Το Πάσχα είναι μία από τις σημαντικότερες εορτές της Ορθοδοξίας, η οποία «κρατάει» τα δικά της ήθη και έθιμα σε κάθε γωνιά της χώρας.
Από περιφορά του επιταφίου, λιτανείες, φαναράκια που φωτίζουν τον νυχτερινό ουρανό, μέχρι αυγομαχίες, σούβλες και σαϊτοπόλεμο, είναι μερικά από τα έθιμα του Πάσχα που αναβιώνουν κάθε χρόνο στη χώρα μας, κατά την περίοδο της Μεγάλης Εβδομάδας.
Πώς εορτάζεται το Πάσχα στην Πελοπόννησο
Άνω Καστρίτσι: Θρησκευτική λιτανεία και πομπή γύρω από το χωριό
Τη δεύτερη μέρα του Πάσχα στο Άνω Καστρίτσι Αχαΐας, αναβιώνει ένα έθιμο που έρχεται από τα βάθη των αιώνων. Η παράδοση θέλει τους κατοίκους του Άνω Καστριτσίου να τελούν θρησκευτικές δεήσεις στην προσπάθεια τους να προφυλάξουν το χωριό από κάποια καταστροφή. Άλλοι λένε από λοιμό ή διάφορες επιδημίες και άλλοι από κατολισθήσεις.
Οι κάτοικοι του Άνω Καστριτσίου, κατόπιν προτροπής των ιερωμένων πραγματοποιούσαν θρησκευτική λιτανεία και δέηση, περιφέροντας τις άγιες εικόνες σε κύκλο σε όλα τα υψώματα γύρω από το χωριό. Κάθε χρόνια τηρώντας την παράδοση τη Δευτέρα του Πάσχα το πρωί, θα αρχίσει η δέηση ή λέηση (στην τοπική διάλεκτο), από την κεντρική εκκλησία, θα προηγείται της πομπής η εικόνα της Ανάστασης και θα ακολουθούν σημαίες, εξαπτέρυγα και εικόνες που κρατούν οι κάτοικοι του χωριού ντυμένοι με παραδοσιακές στολές. Καθ' όλη τη διάρκεια της πομπής οι κάτοικοι του Άνω Καστριτσίου θα επικαλούνται το «Κύριε Ελέησον».
Η πομπή ακολουθεί περιμετρική διαδρομή σε κάθε ξωκλήσι, οι ιερείς «βγάζουν» ύψωμα σε συγκεκριμένο υπεραιωνόβιο δέντρο και καταλήγουν στο ξωκλήσι της Παναγίας, όπου τελείται Θεία Λειτουργία. Στη συνέχεια, όλοι όσοι συμμετέχουν στην πομπή, μικροί, μεγάλοι, ντόπιοι και επισκέπτες αφού έχουν διανύσει πεζοπορία πέντε ωρών περίπου καταλήγουν στην κεντρική πλατεία. Εκεί ο παπάς σύρει πρώτος το χορό με όλους τους φουστανελάδες και ακολουθεί γλέντι με ψητά αρνιά, κόκκινα αυγά, κουλούρια και κρασί.
Τέμενη Αιγίου: Το κάψιμο του Ιούδα στην πλατεία του χωριού
Την Κυριακή του Πάσχα ή της Αγάπης, στην Τέμενη Αιγίου στην πλατεία του χωριού τελείται το έθιμο της καύσης του Ιούδα. Το έθιμο αναβιώνει από τον Πολιτιστικό Σύλλογο της Τεμένης Αιγίου. Το βράδυ της Κυριακής του Πάσχα στην πλατεία, μπροστά από την εκκλησία του Αγίου Γεωργίου, πραγματοποιείται θεατρικό δρώμενο που αναπαριστά τη δίκη του Ιούδα, του οποίου στο τέλος ρίχνουν το ομοίωμα στη φωτιά.
Βασιλικό: Εφιπποι στον Αϊ Γιώργη
Κάθε χρόνο στο Βασιλικό Φαρρών στην Αχαΐα, αναβιώνει τη Δευτέρα του Πάσχα το έθιμο της λιτάνευσης της εικόνας του Αγίου Γεωργίου (προστάτη της περιοχής) με τη συνοδεία αλόγων.
Εκατοντάδες πιστοί πηγαίνουν στην εκκλησία του Αγίου Γεωργίου για να παρακολουθήσουν τη πανηγυρική Θεία Λειτουργία, καθώς και την έφιππη λιτάνευση της εικόνας του Αγίου-προστάτη της περιοχής.
Μετά τη Θεία Λειτουργία ακολουθεί στους δρόμους του Βασιλικού η λιτάνευση της εικόνας του Αγίου Γεωργίου, όπου της πομπής προηγούνται οι νεαροί έφιπποι, οι οποίοι κρατούν την ελληνική σημαία και το λάβαρο της εκκλησίας, στη συνέχεια ακολουθούν ιερείς με την εικόνα και οι πιστοί.
Το συγκεκριμένο έθιμο αναβιώνει τα τελευταία χρόνια στην περιοχή ανήμερα της εορτής του Αγίου Γεωργίου, τη Δευτέρα του Πάσχα. Οι νέοι του οικισμού προσπαθούν να κρατήσουν ζωντανό αυτό το ξεχωριστό έθιμο γι΄ αυτό το λόγο και η συμμετοχή τους είναι μεγάλη.
Από την προηγούμενη ημέρα οι γυναίκες του Βασιλικού ετοιμάζουν διάφορα γλυκίσματα, τα οποία και μοιράζουν στους πιστούς, έξω από την εκκλησία του Αγίου Γεωργίου.
Εφιπποι στην Κρήνη Συμπολιτείας
Με επιτυχία πραγματοποιείται στην Κρήνη του Δήμου Συμπολιτείας, η αναβίωση του παλαιού τοπικού εθίμου με αγώνες ιπποδρομίας μετά τον εορτασμό του Αγίου Γεωργίου, τη Δευτέρα του Πάσχα, σε ομώνυμο ξωκλήσι της περιοχής. Μετά τη Θεία Λειτουργία στο ξωκλήσι του Αγίου Γεωργίου οι καβαλάρηδες ιδιοκτήτες των αλόγων που συμμετέχουν στην ιπποδρομία προσκυνούν ένας-ένας την εικόνα του Αγίου και ξεκινούν τον αγώνα. Η διαδρομή που κάνουν είναι από το ξωκλήσι μέχρι την πλατεία του χωριού, Κρήνη. Η εκδήλωση συνδιοργανώνεται από τον Δήμο Συμπολιτείας και τον Ιππικό Όμιλο Αιγίου.
