Τη δεκαετία του 1960 οι Ελβετοί είχαν μερικά από τα πιο βρώμικα νερά στην Ευρώπη. Τώρα διαθέτουν τα πιο παρθένα ποτάμια και λίμνες της Γηραιάς Ηπείρου.
Τις πρώτες μέρες της άνοιξης, οι άνθρωποι συρρέουν στον πλατύ, δεντροφυτεμένο παραλιακό δρόμο της λίμνης της Γενεύης, με τα πρόσωπά τους στραμμένα προς τον ήλιο. Ο Eλβετός René Rottenberg, 75 ετών, μόλις ολοκλήρωσε την κολύμβηση σε αυτή την αριστοκρατική αστική ζούγκλα - μια τελετουργία που επαναλαμβάνει έως και πέντε φορές την εβδομάδα, ακόμη και στα μέσα του χειμώνα.
Για τον συνταξιούχο γυναικολόγο, το να μπορεί να κολυμπάει στα κρυστάλλινα νερά είναι η μεγαλύτερη πολυτέλεια που έχει στην ζωή του. «Είναι τόσο διασκεδαστικό», λέει. «Το μέρος είναι πανέμορφο».
Ο Rottenberg είναι μέλος της λέσχης κολύμβησης Les Givrés, η οποία ξεκινάει από μια προβλήτα, μια παραλία και έναν χώρο κολύμβησης στο κέντρο της πόλης. Και δεν είναι ο μόνος: Οδοντίατροι, γραμματείς, δικαστές, δάσκαλοι και συνταξιούχοι, όλοι αψηφούν το νερό των 8 βαθμών Κελσίου κατά τη διάρκεια του μεσημεριανού τους διαλείμματος, βγαίνοντας... μελανιασμένοι από το κρύο. «Τους βρίσκεις όλους εδώ», λέει ο Ρότενμπεργκ. Στη συνέχεια γευματίζουν μαζί, προτού επιστρέψουν στην πολύβουη καθημερινότητά τους.
Λίμνες και ποτάμια στην υπηρεσία των ανθρώπων
Το θέαμα των ανθρώπων που φεύγουν από το κέντρο μιας μεγαλούπολης όπως η Γενεύη και σε 10 λεπτά είναι σε μια προβλήτα και πηδάνε στο νερό θα εξακολουθεί να είναι μέχρι και σήμερα... αδιανόητο στις περισσότερες πόλεις της Ευρώπης, των ΗΠΑ και πολλών άλλων περιοχών του κόσμου.
Το 75% των ποταμών όλης της Ευρώπης βρίσκονται σε κακή οικολογική κατάσταση, σύμφωνα με στοιχεία που συνέλεξαν χιλιάδες πολίτες-επιστήμονες το 2024, με τους ειδικούς να χαρακτηρίζουν τα ευρήματα «πραγματικά ανησυχητικά».
Η ρύπανση από τις εταιρείες ύδρευσης και οι γεωργικές απορροές οδηγούν στη μόλυνση, η οποία επηρεάζει όλα τα μέρη μιας χώρας, προκαλώντας ανθίσεις τοξικών φυκιών, μαζικούς θανάτους ψαριών και πολλαπλούς κινδύνους για την ανθρώπινη υγεία.
Από τα βοθρολύματα στην απόλυτη καθαριότητα
Ωστόσο, σε ολόκληρη την Ελβετία, τέτοιες σκηνές κολύμβησης είναι φυσιολογικές. Αυτό, βέβαια, δεν συνέβαινε πάντοτε. Τη δεκαετία του 1960, η Ελβετία είχε από τα πιο βρώμικα νερά στην Ευρώπη, που ήταν γεμάτα από στρώματα φυκιών, βουνά από αφρό, βοθρολύματα και νεκρά ψάρια που επέπλεαν στην επιφάνεια των λιμνών και των ποταμιών της. Για δεκαετίες, το κολύμπι απαγορευόταν σε ορισμένα ποτάμια, όπως ο Aare και ο Limmat, για λόγους υγείας και οι άνθρωποι μπορούσαν να αρρωστήσουν σοβαρά αν έπιναν το νερό αυτό.
