Η αναζήτηση σε ηλεκτρονικό χάρτη του «Φάρου του Κόσμου» στον Δεντροπόταμο δεν σε οδηγεί πια στο γνώριμο μικρό σπιτάκι. Η σύντομη διαδρομή στα δυτικά της Θεσσαλονίκης σε κατευθύνει δίπλα στις σχολικές μονάδες της περιοχής και σε ένα νέο, ιδιαίτερο, οίκημα, η όψη του οποίου σε ξαφνιάζει.
Μία δομή για έφηβους ρομά στη Θεσσαλονίκη
Η νέα αυτή κατασκευή μοιάζει το ιδανικό σπίτι για την πρωτοβουλία του Κέντρου Προστασίας Ανηλίκων Αγίου Νεκταρίου Μενεμένης, που ξεκίνησε από τη Μητρόπολη Νεαπόλεως- Σταυρουπόλεως το 2004 με υπεύθυνο τον Αρχιμανδρίτη πλέον, Αθηναγόρα Λουκατάρη. Ένα κέντρο που υποστηρίζει τους έφηβους Ρομά στο Δενδροπόταμο μέσα από εκπαιδευτικές δραστηριότητες και ενέργειες παιδικής μέριμνας και έχει αναγνωριστεί στην Ελλάδα -και όχι μόνο- ως μια από τις σημαντικές δομές του είδους στη χώρα μας. Αν όμως «δομή» είναι ο τυπικός όρος, «οικογένεια» είναι -δίχως αμφιβολία- ο πλέον αντιπροσωπευτικός γι' αυτό που συναντάς μόλις διαβείς την πύλη του χώρου.
Από τα πρώτα δύσκολα χρόνια στο υπόγειο του ιερού ναού στο κέντρο του Δεντροποτάμου, μέχρι την άφιξη εδώ, στο νέο βιοκλιματικό σπιτικό, όπου ζούνε πια δεκάδες αγόρια της περιοχής, η διαδρομή που διανύθηκε για τον Φάρο ήταν μεγάλη. Το άλμα όμως έγινε. «Μπήκαμε στο νέο σπίτι ουσιαστικά μέσα στην πανδημία. Έπρεπε να το κάνουμε άμεσα, οι ανάγκες ήταν πια πάρα πολλές», σχολιάζει δίπλα μας η κυρία Ελένη. Η φράση αυτή αποτυπώνει την ουσία της μετακίνησης στον νέο χώρο. Η ίδια άλλωστε είναι που έχει «μεγαλώσει» στωικά ως… μητέρα του λόχου για πάνω από μια δεκαετία τόσα και τόσα παιδιά.
Αναλαμβάνει να μας ξεναγήσει για λίγο, ενώ ο Πατέρας Αθηναγόρας επικοινωνεί με μέλος του εκκλησιάσματός του στο τηλέφωνο. «Έχουμε επιτέλους χώρο για τα παιδιά, τα ρούχα και τα πράγματά τους, σημεία αποθήκευσης -κάτι πολύ σημαντικό- για όλα αυτά που κατά καιρούς έρχονται από δωρέες, για τα εφόδια μας. Για το απαιτητικό… νοικοκυριό μας», αναφέρει χαμογελαστή, ενώ στο κεντρικό «σαλόνι» του νέου οικήματος του Φάρου, ένα «μελίσσι» από παιδιά κι εθελοντές κινείται χωρίς σταματημό.
Από την εσωτερική πόρτα της κουζίνας φουριόζος φτάνει στο τραπέζι όπου συνομιλούμε, ένας νεαρός. Τον Ηλία, στον οποίο έχει αναφερθεί και η Φον ντερ Λάιεν, τον είχα γνωρίσει το Δεκέμβριο του 2011, πιτσιρίκι: «Ο Ηλίας μας τώρα είναι παντρεμένος και έχει φτιάξει το δικό του σπιτικό, ενώ η γυναίκα του είναι εκεί έξω και βοηθάει, μας ετοιμάζει σήμερα φαγητό!», εξηγεί ο δίμετρος αεικίνητος ιερέας, που φωνάζει τον οικογενειάρχη πια Ηλία για να τού δείξουμε φωτογραφία του από το μακρινό 2011. Η νεαρή κοπέλα που ετοιμάζει δύο ταψιά για τον φούρνο, κλεφτά μας κοιτά και χαμογελά πριν φύγει, να πάρει και άλλα τρόφιμα από το ψυγείο.
Η ξενάγηση συνεχίζεται από την κυρία Ρούλα, χήρα με τέσσερα παιδιά, που επίσης βοηθά εδώ, μέσα στο νέο βιοκλιματικό Φάρο, την ίδια ώρα που άλλα παιδιά φτάνουν για να ζητήσουν συμβουλές από τον Πατέρα Αθηναγόρα, το τηλέφωνο του οποίου δεν έχει σταματήσει να χτυπά ούτε στιγμή. «Σε λίγο γυρνάνε και τα πιο μικρά παιδιά, είναι μεσημέρι. Το θετικό είναι πως με τη λήξη της καραντίνας έχουν ξεκινήσει και πάλι πολλές δραστηριότητες και εκπαιδευτικές δράσεις. Κάνουν ρομποτική, είναι σε ομάδα ρόλλερ, κάνουν ιπποθεραπεία, ό,τι έχει διαλέξει κάθε παιδί για να ασχοληθεί…», προσθέτει η κυρία Ελένη. Δεν προλαβαίνει να τελειώσει την φράση της και στον χώρο φτάνουν τα μικρούλια που τελείωσαν το σχολείο.
