Αυτή η ευρωπαϊκή πρωτεύουσα βρήκε έναν τρόπο να κατασκευάσει οικονομικά προσιτές κατοικίες και να καταπολεμήσει ταυτόχρονα την κλιματική αλλαγή.
Στην άκρη ενός μεγάλου, καταπράσινου πάρκου στη Βιέννη, υπάρχει ένα σύγχρονο κτίριο με πολλά παράθυρα και κομψή ξύλινη πρόσοψη. Τα τελευταία έξι χρόνια, ο Αυστριακός Sebastian Schublach ζει εδώ με την οικογένειά του σε ένα φωτεινό διαμέρισμα τεσσάρων υπνοδωματίων στον τέταρτο όροφο.
Στην ταράτσα, όπου ο Schublach μπορεί να χαλαρώσει στην κοινόχρηστη βιβλιοθήκη με θέα στην πόλη και το πάρκο, υπάρχουν ηλιακοί συλλέκτες για τη μείωση της ρύπανσης του κλίματος. Υπάρχει ένας κήπος στην ταράτσα με πολλές γλάστρες γεμάτες δεντρολίβανο - το πράσινο βοηθά να διατηρείται το κτίριο δροσερό το καλοκαίρι. Οι καλά μονωμένοι τοίχοι μειώνουν την ανάγκη για θέρμανση και ψύξη - το διαμέρισμα του Schublach δεν χρειάζεται καν κλιματιστικό.
«Δεν κάνει κρύο το χειμώνα. Δεν κάνει ζέστη το καλοκαίρι», λέει ο Schublach. «Είναι πολύ άνετα».
Σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες ή σε άλλα σημεία του κόσμου, ακόμη και στις Ηνωμένες Πολιτείες, διαμερίσματα υψηλής ποιότητας και φιλικά προς το κλίμα όπως αυτό είναι σπάνια και απρόσιτα, λέει ο Daniel Aldana Cohen, καθηγητής κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας στο Μπέρκλεϊ και συνδιευθυντής του think tank Climate and Community Institute, μιλώντας στον αμερικανικό ιστότοπο NPR, ο οποίος επισκέφθηκε τη Βιέννη.
Αλλά στη Βιέννη, τα βιώσιμα κτίρια, όπως αυτό του Schublach, δεν είναι μόνο προσιτά αλλά και ευρέως διαδεδομένα. Το διαμέρισμα του Schublach είναι αυτό που οι Βιεννέζοι αποκαλούν «κοινωνική στέγαση» - κατοικίες που έχουν κατασκευαστεί ή υποστηρίζονται από την κυβέρνηση. Τώρα, αυτή η κοινωνική στέγαση είναι ένας βασικός μοχλός της φιλόδοξης δράσης της Βιέννης για το κλίμα.
Περίπου οι μισοί από τους 2 εκατομμύρια κατοίκους της Βιέννης ζουν σε παρόμοιες κοινωνικές κατοικίες. Ο μέσος όρος των ενοικίων των κοινωνικών κατοικιών είναι περίπου 650 ευρώ για ένα μεγάλο διαμέρισμα ενός υπνοδωματίου, σύμφωνα με τον Gerald Kössl, ερευνητή στην Αυστριακή Ομοσπονδία Ενώσεων Κατοικιών Περιορισμένου Κέρδους.
Ο Schublach πληρώνει περισσότερα για το διαμέρισμά του τεσσάρων υπνοδωματίων - με τα κοινόχρηστα, περίπου 1.500 ευρώ το μήνα. «Δεν είναι φθηνό, αλλά είναι σίγουρα προσιτό», λέει.
Η έλλειψη προσιτής στέγης και η απειλή της υπερθέρμανσης
Εν τω μεταξύ, οι πυρκαγιές, οι πλημμύρες, οι καύσωνες και η άνοδος της στάθμης της θάλασσας που προκαλούνται από την κλιματική αλλαγή δυσκολεύουν την εύρεση ασφαλών και προσιτών κατοικιών. Και η ενέργεια που χρησιμοποιείται για τη θέρμανση και την ψύξη των κατοικιών της χώρας συμβάλλει στη ρύπανση του κλίματος.
