Μπορεί στην Ελλάδα να ξέρουμε ότι το όνομα «Προμηθέας» αφορά πρωτίστως στον Τιτάνα που έκλεψε τη φωτιά από τους θεούς, όμως επιστήμονες στις ΗΠΑ έδωσαν αυτό το όνομα σε ένα δέντρο 5.000 ετών.
Η ζωή του «Προμηθέα» κόπηκε απότομα και μάλιστα από χέρι ενός ερευνητή, ο οποίος, αν γνώριζε την ηλικία του δένδρου, ίσως να είχε λειτουργήσει διαφορετικά.
Το περιστατικό έγινε στο εθνικό πάρκο «Μεγάλη Λεκάνη [The Great Basin]», στη Νεβάδα των ΗΠΑ, το 1964.
Ο μεταπτυχιακός φοιτητής Ντόναλντ Ρασκ Κάρι έκανε εκεί την έρευνά του και η μοίρα τον έφερε μπροστά στον «Προμηθέα». Πήρε το τσεκούρι του και έκοψε το υπεραιωνόβιο κωνοφόρο που ανήκει στην κατηγορία των Bristlecone.
Τα σενάρια για το κίνητρο του ανθρώπου που έκοψε το δέντρο των 5.000 ετών
Η αφήγηση γύρω από τον «Προμηθέα» δεν αφορά μόνο στο λάθος του νεαρού τότε ερευνητή αλλά και το πώς το λάθος αυτό οδήγησε στην ανακάλυψη ενός από τους παλαιότερους ζωντανούς οργανισμούς στη Γη.
«Μπορεί να μη μάθουμε ποτέ την αληθινή ιστορία για το τι συνέβη» επιβεβαιώνει το «Great Basin», υποδηλώνοντας ότι υπάρχουν αρκετές εκδοχές των γεγονότων που οδήγησαν στην απόφαση του Κάρι να κόψει τελικά το δέντρο.
Ένα σενάριο είναι ότι ο Κάρι προσπαθούσε να ξεκολλήσει το τρυπάνι του - φανταστείτε ένα χειροκίνητο τρυπάνι για ξύλα που μοιάζει με τα παλιά εργαλεία για το άνοιγμα της κονσέρβας -, το οποίο είχε σφηνώσει κατά τη λήψη ενός δείγματος από τον πυρήνα. Σκεπτόμενος ότι πρόκειται για ένα από τα πολλά δέντρα, μπορεί να το έκοψε.
Σύμφωνα με ένα δεύτερο σενάριο, ο Κάρι πίστευε ότι χρειαζόταν μια πλήρης διατομή του δέντρου για να κάνει μια πιο ολοκληρωμένη μελέτη σχετικά με τους δακτυλίους του. Αυτό που δεν επιδέχεται πάντως αμφισβήτηση είναι ότι ο συγκεκριμένος φοιτητής είχε λάβει άδεια από τη Δασική Υπηρεσία να κόψει το δέντρο, χωρίς προφανώς να μπορούσε τότε να γνωρίζει την ηλικία και άρα τη μεγάλη αξία του.
Η ανακάλυψη του λάθους
Ο Κάρι έκοψε το δέντρο και μια ζωή 5.000 ετών τερματίστηκε. Ο μεταπτυχιακός φοιτητής επέστρεψε στο δωμάτιο του ξενοδοχείου και χρησιμοποιώντας ένα μεγεθυντικό φακό μέτρησε σχολαστικά τους δακτυλίους στην εγκάρσια τομή.
«Ήξερα ότι ήταν ένα αρκετά παλιό δέντρο», θυμήθηκε ο ίδιος χρόνια αργότερα σε μια συνέντευξη με τη San Francisco Chronicle. Αλλά όταν έφτασε στην τελική μέτρηση, το αποτέλεσμα ήταν πέρα από κάθε φαντασία, διότι κατάλαβε ότι ο «Προμηθέας» ήταν σχεδόν 5.000 ετών.
Αυτή η ανακάλυψη ήταν εκπληκτική αλλά και τραγική ταυτόχρονα. Τα κωνοφόρα Bristlecone, ειδικά αυτά στο «Great Basin», είναι γνωστά για την αργή ανάπτυξη, η οποία τους επιτρέπει να επιβιώνουν σε σκληρά κλίματα και να επιβιώνουν επί πολλούς αιώνες. Ωστόσο, το μέγεθός τους, που είναι σχετικά μικρό, μπορεί να δημιουργήσει την εντύπωση πως πρόκειται για σχετικά νεαρά φυτά, λάθος στο οποίο μάλλον υπέπεσε τότε και ο Κάρι.
Η απροσδόκητη κληρονομιά του «Προμηθέα»
Αν και η πρόθεση του Κάρι ήταν να προχωρήσει την έρευνα, το κόψιμο του αρχαίου δέντρου πυροδότησε ένα κύμα προβληματισμού σχετικά με το πώς βλέπουμε και διατηρούμε τον φυσικό κόσμο, ειδικά τους αρχαίους οργανισμούς. Το σοκ της ανακάλυψης της ηλικίας του δέντρου οδήγησε σε μια ευρύτερη επίγνωση της μακροζωίας των πεύκων bristlecone.
Ο «Προμηθέας» δεν ήταν το παλαιότερο δέντρο στη Γη, όμως η μελέτη του οδήγησε σε περαιτέρω έρευνες, που με τη σειρά τους κατέληξαν στον εντοπισμό δέντρων σε άλλα δάση του πλανήτη, που μπορεί να είναι ακόμη παλαιότερα.
Οι επιστήμονες πιστεύουν πως ακόμα και στην εποχή μας υπάρχουν δέντρα ηλικίας πολλών χιλιάδων ετών που μένει να ανακαλυφθούν, ειδικά σε απομονωμένες τοποθεσίες όπως τα Λευκά Όρη στην Καλιφόρνια.
Η ιστορία του Κάρι αποτελεί πλέον μια προειδοποίηση για την επιστημονική κοινότητα, ένα «don't» στη λίστα με τις πράξεις που οι μελετητές του φυσικού περιβάλλοντος απαγορεύεται να κάνουν. Η ιστορία του μάλιστα έχει επηρεάσει τον τρόπο με τον οποίο οι αρχές διαχειρίζονται πλέον το φυσικό περιβάλλον. Αρχαία δέντρα όπως ο «Προμηθέας» προστατεύονται πλέον και η μελέτη τους γίνεται από απόσταση, χωρίς να χρειάζεται να κοπούν.
Η δενδροχρονολόγηση γίνεται πλέον χωρίς «τσεκούρια»
Η δενδροχρονολόγηση, δηλαδή η μελέτη των δακτυλίων των δέντρων, έχει εξελιχθεί σημαντικά από τη δεκαετία του 1960. Αρχικά, οι μέθοδοι μέτρησης των δακτυλίων ήταν πολύ πιο στοιχειώδεις, οδηγώντας συχνά σε ανακριβή συμπεράσματα σχετικά με την ηλικία ενός δέντρου.
Ωστόσο, με την έλευση πιο εξελιγμένων τεχνικών και μεθόδων διασταυρούμενης χρονολόγησης, οι επιστήμονες έχουν γίνει πιο επιδέξιοι στον προσδιορισμό της πραγματικής ηλικίας των δέντρων, κάτι που κατέστησε την κοπή ενός δέντρου σαν τον «Προμηθέα» να φαίνεται εκ των υστέρων ακόμη πιο τραγική.