Τυρός Κυνουρίας: Επιτάφιος με ψαροκάικα
Οι κάτοικοι του Τυρού δεν ξεχνούν τις παραδόσεις τους και αν βρεθείτε σε κάποια γιορτή ή πανηγύρι θα νιώσετε την Τσακώνικη ζεστασιά. Ιδανική εποχή για να επισκεφθείτε τον Τυρό είναι και η περίοδος του Πάσχα με πολλά έθιμα που αναβιώνουν οι νέοι του τόπου, σε συνεργασία με τους συλλογικούς φορείς και τους πολίτες της περιοχής.
Τη Μεγάλη Παρασκευή θα δείτε την περιφορά των δύο Επιταφίων στην παραλιακή οδό με την συνοδεία των ψαροκάϊκων, ενώ από στεριάς χιλιάδες κόσμου ακολουθούν με ευλάβεια τους δύο Επιτάφιους.
Το Μεγάλο Σάββατο από νωρίς το βράδυ τα μικρά παιδιά γεμίζουν τον κόλπο του Τυρού από άκρη σε άκρη με χιλιάδες κεριά, που φωτίζουν την θάλασσα και συμβολίζουν τις ψυχές των Τσακώνων ναυτικών και ψαράδων που έχουν χαθεί. Τη στιγμή της Ανάστασης, στο γραφικό ψαροχώρι, οι Τσάκωνες μπουρλοτιέρηδες φωτίζουν τον αναστάσιμο ουρανό με εκατοντάδες πυροτεχνήματα.
Στην ενορία της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος στο λιμάνι, θα δείτε ένα από τα πιο φαντασμαγορικά έθιμα της Ελλάδας, το κάψιμο του Ιούδα μέσα στη θάλασσα πάνω σε ειδική σχεδία από τους Τσάκωνες πυρπολητές με την συνοδεία βεγγαλικών και τρομερών δυναμιτών, που φωτίζουν τον Τυρό από άκρη σε άκρη, ένα έθιμο που άρχισε από την εποχή της Τουρκοκρατίας και φτάνει έως τις μέρες μας.
Την Κυριακή του Πάσχα στην ενορία της Αγίας Μαρίνας στην πλατεία, θα ακούσετε την ανάγνωση του Ευαγγελίου στην Τσακώνικη διάλεκτο από τους ιερείς του Τυρού και μετά ακολουθεί γλέντι στην κεντρική πλατεία με σούβλες ντόπιο κρασί και λαϊκή ορχήστρα. Εκεί θα δείτε να χορεύεται και ο ιστορικό τσακώνικος χορό.
Τουρλάδα Καλαβρύτων: Το έθιμο της «Κουλούρας»
Τη δεύτερη μέρα του Πάσχα, γιορτάζεται το έθιμο της «Κουλούρας». Σε αυτό οι συμμετέχοντες λαμβάνουν μέρος σε αγώνα δρόμου, ο οποίος βέβαια γίνεται μέσα στην ανθισμένη φύση. Το έπαθλο του νικητή είναι μια «κουλούρα», ένα είδος ψωμιού με γλυκιά γεύση, που παρασκευάζεται τη Μεγάλη Πέμπτη μαζί με τα κόκκινα αυγά από ανύπαντρες κοπέλες του χωριού. Οι νικητές τεμαχίζουν τις κουλούρες και τις μοιράζουν στους παρευρισκόμενους.
Πάσχα στην Καλαμάτα: Ο Σαϊτοπόλεμος
Η ανάμνηση του Θείου Πάθους και η Ανάσταση του Ιησού Χριστού και το Πάσχα, επιτελούνται στην Καλαμάτα με λαμπρότητα και με σεβασμό στις παραδόσεις και τα έθιμα του λαού μας.
Ένα από αυτά, που συντελεί στον εορτασμό με ιδιαίτερο, εντυπωσιακό τρόπο και διεξάγεται με την υποστήριξη του δήμου Καλαμάτας, είναι η ρίψη σαϊτών και ο σαϊτοπόλεμος, με φλόγα και βροντή.
Σαΐτες, λοιπόν, θα ρίξουν οι σαϊτολόγοι καταρχήν τη Μεγάλη Παρασκευή, την ώρα που οι πιστοί θα περιφέρουν τον Επιτάφιο σε όλες τις γειτονιές της Καλαμάτας προς ευλογία της πόλης. Σαΐτες θα πέσουν στη Ράχη και τον Αβραμόγιαννη, αλλά και στη Φυτειά στις 9.30 περίπου το βράδυ και σε άλλα σημεία.
Ανήμερα την Κυριακή του Πάσχα, στις 8.00 το βράδυ και στο κέντρο της πόλης, στο βόρειο πάρκινγκ του Νέδοντα και στην πλατεία Όθωνος, τα μπουλούκια των σαϊτολόγων θα τελέσουν το έθιμο του σαϊτοπολέμου.
Οι ετοιμασίες των σαϊτολόγων έχουν ξεκινήσει από καιρό και το πρωί της Μεγάλης Παρασκευής, στο λημέρι τους, κοντά στον ιερό ναό του Αγίου Ιωάννη στην αγορά της Καλαμάτας, θα φθάσουν στο αποκορύφωμα.
Υπό τους ήχους της τελετής της Αποκαθήλωσης, που θα ακούγεται μέσω ραδιοφώνου, οι πρωτεργάτες του εθίμου θα κάνουν τα τελευταία γεμίσματα της σαΐτας. Την τέχνη τους θα την δείξουν οι σαϊτολόγοι στο σαϊτοπόλεμο το βράδυ της Κυριακής του Πάσχα.
Πρόκειται για ένα λαοφιλές ξεχωριστό τοπικό έθιμο, μοναδικό κι εντυπωσιακό που έρχεται από παλιά κι έχει μέλλον.
Πάσχα στην Τρίπολη
Τη Μ. Παρασκευή νωρίς το απόγευμα η περιφορά του Επιταφίου στο άλσος του Αγίου Γεωργίου είναι εντυπωσιακή μέσα στο δασάκι, ενώ το βράδυ, στην κεντρική πλατεία γίνεται η περιφορά των Επιταφίων σε παράταξη, όπου για μιάμιση περίπου ώρα περνούν περισσότεροι από δέκα Επιτάφιοι ισάριθμων ενοριών και οι δύο χορωδίες της πόλης ψάλλουν τα εγκώμια δημιουργώντας κλίμα κατάνυξης.
Εκείνο που ξεχωρίζει την Μεγάλη Παρασκευή είναι ο Επιτάφιος του μητροπολιτικού ναού του Αγίου Βασιλείου, που στολίζεται με χιλιάδες πέρλες.