Τα ακατέργαστα λύματα και τα βιομηχανικά απόβλητα κατέληγαν απευθείας στους υδάτινους αποδέκτες - το 1965 μόνο το 14% του πληθυσμού ήταν συνδεδεμένο με μια μονάδα επεξεργασίας λυμάτων. Σήμερα, το ποσοστό αυτό είναι στο 98%, και η χώρα έχει τη φήμη για τα παρθένα νερά κολύμβησης, που μερικές φορές αναφέρονται ως ο «γαλάζιος χρυσός» της - και όλα αυτά χάρη σε ένα πολύπλοκο δίκτυο εγκαταστάσεων επεξεργασίας λυμάτων.
Η τραγωδία του Ζέρματ, οδηγός των εξελίξεων
Βασικός μοχλός αυτής της μεταμόρφωσης ήταν μια τραγωδία στο ορεινό θέρετρο Zermatt το 1963, όταν μια επιδημία τύφου σκότωσε τρεις ανθρώπους και έστειλε στο νοσοκομείο άλλους 437. Ήρθαν μέχρι και στρατιώτες [όσους τέτοιους έχει η «ουδέτερη» και αποστρατικοποιημένη Ελβετία τέλος πάντων...] και τα σχολεία μετατράπηκαν σε νοσοκομεία έκτακτης ανάγκης καθώς εξαπλώθηκε ο πανικός. Η πίεση προς την κυβέρνηση αυξήθηκε για να καθαρίσει τις υδάτινες οδούς, οι οποίες βρέθηκαν να είναι η πηγή της επιδημίας. Το 1971, η επεξεργασία των λυμάτων ενσωματώθηκε επιτέλους στην ελβετική νομοθεσία.
Τώρα η Ελβετία έχει μερικά από τα καθαρότερα ποτάμια στην Ευρώπη. Σύμφωνα με στοιχεία του 2023 από τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Περιβάλλοντος, μόλις πέντε από τις 196 περιοχές κολύμβησης της χώρας αξιολογήθηκαν ως «κακής ποιότητας». Οι πολιτικοί όλου του κομματικού φάσματος συμφωνούν στην ανάγκη να δοθεί προτεραιότητα στο καθαρό νερό.
«Η πολύ υψηλή ποιότητα του νερού είναι σημαντική για τον πληθυσμό», λέει ο Michael Mattle, επικεφαλής της τεχνολογίας υγρών αποβλήτων στην εταιρεία μηχανικών Holinger. «Προσέχουμε πολύ ώστε να μην μολύνουμε το νερό κατά τη διαδρομή του μέσω της Ελβετίας».
Και το πληρώνουν όντως: η κυβέρνηση ξοδεύει κατά μέσο όρο 200 ευρώ ανά άτομο για την επεξεργασία λυμάτων το 2022, σε σύγκριση με περίπου 100 ευρώ ανά άτομο στην Αγγλία, σύμφωνα με ανάλυση της Ends Report.
Στην παγκόσμια πρωτοπορία
Τώρα, η Ελβετία πρωτοπορεί παγκοσμίως στον καθαρισμό του νερού της από τους λεγόμενους μικρορρύπους, ένα μείγμα χημικών ουσιών που συχνά βρίσκονται σε υδάτινα σώματα που φαίνονται κρυστάλλινα. Ουσίες που περιλαμβάνουν αντικαταθλιπτικά, αντιβιοτικά φάρμακα, θεραπείες διαβήτη και αντιφλεγμονώδη, τα οποία έχουν άγνωστες και δυνητικά επιζήμιες συνέπειες για την υγεία του ανθρώπου και του οικοσυστήματος.
Το 2016, η Ελβετία έγινε η πρώτη χώρα που εφάρμοσε νομοθεσία για τον καθαρισμό των φαρμάκων και των χημικών ουσιών που συγκεντρώνονται στις υδάτινες οδούς της όπως λίμνες και ποτάμια. «Είναι απλώς θέμα χρόνου όλα αυτά να προκαλέσουν προβλήματα στον πληθυσμό», λέει ο Mattle.
Οι συμβατικές εγκαταστάσεις επεξεργασίας λυμάτων έχουν σχεδιαστεί για την αντιμετώπιση των οργανικών αποβλήτων, αλλά είναι λιγότερο αποτελεσματικές με τα χημικά, γι' αυτό και οι εγκαταστάσεις σε όλη την Ελβετία αναβαθμίζονται διαρκώς.
Σε απόσταση 20 λεπτών με το λεωφορείο από τη λίμνη βρίσκεται η μονάδα επεξεργασίας λυμάτων Villette, η πρώτη της Γενεύης που επεξεργάζεται μικρορρύπους.