Η έλλειψη προσιτής στέγης και η αυξανόμενη απειλή της υπερθέρμανσης του πλανήτη θεωρούνταν στο παρελθόν δύο ξεχωριστά προβλήματα. Τώρα αυτό αλλάζει και οι πολιτικοί προσπαθούν να αντιμετωπίσουν την κρίση στέγασης και ταυτόχρονα να καταπολεμήσουν την κλιματική αλλαγή. Και βλέπουν την πράσινη κοινωνική στέγαση της Βιέννης ως οδικό χάρτη.
Η Nina Abrahamczik, μέλος του δημοτικού συμβουλίου της Βιέννης και επικεφαλής της επιτροπής για το κλίμα και το περιβάλλον, λέει ότι καθώς η πόλη μεταβαίνει σε κτίρια που δεν χρησιμοποιούν ορυκτά καύσιμα που θερμαίνουν τον πλανήτη, ξεκινά με τις περίπου 420.000 κατοικίες που ήδη κατέχει ή επιδοτεί. «Αν έχεις αυτά τα κτίρια, μπορείς να κάνεις επιλογές σχετικά με αυτά», λέει η Abrahamczik.
Η στέγαση ως μοχλός για την επίτευξη των κλιματικών στόχων
Η Βιέννη προχωράει μπροστά. Την άνοιξη του 2021, η αυστριακή πρωτεύουσα ψήφισε έναν ιστορικό νόμο για το κλίμα, ο οποίος περιγράφει ένα σχέδιο για τη μείωση της κλιματικής ρύπανσης στο μηδέν έως το 2040. Οι ηγέτες της Βιέννης θεωρούν το εκτεταμένο πρόγραμμα κοινωνικής στέγασης της πόλης ως ένα κρίσιμο εργαλείο προς αυτόν τον στόχο.
Η Βιέννη διαθέτει δύο βασικούς τύπους κοινωνικής στέγασης: την ιδιοκτησία του δήμου και την επιδοτούμενη από τον δήμο. Η Βιέννη διαθέτει και διαχειρίζεται περίπου 220.000 διαμερίσματα. Ορισμένα χρονολογούνται από την περίοδο 1919-1934, όταν, εν μέσω της μεταπολεμικής στεγαστικής κρίσης, το νεοεκλεγμένο αριστερό Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα έχτισε περισσότερα από 60.000 ολοκαίνουργια, υψηλής ποιότητας διαμερίσματα για τους πολίτες της, σύμφωνα με την Eve Blau, καθηγήτρια αρχιτεκτονικής και αστικής ιστορίας στο Χάρβαρντ. Σήμερα, η πόλη επιδοτεί επίσης περίπου 200.000 διαμερίσματα.
Καθώς η Βιέννη προωθεί δυναμικά την πλήρη απομάκρυνση από το φυσικό αέριο που ρυπαίνει το κλίμα έως το 2040, ξεκινά με μεγάλο μέρος αυτών των κοινωνικών κατοικιών, λέει ο Jürgen Czernohorszky, εκτελεστικός σύμβουλος της πόλης υπεύθυνος για το κλίμα και το περιβάλλον.
Τα κτίρια που ανήκουν στον δήμο μετατρέπονται σε τεράστιες ηλεκτρικές αντλίες θερμότητας και σε γεωθερμική ενέργεια, η οποία περιλαμβάνει τη διάτρηση του εδάφους για τη θέρμανση των σπιτιών. Ένα άλλο τεράστιο γεωθερμικό έργο που τρυπά ακόμη πιο βαθιά στη γη για τη θέρμανση των σπιτιών βρίσκεται επίσης σε εξέλιξη.