Αξίζει να σημειωθεί, ότι ο στολισμός του Επιταφίου της μητρόπολης, ξεκινά πολλούς μήνες νωρίτερα και γίνεται από γυναίκες της ενορίας, που καθημερινά αφιερώνουν αρκετές ώρες στο στολισμό, ενώ οι πέρλες που χρησιμοποιούνται είναι εκατοντάδες χιλιάδες κάθε χρόνο. Πρόκειται για ένα πραγματικό έργο τέχνης, που μαζί με τα λουλούδια που μπαίνουν τη Μεγάλη Παρασκευή ολοκληρώνεται.
Το βράδυ του Μεγάλου Σαββάτου αμέσως μετά το Χριστός Ανέστη, δίνεται το σύνθημα κι ανάβουν με το αναστάσιμο φως οι κληματόβεργες σε όλες τις ψησταριές της πόλης, προκειμένου ως το πρωί να «γίνουν» τα κάρβουνα για να αρχίσει το σούβλισμα των αρνιών.
Το γλέντι όμως δεν σταματά την Κυριακή του Πάσχα, αλλά συνεχίζεται και την Δευτέρα του Πάσχα στην Αγία Τριάδα, στην συνοικία Σέχι το μεσημέρι και το βράδυ της Δευτέρας του Πάσχα, μετά τον Εσπερινό του Αγίου Ραφαήλ τη σκυτάλη παίρνει η συνοικία Μπασιάκου με σούβλες και κεράσματα στην πλατεία Μαντινείας.
Πάσχα στο Λεωνίδιο
Η αρχοντική πρωτεύουσα της Τσακωνιάς, το Λεωνίδιο, αποχαιρετά το χειμώνα και υποδέχεται τη πολύχρωμη και ευωδιαστή εποχή της άνοιξης, γιορτάζοντας μοναδικά το Πάσχα. Το βράδυ της Ανάστασης ο ουρανός γίνεται πολύχρωμος και φωτίζεται από το Αγιο Φως που δίνει ώθηση στα πασχαλινά αερόστατα, τα οποία με περισσή φροντίδα έχουν ετοιμαστεί από τους νέους της κωμόπολης.
Το βράδυ του Μεγάλου Σαββάτου, λίγο πριν από την Ανάσταση, τα αερόστατα με τις κολλημάρες και τις αφάνες βγαίνουν και μοιράζονται στους ντόπιους που ξέρουν, αλλά και σε επισκέπτες. Αμέσως μόλις οι ιερείς δώσουν το Άγιο Φως και ψάλλουν το Χριστός Ανέστη, ανάβουν τις αφάνες και τις κολλημάρες και ο ουρανός του Λεωνιδίου γίνεται πολύχρωμος. Τα αερόστατα ταξιδεύουν στο Μυρτώο πέλαγος φτάνοντας ως τις Σπέτσες, όταν ο καιρός το επιτρέπει.
Την Κυριακή του Πάσχα οι γιορτές κρατούν όλη την ημέρα. Το πρωί στον κήπο του δημαρχείου οι σούβλες έχουν ανάψει και ντόπιοι κι επισκέπτες του Λεωνιδίου παίρνουν ένα μικρό κέρασμα από το δήμο, πριν πάνε στο δικό τους τραπέζι.
Το απόγευμα μετά την τελετή της Αγάπης που το Ευαγγέλιο διαβάζεται και στην Τσακώνικη διάλεκτο, στην πλατεία, τζουμπελούδες και φουστανελάδες μοιράζουν δίπλες κι αρχίζει ο τσακώνικος χορός και το γλέντι διαρκεί ως αργά, ενώ για τελευταία φορά - γι' αυτό το Πάσχα - θα πετάξουν ξανά αερόστατα.
Λακωνία - Μάνη
Το ψητό αρνί, τα κόκκινα αυγά και οι γαλατόπιτες είναι τα τρία απαραίτητα εδέσματα της λαμπρής, παμπάλαια καθιερωμένα.
Πρωί - πρωί μόλις βγει ο ήλιος της Λαμπρής, αρχίζει στα χωριά το ψήσιμο του αρνιού στη σούβλα. Ανάβουν έξω από το σπίτι τη φωτιά με κληματόβεργες, που κάνουν το σφαχτό πιο νόστιμο. Αναλαμβάνει το ψήσιμο ο πιο έμπειρος του σπιτιού. Αρχίζει το γύρισμα της ξύλινης σούβλας σιγά - σιγά, κι' όχι πολύ κοντά στη φωτιά, για να μην «πάρει», να μη φρυγανισθεί το αρνί πριν της ώρας του.
Όσο ροδίζει και ζεσταίνεται, τόσο πλησιάζει τη φωτιά η σούβλα. Δίπλα ετοιμάζονται τα κοκορέτσια, τα γλυκάδια και οι μεζέδες για να συνοδεύσουν τα ποτήρια το κρασί, που θα πιούν οι παρέες των συγγενών και φίλων, περνώντας απ’ τις ψησταριές να πουν τα «Χρόνια Πολλά» και το «Χριστός Ανέστη».
Είναι ζήτημα φιλοτιμίας στα χωριά το καλό λαμπριάτικο αρνί. Γι' αυτό πολλοί τρέφουν καλά μια ξεχωριστή προβατίνα, τη «μανάρα», που θα γεννήσει το λαμπρινό. Το αρνί αυτό δεν το «αποκόβουν σαν έλθη η ώρα του. Το αφήνουν να πιεί πολύ γάλα από τη μάνα του» Έτσι γίνεται παχύ και νόστιμο και φθάνει συχνά στους πέντε μήνες να ζυγίζει πάνω από 20 κιλά.
Τη Μεγάλη Πέμπτη ο «λαμπρινός» στολίζεται με μια κόκκινη κορδέλα στο λαιμό ή σημαδεύεται, στη ράχη με κόκκινη βαφή. Την ίδια μέρα φτάνουν στο χωριό και οι τσοπάνηδες με το κοπάδι τα μανάρια, που θα αγοράσουν απ’ αυτούς οι πιο πολλοί χωρικοί. «Δεν στέργει όμως η πλάτη των αρνιών αυτών», λεν οι γέροι βοσκοί κι' οι άλλοι ειδικοί. που μαντεύουν τα μελλούμενα της ωμοπλάτης το κόκαλο στον ήλιο. Για να δείξει την τύχη του νοικοκύρη, η «σπάλα» του αρνιού της Λαμπρής, πρέπει να φάει το ζωντανό απ' το χέρι του πολλές φορές, να μείνει καιρό στο σπίτι και να συνδεθεί μ' αυτόν. Είναι κι’ αυτό κάπως ένας ακόμα λόγος, που ανατρέφουν τους «λαμπρινούς».
