Η κλιματική αλλαγή θα μπορούσε να επηρεάσει σημαντικά τη μετανάστευση σύμφωνα με μια εκτίμηση που δημοσίευσε το ινστιτούτο Bruegel αλλά για την Ευρώπη και τον κόσμο τίποτα δεν είναι σίγουρο.
Η μετανάστευση έρχεται με πολλές μορφές. Μπορεί να είναι προσωρινή ή μόνιμη, τοπική, αγροτική-αστική ή διεθνής, αναγκαστική ή εκούσια– και συμβαίνει για πολλούς λόγους – οικονομικούς, πολιτικούς και κοινωνικούς ακόμα και περιβαλλοντικούς. Οι στρατιωτικές συγκρούσεις, με πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα τον πόλεμο στην Ουκρανία, ωθούν μαζικά μεταναστευτικά ρεύματα από τις εμπόλεμες περιοχές.
Η μετανάστευση όμως μπορεί να συνδεθεί άμεσα και έμμεσα με τα κλιματικά φαινόμενα και τις μεγάλες αλλαγές που συντελούνται στο περιβάλλον γύρω μας. Το ερώτημα που ακόμα βέβαια η επιστημονική κοινότητα δεν έχει δώσει πειστική απάντηση είναι πόσο επιδραστική μπορεί να γίνει η κλιματική αλλαγή στην πορεία του μεταναστευτικού φαινομένου.
Οι δύο διαστάσεις της κλιματικής αλλαγής
Όπως αναφέρει το Bruegel, η ακαδημαϊκή βιβλιογραφία κάνει διάκριση μεταξύ των επιπτώσεων από ξαφνικά και δραστικά γεγονότα όπως οι τυφώνες ή πιο αργά και χρονοβόρα φαινόμενα όπως η μείωση των γεωργικών αποδόσεων ή η ερημοποίηση. Τα πρώτα έχουν συνήθως άμεσο αντίκτυπο με αποτέλεσμα την αναγκαστική, προσωρινή και τοπική μετατόπιση, ενώ τα δεύτερα έχουν πιο συχνά έμμεσο οικονομικό αντίκτυπο, προκαλώντας μακροπρόθεσμη, σταδιακή και συχνά εκούσια μετανάστευση.
Πιο συχνά τα ακραία καιρικά φαινόμενα
Η άνοδος της στάθμης της θάλασσας, για παράδειγμα, αν και φαινόμενο με μακρά διάρκεια, μπορεί να οδηγήσει άμεσα σε αναγκαστική και τοπική μετανάστευση και απειλεί πολλές πυκνοκατοικημένες περιοχές παγκοσμίως.Επιπλέον, με την πάροδο του χρόνου η συχνότητα των φυσικών καταστροφών που σχετίζονται με το κλίμα αναμένεται να αυξηθεί, γεγονός που εγείρει ερωτήματα σχετικά με τον αντίκτυπο τέτοιων φαινομένων.
Τι λένε οι εμπειρικές μελέτες;
Η πολύπλοκη πραγματικότητα της μετανάστευσης (και η έλλειψη επαρκών ιστορικών δεδομένων για την καταγραφή της κλιματικής αλλαγής καθώς και έγκυρων δεδομένων για τη μετανάστευση) αντικατοπτρίζεται από τα αντικρουόμενα αποτελέσματα εμπειρικών μελετών και μοντέλων που προσπαθούν να εκτιμήσουν τις προηγούμενες ή μελλοντικές επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στη μετανάστευση.
Οι απόψεις διίστανται
Μια μελέτη του 2016, για παράδειγμα, διαπίστωσε ότι στις χώρες μεσαίου εισοδήματος, η μακροπρόθεσμη αύξηση της μέσης θερμοκρασίας αυξάνει τη μετανάστευση από τις αγροτικές περιοχές στις πόλεις, καθώς και τη μετανάστευση σε γειτονικές χώρες.
Στις φτωχές χώρες, η μελέτη βρήκε αρνητικές επιπτώσεις τόσο για την εσωτερική όσο και για τη διεθνή μετανάστευση, οι οποίες αποδίδονται σε όξυνση των εισοδηματικών περιορισμών στους φτωχούς αγρότες και εργάτες. Άλλες μελέτες βρίσκουν θετικές επιπτώσεις των καιρικών ανωμαλιών στη μετανάστευση τόσο εντός όσο και από την υποσαχάρια Αφρική, υποδηλώνοντας ότι οι εισοδηματικοί περιορισμοί δεν είναι απόλυτοι.
Ένα άλλο έγγραφο του 2015 δεν βρήκε καμία άμεση επίδραση μακροπρόθεσμων κλιματικών παραγόντων στη διεθνή μετανάστευση, αλλά πρότεινε ότι οι φυσικές καταστροφές και οι ελλείψεις βροχοπτώσεων μπορεί να έχουν έμμεση επίδραση μέσω των διαφορών εισοδήματος.
Τι σημαίνει αυτό για τη μετανάστευση στην Ευρώπη;
Η απάντηση δεν είναι απολύτως σαφής. Το μεγαλύτερο μέρος της βιβλιογραφίας προκρίνει ότι η μετανάστευση από τις αναπτυσσόμενες χώρες ως απάντηση στην κλιματική αλλαγή θα αυξηθεί, αλλά θα είναι κυρίως εσωτερική ή προς γειτονικές χώρες.
