Με αφορμή την χθεσινή (5η Δεκεμβρίου), Παγκόσμια Ημέρα Εδάφους, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο υπενθυμίζει ότι τα υγιή εδάφη είναι ζωτικής σημασίας για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής.
Η σημασία του εδάφους
Το έδαφος αποτελεί ένα ουσιώδες, σύνθετο, πολυλειτουργικό και ζωντανό οικοσύστημα καίριας περιβαλλοντικής και κοινωνικοοικονομικής σημασίας. Σε αυτό και μέσω αυτού επιτελείται ένα ευρύ φάσμα βασικών λειτουργιών. Παρέχει υπηρεσίες ζωτικής σημασίας για την ανθρώπινη ύπαρξη και την επιβίωση των οικοσυστημάτων, ώστε να μπορούν οι τωρινές και μελλοντικές γενιές να καλύψουν τις δικές τους ανάγκες.
Το έδαφος στηρίζει την παραγωγή του 90 % του συνόλου των τροφίμων, ζωοτροφών, ινών και καυσίμων και παρέχει πρώτες ύλες για δραστηριότητες που εκτείνονται από τη φυτοκομία μέχρι τα δομικά έργα.
Συνιστά σημαντικό οικότοπο και γονιδιακή δεξαμενή καθώς φιλοξενεί το 25 % της παγκόσμιας βιοποικιλότητας, παρέχει βασικές υπηρεσίες οικοσυστήματος στις τοπικές κοινωνίες και σε διεθνές πλαίσιο, όπως η παροχή τροφίμων. Παρέχει πρώτες ύλες, ρυθμίζει το κλίμα μέσω της δέσμευσης άνθρακα, συμβάλλει στον καθαρισμό των υδάτων, στη ρύθμιση των θρεπτικών ουσιών και στον έλεγχο επιβλαβών οργανισμών, χρησιμεύει ως πλατφόρμα για την υλοποίηση ανθρώπινων δραστηριοτήτων και συμβάλλει στην πρόληψη πλημμυρών και ξηρασίας.
Παράλληλα όμως, το έδαφος είναι πολυ δυναμικό και ευαίσθητο και συγκαταλλέγεται δε στην κατηγορία λεγόμενων πεπερασμένων πόρων με το δεδομένο ότι ο χρόνος που απαιτείται για τον σχηματισμό του εδάφους, είναι σύμφωνα με τους υπολογισμούς, περίπυο χίλια έτη για μόλις 1 εκατοστό επιφάνειας.
Έδαφος και άνθρακας
Τα εδάφη της Γης αποτελούν το μεγαλύτερο χερσαίο απόθεμα άνθρακα και περιέχουν περίπου 2.500 γιγατόνους άνθρακα (1 γιγατόνος = 1 δισεκατομμύρια μετρικοί τόνοι), ενώ υπάρχουν 800 γιγατόνοι στην ατμόσφαιρα και 560 γιγατόνοι στα ζώα και τα φυτά· λαμβάνοντας υπόψη ότι τα υγιή εδάφη είναι κρίσιμης σημασίας για την κλιματική αλλαγή καθώς απομακρύνουν περίπου 25 % του ισοδύναμου άνθρακα που εκπέμπεται εξαιτίας της χρήσης ορυκτών καυσίμων ανά τον κόσμο σε ετήσια βάση. Τα καλλιεργούμενα εδάφη ανά τον κόσμο έχουν απολέσει 50-70 % των αρχικών αποθεμάτων άνθρακά τους.
Εκτιμάται ότι το έδαφος που βρίσκεται κάτω από δάση και χοροτολιβαδικές εκτάσεις απομακρύνει έως και 80 εκατομμύρια τόνους άνθρακα ετησίως στην ΕΕ.
Η δράση του Ευρωκοινοβουλίου
Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ενέκρινε τυον περασμένο Απρίλιο με 605 ψήφους υπέρ, 55 κατά και 41 αποχές ψήφισμα για την προστασία του εδάφους.