Ένα άλλο έθιμο, σχετικό με τη μαντική, γίνεται σε μερικά χωριά με τα κόκκινα αυγά. Παραχώνουν στη γη ένα αυγό τη Μεγάλη Πέμπτη και το βγάζουν την Κυριακή. Απ' τα σχήματα των κηλίδων, που έχουν σχηματιστεί πάνω στο τσόφλι, προλέγουν οι εμπειρικοί τα μέλλοντα.
Τα αυγά, στα χωριά, τα μαζεύουν από τη Μεγάλη Σαρακοστή ,που τότε δεν τα τρώνε γιατί νηστεύουν. Παλαιότερα, ήταν γενική συνήθεια να τα πηγαίνουν στην εκκλησία να τα ευλογήσει ο παπάς, πριν ακόμη τα θάψουν, τη Μεγάλη Πέμπτη.
Άλλο έθιμο που γίνεται στην Μάνη, είναι και το ζύμωμα. Από την Μεγάλη Πέμπτη ζυμώνουν οι νοικοκυρές από μια λαμπριάτικη κουλούρα, με «εφτάζυμο ζυμάρι» για καθέναν του σπιτιού, τους βαφτισιμιούς, τους συγγενείς και τους φίλους - ακόμη και γι' αυτούς που λείπουν στα ξένα - και ετοιμάζουν τη νόστιμη γαλατόπιτα.
Πάσχα στην Ήπειρο: Ο «Νεκρός» Ζαφείρης
Την Κυριακή του Πάσχα στην Ήπειρο αλλά και σε κάποια μέρη της Μακεδονίας αναβιώνει το έθιμο του Ζαφείρη. Το όνομα δεν είναι σταθερό και μπορεί και να συναντηθεί ως Μαγιόπουλο ή ακόμα και Φουσκοδέντρι.
Το έθιμο αυτό είναι ουσιαστικά ένα παιδικό παιχνίδι και την αναβίωση του. Το παιδί που έχει το ρόλο του Ζαφείρη παριστάνει το νεκρό, ενώ τα υπόλοιπα μαζεύουν λουλούδια και φύλλα. Τον στολίζουν και παράλληλα τον μοιρολογούν κρατώντας στα χέρια τους καλάμια αντί για λαμπάδες. Στο τέλος του μοιρολογιού, όλα τα παιδιά μαζί φωνάζουν «Σήκου Ζαφείρη, Σήκου!» και ο «νεκρός» ανασταίνεται από το στολισμένο με λουλούδια κρεβάτι του και τα κυνηγά φωνάζοντας και γελώντας. Αλίμονο στον άτυχο που θα πιάσει ο αναστημένος Ζαφείρης, γιατί θα είναι ο «νεκρός» της επόμενης χρονιάς ή του επόμενου γύρου.
Πάσχα στην Στερεά Ελλάδα
Πάσχα στη Βόνιτσα: Οι «αγρυπρινστές»
Στην Βόνιτσα αναβιώνει κάθε χρόνο των έθιμο των «Αγραπνιών». Ειδικότερα, καθ΄ όλη την διάρκεια της Μεγάλης Εβδομάδας οι «αγρυπνιστές» συγκεντρώνονται κάθε βράδυ πίσω από το ιερό του ναού των Αγίων Αποστόλων και βάζουν φωτιά σε σωρό από ξύλα, τραγουδώντας άσματα που έχουν να κάνουν με το θείο δράμα, αλλά και τα κοινωνικά δρώμενα.
Ευηνοχώρι: «Στα εικονίσματα του Αη Θανάση»
Στο Ευηνοχώρι, ο λαογραφικός σύλλογος αναβιώνει τα κάλαντα του Λαζάρου. Συγκεκριμένα τα παιδιά του χωριού, φτιάχνουν το «λάζαρο» με λουλούδια, κουδούνες και μαντήλες και στη συνέχεια λένε τα κάλαντα.
Επίσης, ανήμερα το Πάσχα, πάλι με πρωτοβουλία του λαογραφικού συλλόγου, τηρείται το έθιμο «Στα εικονίσματα του Αη Θανάση». Ειδικότερα μετά τη λειτουργία της Αγάπης στον Άγιο Αθανάσιο, ακολουθεί λιτανεία με όλες τις εικόνες του Αγίου.
Το έθιμο αυτό έχει τις ρίζες του στα τέλη της δεκαετίας του 1880 , όταν επιδημία τύφου είχε πλήξει τη περιοχή. Τότε οι κάτοικοι του Ευηνοχωρίου έκαναν λιτανεία με όλα τα εικονίσματα του Αγίου Αθανασίου, προσευχόμενοι να σταματήσει η επιδημία.
Πάσχα στο Αγρίνιο: Ο «χαλκουνοπόλεμος»
Στο Αγρίνιο αναβιώνει το βράδυ της Μεγάλης Παρασκευής ο «χαλκουνοπόλεμος». Ειδικότερα, όταν ολοκληρωθεί η περιφορά των Επιταφίων της κάθε ενορίας, οι «χαλκουνάδες» συγκεντρώνονται στην πλατεία Δημοκρατίας και τότε αρχίζει ο χαλκουνοπόλεμος.
Τα χαλκούνια είναι αυτοσχέδιες κατασκευές, που αποτελούνται από ένα μεγάλο κύλινδρο γεμάτο με ένα μείγμα μπαρουτιού και φυτίλι.
Η ιστορία του εθίμου φτάνει στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, όταν οι κάτοικοι του Αγρινίου άναβαν τα χαλκούνια κατά την περιφορά του Επιταφίου, για να απομακρύνουν τους Τούρκους.
Ναύπακτος: Αναμμένες δάδες στο λιμάνι σχηματίζουν ένα μεγάλο σταυρό
Στην παραλιακή πόλη της Ναυπάκτου κάτοικοι και επισκέπτες, ακολουθούν το βράδυ της Μεγάλης Παρασκευής την περιφορά του Επιταφίου μέχρι το ενετικό λιμάνι, όπου αναμμένες δάδες είναι τοποθετημένες στο κάστρο. Μάλιστα στην είσοδο του λιμανιού οι δάδες σχηματίζουν ένα μεγάλο σταυρό, που φωταγωγεί όλο το λιμάνι.
