Η βιολογία του μεγάλου λευκού καρχαρία μόλις απέκτησε ένα νέο μυστήριο που θα μπορούσε να αλλάξει όσα νομίζαμε ότι γνωρίζαμε για αυτό το είδος. Το DNA του φαίνεται να αφηγείται δύο ξεχωριστές και αταίριαστες ιστορίες.
Το 2024, μια εκτεταμένη γονιδιωματική ανάλυση που δημοσιεύτηκε στο Current Biology αποκάλυψε ότι στην πραγματικότητα, δεν υπάρχει ένας μόνο «παγκόσμιος» πληθυσμός , αλλά μάλλον τρεις ξεχωριστές γενεαλογικές ομάδες: Βόρειος Ατλαντικός-Μεσόγειος, Ινδο-Ειρηνικός και Βόρειος Ειρηνικός, που χωρίζονται από 100.000 έως 200.000 χρόνια.
Ωστόσο, μια πιο πρόσφατη μελέτη , που δημοσιεύτηκε τον Αύγουστο του 2025, διαπίστωσε ότι, ενώ το πυρηνικό DNA αυτών των ομάδων είναι παρόμοιο, το μιτοχονδριακό τους DNA παρουσιάζει έντονες διαφορές που δεν ταιριάζουν με αυτά που γνωρίζουμε για την κατανομή, το ιστορικό του πληθυσμού ή τη συμπεριφορά τους.
Πρόκειται για δύο αδιάσειστα στοιχεία, αλλά μαζί σχηματίζουν ένα παζλ που ακόμα οι επιστήμονες δεν μπορούν να λύσουν. Στην Ισπανία, το είδος ιστορικά ήταν σπάνιο, αλλά τεκμηριωμένο: δεκάδες συλλήψεις καταγράφηκαν στα ανοικτά των Βαλεαρίδων Νήσων τον 20ό αιώνα και πρόσφατα έχουν αναφερθεί μεμονωμένες θεάσεις στη Μεσόγειο και σποραδικές επιβεβαιώσεις στην Κανταβρική Θάλασσα, κάτι που υποδηλώνει περιστασιακές μετακινήσεις μεταξύ της Μεσογείου και του βορειοανατολικού Ατλαντικού.
Σύμφωνα με τη μελέτη, για να κατανοήσουμε γιατί αυτά τα αποτελέσματα φαίνεται να αντιφάσκουν μεταξύ τους, πρέπει να θυμόμαστε ότι υπάρχουν δύο «εγχειρίδια οδηγιών» σε κάθε κύτταρο. Το πρώτο είναι το πυρηνικό DNA, το οποίο λαμβάνουμε σε ίσα μέρη από τη μητέρα και τον πατέρα μας, και το οποίο χρησιμοποιείται για την ανακατασκευή πρόσφατων συγγενικών σχέσεων και την παρακολούθηση της ανταλλαγής γονιδίων μεταξύ πληθυσμών.
Το δεύτερο είναι το μιτοχονδριακό DNA (mtDNA), το οποίο μεταδίδεται αποκλειστικά μέσω της μητέρας και μαζικά, και το οποίο για δεκαετίες αποτελεί βασικό εργαλείο για την αναγνώριση πληθυσμών και την ανίχνευση των μεταναστευτικών τους οδών.
Δεν ανταποκρίνονται στους νόμους της βιολογίας
Συνήθως, αυτή η «γενετική πυξίδα» λειτουργεί πολύ καλά. Η ανασκόπηση εκατοντάδων περιπτώσεων δείχνει συνεπή μοτίβα ή, όπου διαφέρουν, αναγνωρίσιμους λόγους (υβριδισμός, επιλογή, σημεία συμφόρησης).
Η μελέτη του PNAS ερευνά την κλασική υπόθεση: τι θα γινόταν αν η «μιτοπυρηνική ασυμφωνία» οφειλόταν στην επιστροφή των θηλυκών στον τόπο γέννησής τους για αναπαραγωγή (φιλοπάθεια), ενώ τα αρσενικά «ανακάτευαν» γονίδια σε μαζική κλίμακα; Οι ερευνητές συναρμολόγησαν ένα ολόκληρο γονιδίωμα χρωμοσωμάτων, δημιούργησαν δεδομένα και το πιο σημαντικό, προσομοίωσαν ρεαλιστικά δημογραφικά σενάρια βασισμένα σε έναν κοινό πρόγονο.
Η ετυμηγορία ήταν σαφής: Ακόμη και υπό ακραία γυναικεία φιλοπατρία (χωρίς γυναικεία μετανάστευση), τα μοντέλα απέτυχαν να αναπαράγουν το μοτίβο που παρατηρήθηκε στο μιτοχονδριακό DNA. Εάν τα δημογραφικά στοιχεία δεν εξηγούν την απόκλιση, μια άλλη εξελικτική δύναμη θα μπορούσε να είναι υπεύθυνη.