Στην ΕΕ έχουν εντοπιστεί αρκετές βασικές απειλές για το έδαφος, όπως η κλιματική αλλαγή, η σφράγιση, οι πλημμύρες και οι κατολισθήσεις, η ξηρασία, η υδρογεωλογική αστάθεια, η απώλεια οργανικής ύλης του εδάφους, οι πυρκαγιές και οι καταιγίδες, η αλάτωση, η μόλυνση, η απώλεια βιοποικιλότητας του εδάφους, η οξίνιση και ηερημοποίηση.
Οι περισσότερες από αυτές τις συνεχιζόμενες διεργασίες υποβάθμισης δεν αντιμετωπίζονται επαρκώς ή δεν αντιμετωπίζονται καθόλου στην υφιστάμενη ενωσιακή και εθνική νομοθεσία, διαπίστωσαν οι ευρωβουλευτές.
Το ψήφισμα τόνισε ότι η έλλειψη ενός ολοκληρωμένου, επαρκούς, συνεκτικού και ολοκληρωμένου νομικού πλαισίου της ΕΕ για την προστασία της γης και των εδαφικών πόρων της Ευρώπης έχει εντοπιστεί ως βασικό κενό που συμβάλλει στη συνεχή υποβάθμιση πολλών εδαφών εντός της ΕΕ.
Αυτή η έλλειψη μάλιστα μειώνει την αποτελεσματικότητα των υφιστάμενων κινήτρων και μέτρων και περιορίζει την ικανότητα της Ευρώπης να επιτύχει τους στόχους της για το περιβάλλον, τη βιώσιμη ανάπτυξη και το κλίμα, καθώς και τις διεθνείς δεσμεύσεις της. Μια προηγούμενη προσπάθεια εισαγωγής ενός νομικού πλαισίου για την προστασία του εδάφους στην ΕΕ απέτυχε, καθώς αποσύρθηκε τον Μάιο του 2014 μετά από αποκλεισμό οκτώ χρόνων από μια μειοψηφία κρατών μελών στο Συμβούλιο.
Έρχεται νέα στρατηγική για την προστασία του εδάφους
Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο κάλεσε την Κομισιόν να σχεδιάσει ένα κοινό νομικό πλαίσιο σε επίπεδο ΕΕ για την προστασία και την αειφόρο χρήση του εδάφους, αντιμετωπίζοντας όλες τις μεγάλες απειλές του εδάφους, το οποίο θα περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων:
- κοινούς ορισμούς του εδάφους, των λειτουργιών του και κριτηρίων για την καλή του κατάσταση και την αειφόρο χρήση του
- στόχους, δείκτες, συμπεριλαμβανομένων εναρμονισμένων δεικτών, και μεθοδολογία για τη συνεχή παρακολούθηση και την υποβολή εκθέσεων σχετικά με την κατάσταση του εδάφους
- μετρήσιμους ενδιάμεσους και τελικούς στόχους με εναρμονισμένα σύνολα δεδομένων και μέτρα για την αντιμετώπιση όλων των εντοπιζόμενων απειλών και κατάλληλα χρονοδιαγράμματα, λαμβάνοντας υπόψη τις βέλτιστες πρακτικές που αντλήθηκαν από τις προηγούμενες προσπάθειες και με σεβασμό των δικαιωμάτων ιδιοκτησίας γης
- αποσαφήνιση των ευθυνών των διαφόρων ενδιαφερομένων
- μηχανισμός για την ανταλλαγή βέλτιστων πρακτικών και κατάρτισης, καθώς και κατάλληλα μέτρα ελέγχου
- αποτελεσματική ενοποίηση με σχετικούς στόχους και μέσα πολιτικής
- να υιοθετήσει ρυθμιστικά μέτρα για την πρόληψη και τον μετριασμό της ρύπανσης του εδάφους από χημικά
Το Ευρωκοινοβούλιο ζητάει δράση για την προστασία του εδάφους με πιο βιώσιμες πρακτικές, με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να αναμένεται να προτείνει εντός του μήνα νέα στρατηγική βασιμένη στις παραπάνω επισημάνσεις και κατευθύνσεις.