Λιβαδειά
Την Κυριακή του Πάσχα η Λιβαδειά είναι σκεπασμένη από ένα σύννεφο καπνού καθ’ όλη τη διάρκεια της ημέρας, καθώς αναβιώνει το ρουμελιώτικο έθιμο των «λάκκων». Οι κάτοικοι της πόλης μένουν σχεδόν άγρυπνοι για να φτιάξουν τον «λάκκο» και πριν ακόμη ξημερώσει έχουν ετοιμάσει το σημείο και τον σωρό με τα κλαδιά.
Ο μεγαλύτερος της οικογένειας ή της παρέας κάνει τον σταυρό του και ανάβει τη φωτιά με τη λαμπάδα της Αναστάσεως. Με αρκετή υπομονή, ραντίσματα νερού και χτυπήματα στα φλεγόμενα κλαδιά η θράκα ετοιμάζεται και μπαίνουν επάνω τα αρνιά. Το ψήσιμο και το γλέντι κρατούν μέχρι αργά το απόγευμα, συνοδεία τοπικής μουσικής και φυσικά άφθονου κρασιού. Στον δημοτικό «λάκκο», που στήνεται στην περιοχή της Κρύας προσφέρονται δωρεάν σουβλιστό αρνί, μεζέδες και κρασί στους επισκέπτες και τους παρευρισκομένους, ενώ συμμετέχουν παραδοσιακά χορευτικά συγκροτήματα.
Αμφίκλεια
Αξίζει κανείς να βρεθεί στο παραδοσιακό Δαδί, για να ζήσει ένα αξέχαστο Ρουμελιώτικο Πάσχα. Σε κάθε γειτονιά δημιουργούνται «λάκκοι» εκεί όπου ψήνονται πολλά αρνιά μαζί. Προσφέρονται αυγά, κρασί και γλυκά.
Τη τρίτη ημέρα του Πάσχα, γιορτάζει η Αγία Ιερουσαλήμ, η οποία βρίσκεται στην είσοδο της χαράδρας «Βάρσαμο». Μετά τη λειτουργία ακολουθεί χορός στη θέση «Αλωνάκι» με χορευτικά τμήματα του λαογραφικού συλλόγου και μοιράζεται φρέσκο τυρί, κρασί, κόκκινα αυγά.
Άμφισσα
Στην Άμφισσα λαμβάνει χώρα το πιο ενδιαφέρον πασχαλινό έθιμο όλης της Ρούμελης. Ονομάζεται «Δάκρυα της Παναγιάς»: Το μεσημέρι της Μεγάλης Παρασκευής σύμπασα η Άμφισσα κάθεται σε καφενεία, μεζεδοπωλεία κι εστιατόρια για να καταναλώσει σαρακοστιανά χωρίς λάδι και μεγάλες ποσότητες τσίπουρου και ούζου, που είναι τα εν λόγω δάκρυα!
Αμυγδαλιά
Στην Αμυγδαλιά Δωρίδας την Κυριακή του Πάσχα: «Όταν βγαίνουν στο προαύλιο της Εκκλησίας… πιάνονται σε χορό οι άντρες μόνο και προπαντός οι πιο σεβάσμιοι. Τον χορό παλιά ξεκινούσε πρώτα ο παπάς τραγουδώντας το τραγούδι "Σαράντα δυο Τουρκόπουλα…" και φέρνουν γύρω την εκκλησία τρεις φορές και μετά ξεκινούν χορεύοντας και κατεβαίνουν στην πλατεία».
Καρπενήσι
Το παραδοσιακό πασχαλινό έθιμο, που έχει τις ρίζες του στον περασμένο αιώνα, όχι μόνο παραμένει αναλλοίωτο, αλλά με το πέρασμα των χρόνων εμπλουτίζεται, καθώς οι νεότερες γενιές συμμετέχουν στα πασχαλινά δρώμενα με ιδιαίτερο κέφι και μεράκι.
Αν βρεθείτε Πάσχα στο Καρπενήσι μην παραλείψετε να παρακολουθήσετε την περιφορά και τη συνάντηση των Επιταφίων στην κεντρική πλατεία της πόλης τη Μεγάλη Παρασκευή με τη συμμετοχή της Φιλαρμονικής. Το Μεγάλο Σάββατο η Ανάσταση του Θεανθρώπου γιορτάζεται με τη ρίψη βεγγαλικών και το μοίρασμα κόκκινων αυγών από το Δήμο σε κατοίκους και επισκέπτες.
Ξημερώνοντας η Κυριακή του Πάσχα, ολόκληρη η πόλη κυριολεκτικά καλύπτεται από τον καπνό εκατοντάδων λάκκων στις γειτονιές της πόλης, στους οποίους οι κάτοικοι καίνε κληματαριές. Το έθιμο του «λάκκου» αναβιώνει κάθε χρόνο την Κυριακή του Πάσχα σχεδόν σε όλα τα σπίτια του Καρπενησίου.
Δίπλα στους λάκκους στήνονται οι σούβλες για το ψήσιμο του οβελία και το γλέντι με άφθονο φαγητό, ποτό, χορούς και τραγούδια διαρκεί μέχρι αργά το βράδυ. Παράλληλα, ο δήμος ανήμερα του Πάσχα διοργανώνει μουσικοχορευτικές εκδηλώσεις, στις οποίες είναι καλεσμένοι ντόπιοι και τουρίστες.
Αράχωβα
Ανήμερα του Πάσχα ξεκινάει η περιφορά της Εικόνας του Αγίου Γεωργίου την οποία συνοδεύουν περί τα 500 άτομα ντυμένα με παραδοσιακές φορεσιές. Την επομένη πραγματοποιείται αγώνας δρόμου των γερόντων (ανηφορικός δρόμος), οι οποίοι ξεκινούν από την εκκλησία του Αγίου Γεωργίου και φθάνουν στον λόφο. Ακολουθούν χορευτικά συγκροτήματα και το απόγευμα χορεύουν γυναικείοι χορευτικοί σύλλογοι. Οι εκδηλώσεις συνεχίζονται με κλέφτικα αγωνίσματα, όπως το σήκωμα της πέτρας.
Αρκίτσα
Τη Δευτέρα του Πάσχα, πραγματοποιείται το έθιμο της Ρωμάνας, που αναβιώνει ο πολιτιστικός σύλλογος. Γυναίκες, με τοπικές ενδυμασίες τραγουδώντας το τραγούδι της Ρωμάνας συγκεντρώνουν χρήματα και υλικά για να φτιάξουν παραδοσιακές πίτες. Το ίδιο απόγευμα στην εκκλησία του Αγίου Γεωργίου υπό τους ήχους παραδοσιακής μουσικής προσφέρουν τις πίτες που ετοίμασαν και γίνεται ένα κλασικό γλέντι με χορό και κρασί.