Η πόλη τροφοδοτεί επίσης τις κατοικίες με ηλιακή ενέργεια. Από πριν από ενάμιση χρόνο, η Βιέννη υποχρεώνει όλα τα νέα κτίρια και τις επεκτάσεις κτιρίων να διαθέτουν ηλιακούς συλλέκτες στις στέγες τους. Και τα παλαιότερα κτίρια διαμερισμάτων της Βιέννης υποβάλλονται σε κλιματική ανακαίνιση, σύμφωνα με τη Veronika Iwanowski, εκπρόσωπο της δημοτικής εταιρείας στέγασης της Βιέννης, Wiener Wohnen. Αυτό περιλαμβάνει νέα μόνωση, πόρτες και παράθυρα για να εμποδίζεται η είσοδος του ανέμου μέσα από τις ρωγμές.
Η αύξηση της ενεργειακής απόδοσης και η μετάβαση από το φυσικό αέριο στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας δεν έχουν μόνο κλιματικά οφέλη από τη μείωση της χρήσης ορυκτών καυσίμων. Σημαίνει, επίσης, ότι οι κάτοικοι πληρώνουν λιγότερα για τους λογαριασμούς του ηλεκτρικού ρεύματος, λέει ο Czernohorszky.
Καινοτόμα σχέδια για το κλίμα
Το κτίριο του Schublach, το Gleis 21, είναι ένα είδος κατοικίας που επιδοτείται από τον δήμο. Και είναι ένα παράδειγμα, σύμφωνα με τους ερευνητές, του τρόπου με τον οποίο η Βιέννη χρησιμοποιεί τις επιδοτούμενες κατοικίες για να προωθήσει καινοτόμα σχέδια για το κλίμα.
Με τις επιδοτούμενες κατοικίες, οι κατασκευαστές μπορούν να ανταγωνίζονται για να αποκτήσουν οικόπεδα και δάνεια με χαμηλό επιτόκιο από τον δήμο. Οι αξιωματούχοι λένε ότι αυτοί οι διαγωνισμοί είναι ένα κρίσιμο μέσο για την κλιματική δράση.
«Καθώς μπορούμε να ελέγξουμε το περιεχόμενο των διαγωνισμών, προσπαθούμε να τους προσαρμόσουμε στους κύριους στόχους της πόλης» λέει ο Kurt Hofstetter, πολεοδόμος της Βιέννης, «που είναι και οικολογικοί».
Όταν οι κατασκευαστές ανταγωνίζονται μεταξύ τους, υποβάλλουν προτάσεις σε μια επιτροπή εμπειρογνωμόνων που τους απονέμει βαθμούς για τα χαρακτηριστικά που θα έχουν τα κτίρια. Όταν ξεκίνησαν οι διαγωνισμοί στη δεκαετία του 1990, οι κριτές απένειμαν βαθμούς για χαρακτηριστικά όπως η όμορφη αρχιτεκτονική και το χαμηλό κόστος. Ωστόσο, στα τέλη της δεκαετίας του 2000, η πόλη άρχισε να δίνει προτεραιότητα στους κλιματικά φιλικούς σχεδιασμούς, λέει ο Wolfgang Förster, διευθυντής της εταιρείας συμβούλων στέγασης PUSH Consulting με έδρα τη Βιέννη και πρώην επικεφαλής της έρευνας για τη στέγαση στην πόλη.
Τώρα, οι κριτές απονέμουν βαθμούς για χαρακτηριστικά όπως η αυξημένη ενεργειακή απόδοση, οι πράσινες στέγες και τα βιώσιμα δομικά υλικά.
Το οικόπεδο όπου βρίσκεται τώρα το διαμέρισμα του Schublach ήταν παλιά σιδηροδρομικός σταθμός. Πριν από περίπου μια δεκαετία, όταν η Βιέννη μετέτρεπε το οικόπεδο σε οικιστική περιοχή, ο ανταγωνισμός ήταν αδυσώπητος. Μια ομάδα 20 φίλων και γνωστών ήθελε να χτίσει ένα διαμέρισμα και είχε βάλει στο μάτι ένα οικόπεδο στην άκρη του πάρκου.