Η εγκατάσταση φιλτράρει 250 λίτρα νερού κάθε δευτερόλεπτο. Πρώτα φιλτράρει τα σκουπίδια, τα τρόφιμα, τα χρήματα - οτιδήποτε οι άνθρωποι θα μπορούσαν να πετάξουν στις τουαλέτες τους. Στη συνέχεια αφαιρούνται τα λίπη και η άμμος πριν το νερό υποστεί επεξεργασία μέσα σε τεράστιες λεκάνες και αποθετήρες με βακτήρια που απομακρύνουν την οργανική ύλη.
«Λειτουργεί όπως το στομάχι σας»
«Λειτουργεί όπως το στομάχι σας», λέει ο Frédéric Galley, μηχανικός λειτουργίας της Services Industriels de Genève (SIG), η οποία διαχειρίζεται τη μονάδα. Στη συνέχεια, το νερό περνάει μέσα από ενεργό άνθρακα, ο οποίος λειτουργεί σαν σφουγγάρι, απορροφώντας τα μικροχημικά.
Κάθε χρόνο, οι Ελβετοί προσθέτουν εγκαταστάσεις επεξεργασίας μικροσωματιδίων σε επτά μονάδες επεξεργασίας λυμάτων και πλέον διαθέτουν συνολικά 37. Μέχρι το 2040, θα υπάρχουν περίπου 140, σύμφωνα με στοιχεία της Ελβετικής Ένωσης Υδάτων (VSA).
«Πολλοί άνθρωποι δεν γνωρίζουν το πλήθος των λειτουργιών που έχουμε εδώ και πώς το κάνουμε», λέει ο Galley. «Όλες τις δράσεις που πραγματοποιούμε, γίνονται για το καλό της κοινότητας».
Ειδικοί σε θέματα υγρών αποβλήτων από τη Γαλλία, την Ιταλία και το Βέλγιο, μεταξύ άλλων χωρών, έχουν επισκεφθεί τη μονάδα για να δουν τι διδάγματα στην επεξεργασία μικρορυπαντών θα μπορούσαν να πάρουν μαζί τους στην πατρίδα τους. «Σε ό,τι αφορά τους μικρορυπαντές, είμαστε 10 έως 15 χρόνια μπροστά από όλους τους γείτονές μας», λέει ο Mattle.
«Οι Ελβετοί είναι περήφανοι για το νερό τους»
Ως απάντηση στο έργο της Ελβετίας, η ΕΕ εδώ και λίγους μήνες απαιτεί οι εγκαταστάσεις επεξεργασίας λυμάτων που εξυπηρετούν περισσότερους από 10.000 ανθρώπους να είναι σε θέση να απομακρύνουν τους μικρορρύπους έως το 2045. «[Οι Βρυξέλλες] Θέλουν να προχωρήσουν πολύ γρήγορα», λέει ο Mattle.
«Οι άνθρωποι δεν γνωρίζουν πόση δουλειά ήταν απαραίτητη για τον καθαρισμό του νερού της Ελβετίας, αλλά το θεωρούν σημαντικό», λέει ο Mattle. Και προσθέτει εμφατικά: «Νομίζω ότι οι Ελβετοί είναι περήφανοι για το νερό τους γιατί βοηθά τους πολίτες να απολαμβάνουν μια υγιή και χαρούμενη ζωή».
Στη λίμνη της Γενεύης, δεν είναι μόνο οι κολυμβητές που επωφελούνται από τα φιλόξενα και καθαρά νερά: οι άνθρωποι διαβάζουν, πίνουν μπύρες με φίλους, την ώρα που τα παιδιά τους πηδούν ανάμεσα σε μικρά βράχια.
«Μας ενώνει η κοινή μας αγάπη για το νερό», λέει ο Pascal Baudin, μέλος της κολυμβητικής λέσχης Le Givrés. Ο Baudin, ο οποίος είναι συνταξιούχος, έρχεται εδώ κάθε μέρα και λέει ότι από τότε που σταμάτησε να εργάζεται, η ομάδα κολύμβησης έχει γίνει ένας ακόμη πιο σημαντικός κοινωνικός σύνδεσμος.
«Αν δεν έχεις φίλους, αν δεν έχεις κοινωνική ζωή, κλειδώνεσαι στο σπίτι σου και παθαίνεις κατάθλιψη. Εδώ είναι το ιδανικό φάρμακο: κρύο, κρυστάλλινο, καθαρό νερό και φίλοι», λέει.