Από την πλευρά της, η μελέτη του Current Biology είχε διευκρινίσει το «εύκολο» μέρος της ιστορίας: Οι μεγάλοι λευκοί καρχαρίες χωρίζονται σε τρεις σαφώς καθορισμένες γενεαλογικές ομάδες, οι οποίες χωρίζονται κατά την προτελευταία εποχή των παγετώνων από φυσικά και ωκεάνια εμπόδια, όπως οι αλλαγές στη στάθμη της θάλασσας, τα ρεύματα και η θερμοκρασία.
Αν και αυτοί οι πληθυσμοί μπορεί στη συνέχεια να πέρασαν από φάσεις παρακμής και επέκτασης, αυτή η χρονολογία αφήνει ένα σημαντικό μήνυμα για τη διατήρησή τους. Οι μεγάλοι λευκοί καρχαρίες δεν αποτελούν ένα ενιαίο «παγκόσμιο μείγμα», αλλά μάλλον διακριτές εξελικτικές ομάδες που απαιτούν σχέδια διαχείρισης προσαρμοσμένα σε κάθε ωκεάνια λεκάνη.
Αντιφάσεις και στοιχεία για τη λύση του μυστηρίου
Σε αυτή την περίπτωση, το μέγεθος του πληθυσμού παίζει επίσης κρίσιμο ρόλο. Οι πιο ευρέως αποδεκτές εκτιμήσεις τοποθετούν τον αριθμό των μεγάλων λευκών καρχαριών σε μόνο μερικές δεκάδες χιλιάδες παγκοσμίως, ένα χαμηλό ποσοστό για ένα αρπακτικό ζώο ικανό να διασχίσει ολόκληρους ωκεανούς. Με μικρούς πληθυσμούς, η φυσική επιλογή αποδυναμώνεται και η τύχη, γνωστή στη γενετική ως μετατόπιση, μπορεί να διαδραματίσει μεγαλύτερο ρόλο.
Ωστόσο, η ίδια η ομάδα του PNAS απέδειξε ότι αυτή η μετατόπιση, όντας μια τυχαία διαδικασία, δεν μπορεί να δημιουργήσει τόσο έντονες διαφορές στο μιτοχονδριακό DNA χωρίς να αφήσει ένα παρόμοιο σήμα στο πυρηνικό γονιδίωμα. Με άλλα λόγια, ο απλός γενετικός «θόρυβος» δεν αρκεί για να εξηγήσει αυτή την πολύπλοκη εξελικτική μελωδία.
Υπάρχουν προηγούμενα σε άλλα είδη, από πτηνά έως θηλαστικά, όπου η επιλογή ευνοεί τους μιτοχονδριακούς συνδυασμούς που ταιριάζουν απόλυτα και «τιμωρεί» εκείνους που δεν ταιριάζουν. Με άλλα λόγια, δεν αρκεί να κληρονομήσει κανείς μια καλή μιτοχονδριακή «μηχανή», αλλά πρέπει να εγκατασταθεί στο σωστό γενετικό «πλαίσιο». Μήπως το ίδιο συμβαίνει και στους μεγάλους λευκούς καρχαρίες; Το μοτίβο που διαπιστώθηκε ταιριάζει με σενάρια στα οποία η επιλογή εντείνει την ασυμφωνία μεταξύ των δύο γονιδιωμάτων.
Επίσης, η συμπεριφορά των μεγάλων λευκών καρχαριών προσθέτει περισσότερα κομμάτια και αντιφάσεις στο παζλ. Μελέτες με δορυφορική σήμανση έχουν καταγράψει μεταναστεύσεις που διασχίζουν ολόκληρους ωκεανούς και την ύπαρξη περιοχών συγκέντρωσης, όπως το λεγόμενο «White Shark Café» στον Βορειοανατολικό Ειρηνικό.
Η παρακολούθηση ενήλικων θηλυκών δείχνει, επίσης, ότι πολλά επιστρέφουν στις ίδιες περιοχές αναπαραγωγής, ένα μοτίβο που συνάδει με τη φιλοπατρία των θηλυκών που παρατηρείται σε άλλα είδη καρχαριών. Ωστόσο, και εδώ βρίσκεται το παράδοξο, αυτή ήταν η εξήγηση που ταίριαζε καλύτερα στο παράξενο γενετικό σήμα... αλλά στην περίπτωση του μεγάλου λευκού καρχαρία, αποτυγχάνει στη δοκιμή των ποσοτικών μοντέλων. Οι δύο υποθέσεις, σε αυτή την περίπτωση, φαίνεται να συμβαδίζουν μόνο και μόνο για να αντικρούουν η μία την άλλη.
Τι θα χρειαζόταν για να λυθεί το μυστήριο; Οι ερευνητές επισημαίνουν διάφορα βασικά στοιχεία: συστηματική δειγματοληψία θηλυκών σε περιοχές αναπαραγωγής, χρονοσειρές που μας επιτρέπουν να δούμε πώς αλλάζουν οι απλότυποι με την πάροδο του χρόνου, μελέτες που περιλαμβάνουν δεδομένα για το θήραμα και τη θερμοκρασία του νερού για να συνδέσουν την οικολογία και τη γενετική, ακόμη και ανάλυση «παλαιοδανειακού DNA» από απολιθωμένα δόντια για την ανίχνευση της μιτοχονδριακής ιστορίας κατά τη διάρκεια της Εποχής των Παγετώνων.