Στην καρδιά της ερήμου της Αριζόνα δεσπόζει μια γυάλινη κατασκευή που θυμίζει σκηνικό επιστημονικής φαντασίας.
Πρόκειται για το Biosphere 2, ένα φιλόδοξο πείραμα των αρχών της δεκαετίας του 1990, κατά το οποίο οκτώ άνθρωποι «σφραγίστηκαν» για δύο ολόκληρα χρόνια σε έναν πλήρως απομονωμένο βιότοπο, προσομοιώνοντας τα οικοσυστήματα της Γης.
Ο ιδρυτής της ομάδας, John Allen, ονειρευόταν ένα αυτόνομο σύστημα για να κατανοήσει καλύτερα τη Γη και να βρει τρόπους για αρμονική συνύπαρξη με τη φύση. Στόχος του πειράματος ήταν να εξεταστεί η δυνατότητα επιβίωσης σε ένα αυτόνομο οικοσύστημα - απαραίτητη προϋπόθεση για μελλοντικές αποικίες στο διάστημα. Όμως, τα αποτελέσματα δεν ήταν τα αναμενόμενα.
Η ιδέα ξεκίνησε από μια ομάδα που ζούσε σε ένα οικο-χωριό σε ράντσο του Νέου Μεξικού, κάνοντας βιολογική γεωργία, ασχολούνταν με παραστατικές τέχνες και ξυλουργικές εργασίες.
Το πρότζεκτ χρηματοδοτήθηκε από τον δισεκατομμυριούχο Ed Bass με 150 εκατ. δολάρια. Η κατασκευή ξεκίνησε το 1984. Ήταν και παραμένει η μεγαλύτερη κατασκευή που έχει ποτέ σχεδόν πλήρως απομονωθεί από την ατμόσφαιρα.
Ένα μικρό αντίγραφο της Γης
Το Biosphere 2 περιλάμβανε ένα τροπικό δάσος με καταρράκτη, σαβάνα, έρημο με ομίχλη, υγροβιότοπο με μαγκρόβια και έναν «ωκεανό» με ζωντανό κοραλλιογενή ύφαλο. Όλα αυτά εκτείνονταν σε μια περιοχή 12 στρεμμάτων και στεγάζονταν κάτω από γυάλινες πυραμίδες και θόλους.
Η ομάδα των «βιοσφαιρικών» ανέλαβε να αυτοσυντηρηθεί εξολοκλήρου: καλλιεργούσαν την τροφή τους, ανακύκλωναν τα λύματα και παρήγαν το οξυγόνο τους. Ωστόσο, το πείραμα γρήγορα παρουσίασε σοβαρά προβλήματα: τα επίπεδα οξυγόνου έπεσαν δραματικά, το CO₂ αυξήθηκε, επικονιαστές εξαφανίστηκαν, ενώ οι συμμετέχοντες παρουσίασαν εξάντληση και απώλεια βάρους.
Τελικά, χρειάστηκε να προστεθεί εξωτερικό οξυγόνο, γεγονός που οδήγησε αρκετούς τότε σχολιαστές να χαρακτηρίσουν το εγχείρημα «αποτυχία» και «νεοεποχίτικη φάρσα». Οι εφημερίδες επικέντρωσαν στην απομόνωση, στις δυσκολίες και στα φαινομενικά λάθη της αποστολής.
Από «αποτυχία» σε πηγή επιστημονικών μαθημάτων
Τρεις δεκαετίες αργότερα, το Biosphere 2 επανεκτιμάται. Όπως επισημαίνουν ερευνητές και ιστορικοί της επιστήμης στο ρεπορτάζ του BBC, το πείραμα προσέφερε ανεκτίμητα μαθήματα για την οικολογία, τη λειτουργία των οικοσυστημάτων και την πολυπλοκότητα της ίδιας της ζωής στη Γη.
Η Lisa Rand του Caltech υποστηρίζει πως το Biosphere 2 «ήταν μπροστά από την εποχή του», καθώς συνδύαζε την οικολογική φιλοσοφία με την επιστημονική καινοτομία, σε μια εποχή όπου η επιστημονική κοινότητα δεν αποδεχόταν πειράματα εκτός πανεπιστημιακού πλαισίου.