Υπάτη
Οι εκδηλώσεις το Πάσχα έχουν ως επίκεντρο το προαύλιο του ναού του Αγίου Νικολάου, όπου κάθε χρόνο συγκεντρώνονται ντόπιοι και ξένοι για να χορέψουν στους ρυθμούς της ελληνικής δημοτικής παράδοσης.
Στην Υπάτη, το απόγευμα της Κυριακής του Πάσχα μετά την Αγάπη πραγματοποιείται το «κάψιμο του Ιούδα», έθιμο που χάνεται στα βάθη του παρελθόντος, ενώ στο προαύλιο της εκκλησίας του Αγ. Νικολάου, ο παπάς σέρνει τον αναστάσιμο χορό, ψάλλοντας το «Χριστός Ανέστη». Κάθε χρόνο αυτή την ημέρα, σύσσωμος ο λαός της Υπάτης, αλλά και της ευρύτερης περιοχής αναβιώνει και κρατάει ζωντανό το πανάρχαιο αυτό έθιμο. Ακολουθεί λαϊκό πανηγύρι στην πλατεία με άφθονο κρασί και ντόπια ψητά.
Την δεύτερη ημέρα του Πάσχα, στα Λουτρά Υπάτης, χορεύεται ένας ιδιαίτερος χορός που έρχεται κατευθείαν από την τοπική παράδοση: ο «κλειστός» χορός έχει τις ρίζες του στο Νεοχώρι Υπάτης.
Οι εορταστικές εκδηλώσεις συνεχίζονται για δύο ακόμη ημέρες, την Τρίτη του Πάσχα στην Αγία Παρασκευή Μεξιατών και την Τετάρτη με τη μεγάλη πορεία των αντρών του χωριού μέχρι την Παναγία Αρσάλη.
Στην Υπάτη την Τετάρτη μετά το Πάσχα το απόγευμα, μόνον οι άνδρες, ανεβαίνουν στην Παναγία Αρσαλή (Αγία Ιερουσαλήμ), διανύοντας με τα πόδια μια απόσταση περίπου δύο ωρών, για να φτάσουν στην σπηλαιο-εκκλησιά.
Εκεί ψάλλεται ο εσπερινός και διανυκτερεύουν, ενώ στην Υπάτη το ίδιο βράδυ οι γυναίκες και τα παιδιά ανάβουν φωτιές στο κεντρικό σταυροδρόμι, για να κάψουν τα παλιά μαγιάτικα στεφάνια, χορεύοντας και τραγουδώντας παραδοσιακά μαγιάτικα τραγούδια. Όσοι αντέχουν, πηδούν πάνω από τις φωτιές.
Την Πέμπτη το πρωί οι «Αρσαλιώτες» τελούν θεία λειτουργία και στη συνέχεια κατεβαίνουν στην Υπάτη, όπου οι Υπαταίοι τούς υποδέχονται στη θέση «Περιβόλια» με ζωντανή μουσική. Χορός και λαϊκό πανηγύρι ακολουθεί στην πλατεία της Υπάτης.
Η Αγία Ιερουσαλήμ είναι η Αγία των σπηλαίων και των βράχων και το έθιμο προέρχεται από τα αρχαία ελληνορωμαϊκά Ροζάλια (παγανιστικές εορτές της Άνοιξης), ενώ κατά τους χρόνους της Επανάστασης του 1821 η Αγία Ιερουσαλήμ υπήρξε ορμητήριο και σημείο συνάντησης των οπλαρχηγών της περιοχής.
Στα χωριά της Δυτικής Φθιώτιδας τη νύχτα που γίνεται η Ανάσταση, ένας επίτροπος της Εκκλησίας παίρνει μια σκλίδα (καλάμι από βρίζα) αγιασμένη από τον αγιασμό των Φώτων, ανεβαίνει στο καμπαναριό ψηλά και την ανάβει για να προφυλάξουν ολόκληρη την περιοχή από το χαλάζι.
Πάσχα στο νησί
Ζάκυνθος
Το Πάσχα ή όπως το ονομάζουν οι Επτανήσιοι «Λαμπρή», η μεγαλύτερη γιορτή της Χριστιανοσύνης, στη Ζάκυνθο γιορτάζεται με ξεχωριστό τρόπο, και τα ιδιαίτερα τοπικά έθιμα καθιστούν τον εορτασμό μοναδικό και πόλο έλξης εκατοντάδων τουριστών.
Από τα μεγάφωνα των ναών, ξεχειλίζει η επτανησιακή πολυφωνική εκκλησιαστική μουσική, που απλώνεται στην πόλη της Ζακύνθου αλλά και σε κάθε χωριό, και κάνει τους ντόπιους και τους επισκέπτες να νιώσουν την κατάνυξη των ημερών.
Τη Μεγάλη Πέμπτη ανοίγουν οι θύρες όλων των ναών της Ζακύνθου από νωρίς το πρωί για να υποδεχτούν τους πιστούς, ενώ οι καμπάνες χτυπούν για τελευταία φορά πριν την Ανάσταση.
Τη Μεγάλη Παρασκευή όλα στην πόλη και τα χωριά έχουν πένθιμο χρώμα. Είναι οι ώρες του σταυρικού θανάτου και της αποκαθήλωσης. Από τους σταυρούς των εκκλησιών ο ιερέας κατεβάζει την ολόσωμη ξυλόγλυπτη εικόνα του Ιησού τυλιγμένη σε λευκό σεντόνι και την περιφέρει εντός του ναού. Στη συνέχεια την τοποθετεί στον Επιτάφιο.
Το μεσημέρι, χιλιάδες πιστοί συρρέουν στην κεντρική πλατεία του νησιού και ακολουθούν τον Εσταυρωμένο και την περίφημη εικόνα Mater Dolorosa μέχρι την εκκλησία του Αγίου Νικολάου των ναυτικών, όπου ο μητροπολίτης ευλογεί τους πιστούς και μεταφέρει τον Εσταυρωμένο στο εσωτερικό της εκκλησίας, όπου και τον τοποθετεί πλέον στον Επιτάφιο. Το βράδυ σε όλες τις εκκλησίες του νησιού ακολουθεί ο επιτάφιος θρήνος.
Τα ξημερώματα του Μεγάλου Σαββάτου και πιο συγκεκριμένα στις πέντε το πρωί, μετά την επιστροφή του Επιταφίου στο ναό έχουμε την πρώτη Ανάσταση.