Η ομάδα επέλεξε τον αρχιτέκτονα Markus Zilker, ο οποίος μαζί με την ομάδα του σχεδίασε ένα κτίριο με πολλά χαρακτηριστικά φιλικά προς το κλίμα, όπως καλή μόνωση και βιώσιμα δομικά υλικά. Οι αρχιτέκτονες ολοκλήρωσαν επίσης μια ανάλυση του πλήρους κύκλου ζωής των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου των δομικών υλικών.
Ο Zilker παραμένει πεπεισμένος ότι τα κλιματικά στοιχεία της πρότασης του Gleis 21 ήταν αυτά που τους βοήθησαν να κερδίσουν τον διαγωνισμό.
Τα φιλικά προς το κλίμα σχέδια ανταμείβονται
Τα φιλικά προς το κλίμα σχέδια ανταμείβονται όλο και περισσότερο με πόντους σε διαγωνισμούς, με αποτέλεσμα να κατασκευάζονται όλο και περισσότερες πράσινες κοινωνικές κατοικίες, λέει ο Zilker. Τώρα, οι καινοτομίες για το κλίμα στις επιδοτούμενες κατοικίες εμπνέουν και την ιδιωτική αγορά, λέει ο Hofstetter. «Οι επιδοτούμενες κατοικίες έχουν τόσο υψηλή ποιότητα», λέει ο Hofstetter, «επειδή πάντα τις ωθούμε στα όριά τους».
Πάνω από το 40% του οικιστικού σχεδίου της Βιέννης είναι «κοινωνική στέγαση», δηλαδή κατοικίες που ανήκουν ή επιδοτούνται από τον δήμο. «Επειδή η χρηματοδότηση είναι έξυπνη», λέει ο Daniel Aldana Cohen από το Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια στο Μπέρκλεϊ, «έχεις το αποτέλεσμα αυτό. Δηλαδή, ομορφες, προσιτές κατοικίες που καταπολεμούν την κλιματική αλλαγή».
Νέες υποδομές
Η Βιέννη δεν εργάζεται μόνο για τη μείωση της κλιματικής ρύπανσης, αλλά και για την κατασκευή νέων υποδομών που θα βοηθήσουν στην προσαρμογή στην υπερθέρμανση του πλανήτη. Ο Hofstetter λέει ότι η κοινωνική στέγαση είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με αυτά τα νέα σχέδια.
Σε ένα παλιό αεροδρόμιο με μια μεγάλη λίμνη, η Βιέννη κατασκευάζει ένα νέο συγκρότημα κοινωνικών κατοικιών με ιδιαίτερη έμφαση στη μείωση των κινδύνων από την κλιματική αλλαγή, όπως η ζέστη και οι πλημμύρες. Αυτό το συγκρότημα, που ονομάζεται Seestadt, αποτελείται από ένα μείγμα κατοικιών που έχουν κατασκευαστεί από τον δήμο και κατοικιών που επιδοτούνται από τον δήμο.
Ο Χόφστεττερ, που είναι αρχιτέκτονας τοπίου και βοήθησε στο σχεδιασμό του Seestadt, λέει ότι το συγκρότημα έχει στοιχεία από κάτι που ονομάζεται «πόλη-σφουγγάρι». Σε έναν δρόμο, ο Χόφστεττερ δείχνει μια βυθισμένη γλάστρα, γεμάτη χαλίκια και άμμο. Η βυθισμένη αυτή γλάστρα βοηθά στην πρόληψη των πλημμυρών.
Σε έντονες καταιγίδες, αντί να κατακλύζουν τα αποχετευτικά δίκτυα τεράστιες ποσότητες βρόχινου νερού, οι βυθισμένες γλάστρες απορροφούν το περίσσευμα του νερού, ώστε να μην υπερφορτώνεται το αποχετευτικό σύστημα.