Οι τρέχουσες παρατηρήσεις φαίνεται να το υποστηρίζουν. Η μελέτη του 2016 διαπίστωσε ότι η κλιματική αλλαγή ενισχύει μόνο τη διεθνή μετανάστευση από χώρες μεσαίου εισοδήματος σε παρόμοιες, κοντινές χώρες, οι οποίες ως επί το πλείστον αποκλείουν τις χώρες του ΟΟΣΑ ως προορισμό.
Ωστόσο, ο βαθμός στον οποίο θα διατηρηθούν τα ευρήματα που βασίζονται σε ιστορικά δεδομένα στο μέλλον είναι συζητήσιμο. Πολλές χώρες χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος έχουν γίνει πιο ευημερούσες από τις αρχές αυτού του αιώνα, γεγονός που μπορεί να έχει μειώσει τους πιθανούς οικονομικούς περιορισμούς στη μετανάστευση, αναφέρει σε άλλο σημείο η εκτίμηση του Bruegel.
Από 25 εκατομμύρια μέχρι 1 δισεκατομμύριο μετανάστες έως το 2050
Οι προβλέψεις για τον αριθμό των μεταναστών για το κλίμα αναφέρονται συχνά με όρους συναγερμού, καθώς οι μετανάστες αναμένεται να προέρχονται κυρίως από τις περιοχές γύρω από την Ευρώπη: την Αφρική, τη Μέση Ανατολή και την Κεντρική Ασία. Για παράδειγμα, μερικές φορές αναφέρεται μια έκθεση του Διεθνούς Οργανισμού Μετανάστευσης που υποστηρίζει ότι έως το 2050 θα εκτοπιστούν έως και 1 δισεκατομμύριο άνθρωποι.
Αυτό που στην πραγματικότητα μας λέει, σημειώνει το Bruegel είναι ότι κανείς δεν ξέρει πραγματικά πόσοι άνθρωποι θα μετακινηθούν. Τα 200 εκατομμύρια είναι ένας αποδεκτός αριθμός, αλλά το εύρος των εκτιμήσεων κυμαίνεται από 25 εκατομμύρια σε 1 δισεκατομμύριο έως το 2050, στις έρευνες. Εξαρτάται επίσης από το σενάριο που θα υλοποιηθεί για τη δράση για το κλίμα και την παγκόσμια ανάπτυξη.
Πώς θα εξελιχθεί η μετανάστευση στην Ευρώπη;
Οι εκτιμήσεις για τη μελλοντική κλιματική μετανάστευση προς την Ευρώπη είναι πιο σπάνιες. Οι υπολογισμοί μοντέλων σε μια μελέτη αναφέρουν τον συνολικό αριθμό μεταναστών για το κλίμα κατά τον εικοστό πρώτο αιώνα μεταξύ 200 και 300 εκατομμυρίων, το 78% των οποίων είναι εσωτερικά, ενώ το υπόλοιπο πηγαίνει σε προορισμούς του ΟΟΣΑ.
Είναι σημαντικό ότι οι συγκρούσεις που προκαλούνται από την κλιματική αλλαγή θα μπορούσαν να αναγκάσουν περισσότερους από 50 εκατομμύρια επιπλέον κλιματικούς μετανάστες να μετακινηθούν κατά τη διάρκεια αυτού του αιώνα. Σε αυτή την περίπτωση, οι περισσότεροι από αυτούς τους μετανάστες αναμένεται να μετακινηθούν στην Ευρώπη σύμφωνα με το μοντέλο.
Τέλος, μια μελέτη υπολόγισε ότι μέχρι το τέλος του αιώνα η ΕΕ θα δέχεται περίπου 100.000 επιπλέον αιτήσεις ασύλου ετησίως σύμφωνα με το πιο πιθανό σενάριο για το κλίμα, μια αύξηση 28% σε σύγκριση με το 2017.
Ο ευρωπαϊκός Νότος μπορεί να κρίνει πολλά
Είναι ενδιαφέρον ότι η βιβλιογραφία για τη μετανάστευση που σχετίζεται με το κλίμα στην Ευρώπη είναι σπάνια και ασαφής. Δεν προβλέπει μεγάλες επιπτώσεις και οποιαδήποτε μετανάστευση λαμβάνει χώρα θα είναι κυρίως «αγροτική-αστική». Αυτό δεν αποκλείει πιο σημαντικές αλλαγές σε ορισμένες περιοχές. Η μείωση της γεωργικής παραγωγής είναι ένας από τους σημαντικότερους παράγοντες της μετανάστευσης που προκαλείται από το κλίμα υπογραμμίζει το ινστιτούτο.
Ως εκ τούτου, θα μπορούσε κανείς να υποστηρίξει ότι η πίεση για μετανάστευση μπορεί να αυξηθεί στις αγροτικές περιοχές στις νοτιότερες περιοχές της Ευρώπης (ειδικά στις υποψήφιες για ένταξη στην ΕΕ χώρες), οι οποίες τουλάχιστον σήμερα εξαρτώνται πολύ περισσότερο από τον μέσο όρο της ΕΕ από τη γεωργική απασχόληση και θα είναι επίσης περισσότερο εκτεθειμένες στην άνοδο της θερμοκρασίας και στην ξηρασία.
Το αν οι άνθρωποι θα μετακινηθούν σε πόλεις εντός της ίδιας χώρας ή σε άλλη χώρα της ΕΕ είναι πιθανό να εξαρτάται κυρίως από οικονομικούς παράγοντες, καταλήγει το Bruegel.