Εκατοντάδες στάμνες σπάνε από τους πιστούς στην πλατεία του Αγίου Μάρκου, ως πρώτη εκδήλωση χαράς για το αναστάσιμο γεγονός. Το έθιμο είναι γνωστό με το λατινικό όνομα «Gloria» σε ανάμνηση της δόξας του Χριστού μετά την Ανάσταση.
Η κανονική αναστάσιμη ακολουθία, όμως, γίνεται μερικές ώρες αργότερα, το βράδυ του Μεγάλου Σαββάτου προς την Κυριακή. Η ανάγνωση του Ευαγγελίου συνοδεύεται από τους ήχους χαρμόσυνων καμπανών και στις δώδεκα ψάλλεται παντού το «Χριστός Ανέστη».
Μετά την Ανάσταση, ο κόσμος συγκεντρώνεται σε σπίτια για να γιορτάσει, ενώ οι νοικοκυρές έχουν μαγειρέψει από νωρίς το απόγευμα βραστό κρέας για να ισορροπήσει το στομάχι μετά τη νηστεία της Μεγάλης Εβδομάδας.
Σύμφωνα με το τοπικό έθιμο δεν γίνεται λειτουργία μετά την Ανάσταση, αλλά το πρωί της Κυριακής, και το απόγευμα της Κυριακής πραγματοποιείται ο Εσπερινός της Αγάπης στον Ιερό Ναό του Αγίου Λαζάρου, στην πόλη της Ζακύνθου, και λιτάνευση της εικόνας της Παναγίας της Γαλανούσας και της εικόνας της Αναστάσεως.
Τη Δευτέρα του Πάσχα τα περισσότερα χωριά πανηγυρίζουν και οι τοπικές εκκλησίες πραγματοποιούν αναστάσιμες λειτουργίες και λιτανείες.
Πάσχα στην Κω
Στην Κω, ενώ οι μεγάλοι ασχολούνται με τις πασχαλινές δουλειές και τον εκκλησιασμό, τα παιδιά προετοιμάζονται για την Ανάσταση. Παίρνουν μεγάλα κλειδιά από εκείνα που είχαν οι παλιές κλειδαριές, δένουν με ένα σχοινί το κλειδί με μπαρούτι και βάζουν το καρφί στην τρύπα του κλειδιού, το βράδυ της Ανάστασης το χτυπούν δυνατά στον τοίχο για να εκπυρσοκροτήσει.
Αλλοι κόβουν μακριές λωρίδες χαρτιού, βάζουν στην άκρη της κάθε λωρίδας μπαρούτι και ένα φιτίλι, την τυλίγουν τριγωνικά, ώστε να προεξέχει το φυτίλι που το ανάβουν και από την ώρα που ο παπάς λέει το «Χριστός Ανέστη». Το πρωί του Μ. Σαββάτου, η εκκλησία στρώνεται με μικρά μοβ μυρωμένα λουλούδια του βουνού που λέγονται λαμπρές. Οι νοικοκυρές φτιάχνουν τις λαμπρόπιττες και το γεμιστό αρνί.
Πάσχα στο Ρέθυμνο -Το έθιμο του «Ορφανού»
Κατάνυξη, συγκράτηση, σεβασμός στις μέρες της Μεγάλης Εβδομάδας, είναι τα κύρια συναισθήματα των ανθρώπων, στο Ρέθυμνο, που έρχονται να συνδεθούν με την ανθισμένη φύση, πότε τη συννεφιά και πότε την παντοκρατορία του ήλιου και όλοι, όλα μαζί, να περιμένουν την Ανάσταση του Θεανθρώπου. Μία ατμόσφαιρα η οποία δένει αρμονικά με τον ρομαντισμό που αποπνέει η παλιά πόλη, συγκροτημένη ανάμεσα στα στενά δρομάκια, τα έντονα φωτισμένα από χρώμα αρχοντικά και τους μιναρέδες.
Αυτό είναι το Πάσχα του Ρεθύμνου, με την ξεχωριστή ομορφιά του, η οποία ξεκινάει από τα ρεθεμνιώτικα όρη και φτάνει στις αμμουδιές και στα βράχια του παραλιακού μετώπου, σε βορρά και νότο. Ο συνδυασμός με τις θρησκευτικές εκδηλώσεις των ημερών, είναι ικανά να συνθέσουν αυτό το ιδιαίτερο σκηνικό, που μαγνητίζει επισκέπτες και δημιουργεί, καθ' ομολογία, μια ψυχική ανάταση στους ανθρώπους του τόπου.
Συναυλίες κλασικής μουσικής, βυζαντινοί ήχοι, χορωδιακές ψαλμωδίες, στο ημερήσιο πρόγραμμα του νομού, γεμίζουν τον ρεθεμνιώτικο αέρα, στέλνοντας το μήνυμα της αναστάσιμης προσμονής σε νέους, μεγάλους και παιδιά, οι οποίοι από τη Μεγάλη Δευτέρα βρίσκονται στις επάλξεις μιας προετοιμασίας, τόσο σωματικής, όσο και πνευματικής, μέσα από τα έθιμα τα ήθη και τις ιδιαιτερότητες των πασχαλιάτικων συμπεριφορών που εμπνέονται από σεβασμό.
Σε κάθε χωριό το έθιμο του «Ορφανού» με το κάψιμο του Ιούδα, χρειάζεται την προετοιμασία του για τη συλλογή μεγάλων ποσοτήτων ξύλων. Στόχος, το ποια γειτονιά θα νικήσει με τις φλόγες του «Ορφανού» να φτάνουν ψηλότερα από τις άλλες. Μικρές βόλτες και εκδρομές καθ' όλη τη διάρκεια της Μεγαλοβδομάδας βοηθούν, μέσα και από εναλλαγές του περιβάλλοντος, την ταύτιση του ανθρώπου με τη φύση.
Οι κήποι σε όλα τα σπίτια στην πόλη και τα χωριά του Ρεθύμνου φροντίζονται, ώστε να γίνουν οι δωροθέτες των λουλουδιών και των χρωμάτων που τα μεσάνυχτα της Μ. Πέμπτης προς Μ. Παρασκευή θα στολίσουν τον «Πανάγιο Τάφο», τον Επιτάφιο δηλαδή κάθε εκκλησίας ή ξωκκλησιού.