Αναμειγνύονται με τους «μεγάλους», που μπαινοβγαίνουν από τα δωμάτιά τους για να κάνουν και ντους και να ετοιμαστούν για φαγητό, την ώρα που ο Πατέρας Αθηναγόρας συζητά για ένα ζήτημα που έχει προκύψει με τον νεαρό Παρασκευά, μάνατζερ της μεγάλης μπάντας του Φάρου: ναι, είναι μια… διαφορετική οικογένεια σίγουρα, αλλά είναι πράγματι μια υπέροχη οικογένεια, σκεφτόμαστε.
«Εμείς, οι μεγαλύτεροι, το είχαμε ανάγκη το νέο σπίτι γιατί ήμασταν 15 άτομα σε έναν χώρο 60 τ.μ. Μας αρέσει ο νέος "Φάρος", ακόμη… ανακαλύπτουμε τα ατού του. Όλοι βοηθάμε, όπως μπορούμε, ο καθένας με τις δικές του εμπειρίες και πράξεις που θα αξιοποιηθούν στον χώρο. Είμαστε πολύ ευτυχισμένοι σαν οικογένεια που ήρθαμε εδώ», εξηγεί ο 18χρονος Εμμανουήλ, ο υπεύθυνος της μικρής μουσικής μπάντας, που έχει στηθεί επίσης με παιδιά του Φάρου. Ο νεαρός αδημονεί να κάνουν περισσότερες συναυλίες τώρα που έχει σταματήσει η καραντίνα αλλά και να… παίξει ποδόσφαιρο με την ομάδα του.
Ο κήπος της θετικής ενέργειας στη Θεσσαλονίκη
Έξω στον νέο κήπο που φτιάχνεται αυτές τις ημέρες για τα παιδιά, ο Πατέρας Αθηναγόρας εξηγεί τι έκαναν για μπορέσουν να στήσουν αυτό το σπιτικό αφού το οικόπεδο ήταν χαμηλά και «πνίγονταν» από νερά και λάσπες σε κάθε βροχή. «Έπρεπε να αυξήσουμε κατά ένα μέτρο το ύψος της γης. Χρησιμοποιήθηκαν τρίμματα από κλαδέματα των δήμων που μαζί με άλλα υλικά "έδιωξαν" τα νερά που είχε κανονικά το οικόπεδο ώστε να γίνει μια εύφορη αυλή. Σε λίγο καιρό άλλαξε εικόνα ο χώρος χάρη σε επιστήμονες και ειδικούς που μας βοήθησαν, εθελοντικά όπως όλοι, με τις γνώσεις τους. Δεν θα γινόταν αλλιώς να είμαστε εδώ», εξηγεί. Πίσω μας, οι τεχνικοί έχουν ξεκινήσει να ετοιμάζουν τα σημεία, όπου θα στηθεί χώρος για κηπευτικά, οπωροφόρα δέντρα και όλα τα καλά που με βάση το σχέδιο θα φυτευτούν για να βελτιώσουν τη διαβίωση των παιδιών.
Σε μια άλλη πλευρά του σπιτιού ετοιμάζεται μια κατασκευή που μοιάζει με χώρο για οικόσιτα ζώα. «Ένα εκπαιδευτικό κοτέτσι;», ρωτάμε. «Όχι, είναι τα σπίτια για τα αδέσποτα που έχουμε και φροντίζουν τα παιδιά. Η ιδέα μας ήρθε από ένα ταξίδι μας στις ΗΠΑ, όπου μάθαμε πως είναι πολύ θετικό για την ψυχολογία αλλά και την βελτίωση της ωριμότητας των παιδιών το να φροντίζουν ένα κατοικίδιο…» μας λέει ο Πατέρας Αθηναγόρας, πριν μας… γνωρίσει ένα ένα τα πρώην αδέσποτα σκυλιά, που έχουν σε ομάδες αναλάβει να φροντίζουν τα παιδιά. «Είναι, ξέρετε, ένα υπέροχο… αντίμετρο στην αρνητική ενέργεια που φέρει πολλές φορές ένα παιδί μας από την προηγούμενη ζωή του. Κάθε τετράποδος φίλος τους είναι σαν να… "ρουφά" τη μαυρίλα που υπάρχει συχνά στην ψυχή την παιδιών αυτών», εξηγεί ο ιερέας.
