμοδιότητές τους σύμφωνα με τις διατάξεις των Συνθηκών.
Η Συνθήκη θέσπισε μια Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και μια Επιτροπή των Περιφερειών, οι οποίες επιτελούσαν συμβουλευτικά καθήκοντα. Σύμφωνα με τις διατάξεις της Συνθήκης, ιδρύθηκαν πέραν των ήδη υφιστάμενων χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων του ομίλου της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων και του Ευρωπαϊκού Ταμείου Επενδύσεων, ένα Ευρωπαϊκό Σύστημα Κεντρικών Τραπεζών η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα.
H συνθήκη του Μάαστριχτ εκχώρησε στην Ένωση που δημιουργήθηκε, δυνάμει της Συνθήκης αυτής, ορισμένες αρμοδιότητες, οι οποίες διακρίνονται σε τρεις μεγάλες ομάδες που συνήθως αναφέρονται ως «πυλώνες»:
Η Ευρωπαϊκή Κοινότητα (πρώτος πυλώνας)
Η Κοινότητα είχε ως αποστολή να διασφαλίσει την ομαλή λειτουργία της ενιαίας αγοράς και, μεταξύ άλλων, μια αρμονική, ισορροπημένη και βιώσιμη ανάπτυξη των οικονομικών δραστηριοτήτων, υψηλό επίπεδο απασχόλησης και κοινωνικής προστασίας και την ισότητα μεταξύ ανδρών και γυναικών.
Επιδίωκε αυτούς τους στόχους, μέσα στα όρια των αρμοδιοτήτων που της είχαν ανατεθεί, με την εγκαθίδρυση μιας κοινής αγοράς και τη λήψη των σχετικών μέτρων που προβλέπονταν στο άρθρο 3 της Συνθήκης, καθώς και με την καθιέρωση οικονομικής και ενιαίας νομισματικής πολιτικής όπως προβλεπόταν στο άρθρο 4, πρόδρομος του ευρώ.
Η κοινή εξωτερική πολιτική και πολιτική ασφάλειας (δεύτερος πυλώνας)
Η Ένωση απέκτησε την αποστολή να καθορίζει και να εφαρμόζει, με διακυβερνητικές μεθόδους, μια κοινή εξωτερική πολιτική και πολιτική ασφάλειας. Τα κράτη μέλη όφειλαν να υποστηρίζουν την πολιτική αυτή ενεργά και ανεπιφύλακτα, σε πνεύμα καλής πίστης και αμοιβαίας αλληλεγγύης. Στόχοι της πολιτικής αυτής ήταν, μεταξύ άλλων, η προστασία των κοινών ευρωπαϊκών αρχών και αξιών, των θεμελιωδών συμφερόντων, της ανεξαρτησίας και της ακεραιότητας της Ένωσης, η ενίσχυση της ασφάλειας της Ένωσης με κάθε τρόπο και η προώθηση της διεθνούς συνεργασίας.
Η συνεργασία στους τομείς της δικαιοσύνης και των εσωτερικών υποθέσεων (τρίτος πυλώνας)
Καθήκον της Ένωσης ήταν να αναλάβει κοινή δράση στους τομείς αυτούς με διαδικασίες διακυβερνητικής συνεργασίας ώστε να παρέχει στους πολίτες υψηλό επίπεδο ασφάλειας εντός ενός χώρου ελευθερίας, ασφάλειας και δικαιοσύνης. Η συνεργασία αυτή κάλυπτε τους ακόλουθους τομείς:
- τους κανόνες κατά τη διέλευση των εξωτερικών συνόρων της Κοινότητας και ενίσχυση των ελέγχων·
- την καταπολέμηση της τρομοκρατίας, της σοβαρής εγκληματικότητας, της διακίνησης ναρκωτικών και της απάτης διεθνούς κλίμακας·
- τη δικαστική συνεργασία σε ποινικές και αστικές υποθέσεις·
- τη δημιουργία μιας Ευρωπαϊκής Αστυνομικής Υπηρεσίας (Ευρωπόλ) εξοπλισμένης με ένα σύστημα ανταλλαγής πληροφοριών μεταξύ των εθνικών αστυνομικών αρχών·
- την καταπολέμηση της παράνομης μετανάστευσης·
- μια κοινή πολιτική ασύλου.