Το οικοσύστημα που δημιουργήθηκε δεν ήταν τέλειο. Το πλούσιο έδαφος τροφοδότησε βακτήρια και μύκητες που κατανάλωναν οξυγόνο και παρήγαγαν CO₂, ενώ τα δέντρα και τα φυτά δεν μπορούσαν να αντεπεξέλθουν στον ρόλο τους. Παράλληλα, τα έντομα-επικονιαστές εξαφανίστηκαν – πιθανώς λόγω της έλλειψης υπεριώδους φωτός που χρειάζονται για να εντοπίζουν άνθη.
Οι ερευνητές έμαθαν και άλλα: ότι τα δέντρα χρειάζονται άνεμο για να δυναμώσουν, ότι το τσιμέντο απορροφά CO₂, και ότι το κάθε μικροοικοσύστημα έχει αλληλεξαρτήσεις πολύ πιο περίπλοκες απ’ όσο νομίζαμε.
Η Γη δεν αντιγράφεται
Το βασικότερο όμως μάθημα ήταν ένα: η Γη είναι αναντικατάστατη. Το να προσπαθήσεις να αναδημιουργήσεις ένα πλήρες, βιώσιμο οικοσύστημα σε ελεγχόμενο περιβάλλον είναι εξαιρετικά δύσκολο και πανάκριβο. Σύμφωνα με τον οικολογικό οικονομολόγο David Tilman, αν ζούσαμε σε διαστημικές αποικίες τύπου Biosphere 2, το κόστος ανά άτομο θα έφτανε τα 82.500 δολάρια τον μήνα.
Ο Mark Nelson, ένας από τους αρχικούς συμμετέχοντες και συγγραφέας του βιβλίου Life Under Glass, περιγράφει τη συνειδητοποίηση ότι η επιβίωσή του εξαρτιόταν άμεσα από την ευημερία των οικοσυστημάτων γύρω του ως εμπειρία ζωής. «Το να είσαι σε ένα μικρό σύστημα και να βλέπεις ότι εξαρτάσαι από αυτό, σε αλλάζει βαθιά», λέει χαρακτηριστικά.
Επιστροφή στην επιστήμη
Μετά τη λήξη του πειράματος το 1993 και τη διαχείριση από το Columbia University, η εγκατάσταση ανήκει πλέον στο Πανεπιστήμιο της Αριζόνα και λειτουργεί ως επιστημονικό εργαστήριο. Πειράματα για την επίδραση της κλιματικής αλλαγής σε δάση, κοράλλια και ωκεανούς πραγματοποιούνται σε πραγματικό χρόνο.
Έρευνες έδειξαν, για παράδειγμα, ότι τα τροπικά δάση είναι ανθεκτικά στη θερμότητα, αλλά ευάλωτα στην ξηρασία. Άλλα πειράματα με κοράλλια αποκάλυψαν ότι η οξίνιση των ωκεανών δυσχεραίνει την ανάπτυξή τους. Σήμερα δοκιμάζονται προβιοτικά και θερμικές προσομοιώσεις για την ενίσχυση της ανθεκτικότητας των υφάλων.
Ο διευθυντής του Biosphere 2, John Adams, ελπίζει πως η εγκατάσταση μπορεί να αποτελέσει για την οικολογία ό,τι είναι ο Επιταχυντής Αδρονίων για τη φυσική: ένα ερευνητικό υπερ-εργαλείο για την πρόβλεψη και κατανόηση του πλανήτη μας.
Γιατί είμαστε όλοι «βιοσφαιρικοί»
Τριάντα χρόνια μετά, το Biosphere 2 δεν είναι απλώς μια επιστημονική περιπέτεια του παρελθόντος. Είναι μια προειδοποίηση και ταυτόχρονα ένα κάλεσμα.
Όπως τονίζει ο Nelson: «Είμαστε όλοι biospherians. Ζούμε όλοι σε ένα κοινό, εύθραυστο οικοσύστημα που πρέπει να φροντίσουμε με σοφία και σεβασμό».