Ένα «έντιμο» κτίριο
Επιστρέφουμε στον κεντρικό χώρο του σπιτιού που έχει σχεδιαστεί και χτίζεται με στόχο «να έχει μηδενικό -αν είναι εφικτό- 'net' ενεργειακό ισοζύγιο», όπως μας εξηγεί ο Γιώργος Καλιατζόπουλος, ο πολιτικός μηχανικός που σχεδίασε τον νέο Φάρο, πριν από χρόνια, από τις ΗΠΑ όπου ζούσε μέχρι πρόσφατα. Βρίσκεται στην Ελλάδα και έχει έρθει σήμερα για να επιβλέψει τις εργασίες.
«Η φιλοσοφία του Φάρου του Κόσμου είναι να είναι ένα κτίριο "έντιμο". Ένα κτίριο που θα καταναλώνει λιγότερη ενέργεια, που θα συντηρείται με εύκολο τρόπο, ενώ τα υλικά που χρησιμοποιούνται στην κατασκευή θα είναι ανακυκλωμένα αλλά και ανακυκλώσιμα. Έτσι, για παράδειγμα, έχουμε απομακρυνθεί από το σκυρόδεμα και χρησιμοποιούμε μέταλλα, τα οποία είναι υλικά ανακυκλώσιμα. Στη θέση των τούβλων και του μπετόν χρησιμοποιούμε στοιχεία από παλιά κοντέινερ, εμπορευματοκιβώτια που βρίσκονται σε αχρηστία. Αυτά συνδυάζονται με ισχυρή μόνωση έτσι ώστε να έχουμε μεγαλύτερους χώρους, εύκολους στην τακτοποίηση. Χάρη στη σχεδίαση του χώρου, τα κλιματιστικά π.χ δεν είναι αναγκαία το καλοκαίρι», εξηγεί ο κ. Καλιατζόπουλος, την ώρα της περιήγησης στο εσωτερικό του οικήματος που, πράγματι, είναι απίστευτα δροσερό.
Ο ομογενής πολιτικός μηχανικός άντλησε έμπνευση όμως και από τον τρόπο με τον οποίο οι πληθυσμοί της περιοχής διαχειρίζονται υλικά και δομές: υλικά που κανονικά θα είχαν πεταχτεί, συχνά όμως επαναχρησιμοποιούνται με ευρηματικότητα. Είναι, τονίζει, κι ένα σημαντικό στοιχείο που συνδέει τον νέο «Φάρο του Κόσμου», με την τοπική κοινότητα του Δεντροποτάμου.
«Τα πανεπιστήμια μας θα πρέπει να διδάξουν το πώς κατασκευάζουν οι άνθρωποι σε μια κοινότητα, όπως του Δεντροποτάμου, τα σπίτια τους στις πρώτες τους μορφές. Μιλάμε για ομάδες που αξιοποιούν υλικά που βρίσκουν γύρω τους, για οικογένειες μάλιστα που ζουν σε τέτοιους χώρους ευτυχισμένες με πολλά παιδιά, ενώ εμείς ζούμε στα γυαλιστερά, καινούργια μας κτίρια πολλές φορές δυστυχισμένοι, με πολύ μικρότερο αριθμό παιδιών», σχολιάζει ο Έλληνας πολιτικός μηχανικός. «Φοιτητές από τις σχολές π.χ της Αρχιτεκτονικής και των Πολιτικών Μηχανικών οφείλουν να έρθουν στον Δεντροπόταμο για να διδαχθούν από πρακτικές των Ρομά εδώ», καταλήγει ο κ. Καλιατζόπουλος.
Το ρολόι δείχνει λίγο πριν από τις τρεις το μεσημέρι, με το φαγητό να μυρίζει ήδη μέσα από την κουζίναμ και ο Πατέρας Αθηναγόρας ολοκληρώνει μια από τις δεκάδες κλήσεις που έχει δεχτεί για κάθε πρόβλημα που μπορεί να βάλει ο νους ώστε να μας συναντήσει στον έξω χώρο.
«Θα καθίσετε να φάμε φυσικά, έτσι δεν είναι;» …προστάζει με χαμόγελο ο νεαρός ιερέας, ενώ μέσα στήνεται το τραπέζι για τα αγόρια. Ευγενικά αρνούμαστε και αναχωρούμε από μια από τις πιο υποβαθμισμένες συνοικίες της Ελλάδας με πλάνα, φωτογραφικά κλικ και προσλαμβάνουσες που θαρρείς πως ακτινοβολούν από την ενέργεια της αγάπης, της φροντίδας και της ενσυναίσθησης. Το νέο ραντεβού δόθηκε για τη εποχή που ο κήπος θα έχει την πρώτη του παραγωγή να παραδώσει στα παιδιά της μεγάλης αυτής οικογένειας. Μέχρι τότε, μια φράση θα τα λέει ίσως όλα για την εθελοντική αυτή προσπάθεια: «Τι σημαίνει οικογένεια για εμένα; Οικογένεια σημαίνει Φάρος. Αυτό». Ήταν η απάντηση του Εμμανουήλ στην τελευταία μας ερώτηση, η απάντηση που αντηχεί ακόμη στα αυτιά μας.