Λόγω του αυξημένου κινδύνου πλημμυρών που σχετίζεται με την υπερθέρμανση του πλανήτη, η Βιέννη ενσωματώνει περισσότερες λίμνες και χώρους πρασίνου στον αστικό σχεδιασμό για να απορροφά το υπερβολικό νερό και να διαχειρίζεται καλύτερα τις πλημμύρες.
«Δημιουργία περιοχών όπου οι άνθρωποι ζουν με αξιοπρέπεια»
Για τον Hofstetter, η ανθεκτικότητα των πράσινων κοινωνικών κατοικιών στο κλίμα δεν αφορά μόνο τις ίδιες τις κατοικίες, αλλά και όλα όσα τις περιβάλλουν.
Ο σχεδιασμός του τοπίου με βάση το μοντέλο της «σφουγγαρόπολης» βοηθά στην προστασία των κατοίκων από τις πλημμύρες. Τα δέντρα δροσίζουν τους κατοίκους κατά τη διάρκεια των καυσώνων. Οι ποδηλατόδρομοι και οι δρόμοι χωρίς αυτοκίνητα μειώνουν την κλιματική ρύπανση και την ηχορύπανση και διατηρούν τα παιδιά ασφαλή.
«Η ιδέα της δημιουργίας χώρων και περιοχών όπου οι άνθρωποι μπορούν να ζουν με αξιοπρέπεια - αυτό είναι το κύριο μέλημά μας», λέει ο Hofstetter.
Αν και οι επενδύσεις για το κλίμα μπορεί μερικές φορές να έχουν υψηλό αρχικό κόστος, οι τοπικές αρχές συνειδητοποιούν ότι η ενίσχυση της ανθεκτικότητας των κατοικιών στη ζέστη, τις πλημμύρες και τις καταιγίδες θα αποδώσει καρπούς καθώς ο πλανήτης θερμαίνεται, λέει η Sara McTarnaghan, κύρια ερευνητική συνεργάτις στο Urban Institute.
«Αυτά τα μέτρα δεν είναι φθηνά, αλλά η αδράνεια στον τομέα της στέγασης όσον αφορά τις κλιματικές ανακαινίσεις θα αποδειχθεί πολύ δαπανηρή στο μέλλον», λέει η McTarnaghan.
Ο Schublach ζει στη Βιέννη εδώ και 22 χρόνια, αλλά μεγάλωσε στην αυστριακή ύπαιθρο. Λέει ότι και στην ύπαιθρο υπάρχει το όνειρο της μονοκατοικίας. «Νομίζω ότι είναι πολύ παρόμοιο με το αμερικανικό όνειρο», λέει. «Το μειονέκτημα είναι ότι αυτό το όνειρο έχει γίνει απρόσιτο για τους περισσότερους ανθρώπους».
«Ναι, αυτό το όνειρο εξακολουθεί να υπάρχει. Κάποιοι λένε ότι έχει γίνει εφιάλτης», λέει ο Schublach γελώντας. «Είναι πραγματικά ένα όνειρο που δεν μπορούν να πραγματοποιήσουν πολλοί».
Αλλά ο Schublach βρήκε ένα νέο όνειρο. Στην κλιματικά φιλική κοινωνική κατοικία του βρήκε ένα αίσθημα κοινότητας. Ο γηραιότερος κάτοικος του κτιρίου είναι σχεδόν 80 ετών και ο νεότερος είναι λιγότερο από 1 μήνα. Λέει ότι όλοι είναι εκεί ο ένας για τον άλλον.
«Αν κάποιος χρειάζεται μια μπανάνα στις 8 το βράδυ επειδή το παιδί του δεν τρώει τίποτα άλλο, τότε σε ένα λεπτό έχεις μια μπανάνα», λέει ο Schublach.
Την επόμενη φορά που θα χτυπήσει καταιγίδα ή καύσωνας στη Βιέννη -γιατί θα ξανασυμβεί- ο Schublach λέει ότι θα είναι εκεί για τους γείτονές του και αυτοί θα είναι εκεί γι' αυτόν.