Στην κουλτούρα του Χιπ-Χοπ υπάρχει –σε ορισμένους κύκλους– μια επικίνδυνη και παρεξηγημένη αντίληψη: ότι το «αληθινό» γκράφιτι πρέπει να γίνεται παράνομα, σε δύσβατα και επικίνδυνα μέρη.
Σύμφωνα με αυτή τη νοοτροπία, το γκράφιτι που δημιουργείται με άδεια ή σε νόμιμους τοίχους θεωρείται ανάξιο σεβασμού.
Πολλοί νέοι γκραφιτάδες μεγαλώνουν με την πεποίθηση πως ο σεβασμός μέσα στην κοινότητα κερδίζεται όχι με την καλλιτεχνική αξία του έργου, αλλά με τον βαθμό δυσκολίας και τον κίνδυνο που συνοδεύει τη δημιουργία του. Όσο πιο επικίνδυνο είναι το σημείο, τόσο πιο αξιοσέβαστος θεωρείται ο writer.
Η λογική αυτή θυμίζει την ορειβασία: ο «καλύτερος» ορειβάτης είναι εκείνος που κατακτά την πιο επικίνδυνη κορυφή. Με τον ίδιο τρόπο, πολλοί γκραφιτάδες επιδιώκουν να «κατακτήσουν» τα λεγόμενα heaven spots — μέρη που είναι δύσκολα προσβάσιμα και συχνά θανάσιμα επικίνδυνα. Τα βαγόνια των τρένων θεωρούνται χαρακτηριστικά τέτοια σημεία, εξαιτίας του κινδύνου ηλεκτροπληξίας και της φύλαξής τους. Δυστυχώς, αυτό το κυνήγι του «σεβασμού» έχει στοιχίσει τη ζωή σε πολλούς νέους ανθρώπους.
Ο αδικοχαμένος BARNS
Στους κύκλους των Ελλήνων γκραφιτάδων, είναι γνωστή η ιστορία του αδικοχαμένου BARNS, που σκοτώθηκε από ηλεκτροπληξία προσπαθώντας να βάψει ένα τρένο. Ο Χάρης (που υπέγραφε ως Barns), τον Σεπτέμβρη 2008, στον σταθμό Άνω Πατήσια (όπου είχε πάει με την παρέα του για να βάψει τα τραίνα), έπεσε μέσα στην αποβάθρα με αποτέλεσμα να βρει τραγικό θάνατο από ηλεκτροπληξία
Δεν ήταν ο μόνος. Υπήρξαν και άλλοι – παιδιά που πίστεψαν πως ο κίνδυνος δίνει αξία στην τέχνη τους. Έχει δημιουργηθεί και σελίδα στο facebook για τους Έλληνες γκραφιτάδες που έχασαν τη ζωή τους με ανάλογο τρόπο.
Το ερώτημα είναι: έμαθε τίποτα η κοινότητα του γκράφιτι από αυτά τα περιστατικά; Έγινε ποτέ δημόσια αυτοκριτική; Έγινε κάποια προσπάθεια να νουθετηθούν κάποιοι νεότεροι που συνεχίζουν να ρισκάρουν τη ζωή τους;
Το πρώτο ζητούμενο είναι προφανές: να μην θρηνήσουμε άλλα θύματα.
Το δεύτερο, όμως, είναι βαθύτερο: να ξαναδούμε τον ρόλο του γκράφιτι με ψυχραιμία και ωριμότητα.
Στους σκληροπυρηνικούς της κουλτούρας, επικρατεί η άποψη ότι μορφές όπως η street art δεν πρέπει να αποκαλούνται «γκράφιτι». Όσοι το υποστηρίζουν αυτό, συχνά το κάνουν, όχι τόσο για να διαχωρίσουν την μορφή τέχνης, αλλά για να διαχωρίσουν τον «παράνομο» writer (που γίνεται από αυτούς πρόσωπο σεβαστό) από τον «νόμιμο» καλλιτέχνη που τον καλεί ένας δήμος να διακοσμήσει δημόσιο τοίχο. Αυτός ο επιφανειακός διαχωρισμός στο βάθος του στοχεύει να αποδώσει τιμή στον «παράνομο» που ρισκάρει.
Όμως, ο σεβασμός δεν πρέπει να κερδίζεται με το πόσο ψηλά ή επικίνδυνα έγραψες το όνομά σου, αλλά με το στυλ, τη φαντασία και την τεχνική. Θαυμάζουμε έναν writer για τη γραμματοσειρά του, τα γεμίσματα, τα φόντα και τη σύνθεση. Για τον τρόπο που συνδυάζει χαρακτήρες, χρώματα και ρυθμό. Όχι γιατί ρίσκαρε τη ζωή του πάνω σε ένα βαγόνι.
Δυστυχώς, πολλές φορές ακόμη και τα ίδια τα hip-hop τραγούδια ηρωοποιούν αυτή τη νοοτροπία, ταυτίζοντας το χιπ-χοπ με μια πολεμική κουλτούρα αντίστασης και κινδύνου. Ξεχνούν, όμως, ότι η ρίζα του χιπ-χοπ δεν ήταν η βία, αλλά η χαρά της έκφρασης. Το χιπ-χοπ γεννήθηκε όπως και όλα τα άλλα είδη νεανικού χορού, ως ρυθμός έκφρασης και επικοινωνίας, ενίοτε και ως τρόπος να ξεπερνάς τη φτώχεια και την κοινωνική καταπίεση μέσα από δημιουργική φαντασία, όχι μέσα από καταστροφή.
Το γκράφιτι είναι αναπόσπαστο στοιχείο του χιπ-χοπ, αλλά δεν ανήκει αποκλειστικά σε αυτό. Η πράξη του να γράφεις σε τοίχους είναι τόσο παλιά όσο και ο ίδιος ο άνθρωπος. Από τα γκράφιτι στα σπήλαια της παλαιολιθικής εποχής, μέχρι τα ονόματα και τα συνθήματα που σώζονται στους τοίχους της Πομπηίας – πάνω από τρεις χιλιάδες δείγματα! – βλέπουμε τη διαχρονική ανάγκη του ανθρώπου να αφήσει ένα μήνυμα ή το στίγμα του.
Στην Αρχαία Αίγυπτο υπήρχαν επιγραφές προσκυνητών στους ναούς. Στον Μεσαίωνα, ταξιδιώτες χάραζαν τα ονόματά τους σε πέτρινες γέφυρες. Και στη νεότερη εποχή, το γκράφιτι έγινε έκφραση κοινωνικής διαμαρτυρίας — από τα πολιτικά συνθήματα του Μάη του ’68 στο Παρίσι, μέχρι τα graffiti των ψυχεδελικών νέων στην Ελλάδα του ’60 και’70.
Η τεχνολογική πρόοδος, ωστόσο, και ειδικά η εφεύρεση του σπρέι, άλλαξε ριζικά το τοπίο. Έδωσε στους γκραφιτάδες τη δυνατότητα να δημιουργούν πολύπλοκες συνθέσεις, με σκιές, διαβαθμίσεις και βάθος — όχι απλώς γράμματα, αλλά έργα τέχνης. Το γκράφιτι σήμερα μπορεί να σταθεί ισότιμα δίπλα στη ζωγραφική και να εκφράσει μηνύματα με δύναμη και ευαισθησία.
Αυτός είναι ο δρόμος που αξίζει να ακολουθήσει η κουλτούρα: να κρατήσει τον αυθεντικό της παλμό, αλλά να απορρίψει τον άσκοπο «ηρωισμό» του κινδύνου.