Πάσχα στην Πάτμο
Στην Πάτμο η μεγάλη εβδομάδα αποτελεί μία μοναδική εμπειρία. Το έθιμο που κάνει το Πάσχα στην Πάτμο ξεχωριστό, είναι η τελετή του Νιπτήρα, το πρωί της Μ. Πέμπτης, το οποίο αποτελεί την αναπαράσταση του Μυστικού Δείπνου: ο Ηγούμενος, όπως ακριβώς ο Ιησούς, πλένει τα πόδια δώδεκα μοναχών που κάθονται γύρω από τη μεγάλη εξέδρα, όπως οι μαθητές στο Μυστικό Δείπνο. Τη Μεγάλη Παρασκευή γίνεται η αναπαράσταση της Αποκαθήλωσης στη Μονή του Αγίου Ιωάννη και το ίδιο βράδυ όλοι οι Επιτάφιοι συναντιούνται στις πλατείες της Σκάλας και της Χώρας. Η Ανάσταση γίνεται επίσης στο Μοναστήρι και ανήμερα του Πάσχα, διαβάζεται το Ευαγγέλιο σε επτά γλώσσες.
Λέσβος -Ο Ιούδας που «ηττάται» και οι «Κούνιες»
Πανάρχαια έθιμα με ιδιαίτερη συμβολική σημασία έχει το Πάσχα στη Λέσβο. Πολλά από αυτά κουβαλήθηκαν στο νησί από τους πρόσφυγες της Μικρασίας που εγκαταστάθηκαν εδώ, άλλα είναι αποκλειστικά ντόπιες ιδιαιτερότητες.
Η αναπαράσταση της θραύσης των πυλών του κάτω κόσμου γίνεται στον Άγιο Θεράποντα στην πρώτη Ανάσταση το μεγάλο Σάββατο το πρωί αλλά και το βράδυ της Ανάστασης.
Το βράδυ της Ανάστασης στην Παναγιούδα, πέντε χιλιόμετρα βόρεια της Μυτιλήνης με το «Χριστός Ανέστη» αρχίζουν οι πυροβολισμοί προς ένα κορμό που έχει στηθεί στην παραλία και στην κορυφή του έχει στηθεί το ομοίωμα του «ηττημένου» Ιούδα. Με χιλιάδες στην κυριολεξία πυροβολισμούς κόβεται τρεις φορές ο κορμός του δέντρου και ο Ιούδας «ηττάται». Ανάλογο έθιμο γίνεται και στο γειτονικό χωριό, στην Παναγιούδα Αφάλωνα.
Ιδιαίτερο έθιμο με παγανιστικό υπόβαθρο είναι το πλάσιμο των σταυρών στην Αγιάσο μετά την Ανάσταση. Οι 12 σταυροί, όσοι τα 12 Ευαγγέλια και οι 12 μαθητές του Χριστού, γίνονται με το κερί της Ανάστασης που λιώνει και μετατρέπεται σε μικρά σταυρουδάκια. Σκοπός του εθίμου είναι να διώξει όχι μόνον το κακό από το κάθε σπίτι, αλλά και τα έντομα, γι’ αυτό και κολλούν του σταυρούς κυκλικά στις εισόδους και τα ανοίγματα του σπιτιού.
Οι «Κούνιες» είναι ένα πανάρχαιο έθιμο, που αναβιώνει στον Πολιχνίτο, στην Κλειού και την Καλλονή. Στήνονται τη Μεγάλη Δευτέρα από τα αγόρια, για να τις χρησιμοποιήσουν τα κορίτσια. Υπάρχουν ειδικά τραγούδια που λέγονται πολύ κεφάτα και το αντάλλαγμα είναι μοσχοβολιστά κουλούρια και λουλούδια, που τα κρεμούν στην κούνια. Το εορταστικό πέρα–δώθε κρατάει μέχρι και την Ανάληψη. Το έθιμο λέγεται πως έχει αφετηρία την αρχαία λατρεία της Αφροδίτης, γι’ αυτό τα κορίτσια πρωταγωνιστούν και τα αγόρια υπηρετούν.
Τέλος, στη Μυτιλήνη το φαγητό του Πάσχα είναι το αρνί ή το κατσίκι γεμιστό στο φούρνο. Το σφαγιό γεμίζεται με εντόσθια, ρύζι και μυρωδικά φουρνίζεται το βράδυ του Μεγάλου Σαββάτου σε χαμηλή φωτιά και τρώγεται το μεσημέρι της Κυριακής.
Κάρπαθος
Στην Κάρπαθο τα πασχαλινά έθιμα ξεχωρίζουν στον Όλυμπο, όπου οι κάτοικοι ακολουθούν παραδόσεις πένθους και θρήνου στη διάρκεια της Μεγάλης Εβδομάδας, αλλά και λαμπρού εορτασμού, που κορυφώνεται τη Λαμπρή Τρίτη. Αποχωρίζονται τις παραδοσιακές πολύχρωμες στολές τους μόνο τη Μεγάλη Εβδομάδα, όταν τις αντικαθιστούν με μια «πένθιμη» ενδυμασία. Μετά το συγκινητικό Επιτάφιο της Μεγάλης Παρασκευής, οι γυναίκες ετοιμάζουν το Μεγάλο Σάββατο, το λαμπριάτικο οφτό για την επόμενη μέρα, δηλαδή κατσικάκι ή αρνί με γέμιση, κυρίως από ρύζι.
Τη Δευτέρα του Πάσχα οι γυναίκες πηγαίνουν στους φούρνους, για να φουρνίσουν πασχαλινές πίτες με μυζήθρα και μπαχαρικά και στη συνέχεια στο νεκροταφείο για να ασπρίσουν και να στολίσουν με λουλούδια τους τάφους. Οι Ολυμπίτες στολίζουν τη Λαμπρή Τρίτη τις εικόνες της εκκλησίας με χρωματιστές μαντίλες και τις κουβαλάνε στα χέρια, οδεύοντας ξανά προς το νεκροταφείο.
Ρόδος -Ο «Λαμπριάτης»
Τόσο στο νησί της Ρόδου (κυρίως στα χωριά) όσο και σε όλα τα άλλα νησιά του νομού, το Πάσχα αποτελεί μια ξεχωριστή γιορτή με έθιμα που τηρούνται «ευλαβικά» από γενιά σε γενιά.
Μια σημαντική διαφορά, σε σχέση με τις περισσότερες περιοχές της χώρας, είναι ότι στα Δωδεκάνησα την ημέρα του Πάσχα δεν περιλαμβάνεται στο μενού ο οβελίας, τα κοκορέτσια και τα συναφή εδέσματα.
Το τραπέζι της Ανάστασης περιλαμβάνει την παραδοσιακή μαγειρίτσα (το βράδυ του Μ.Σαββάτου μετά το «Χριστός Ανέστη») και την Κυριακή μεσημέρι τον «Λαμπριάτη» που είναι αρνί ή κατσίκι στο φούρνο γεμιστό με ρύζι και εντόσθια,που στα χωριά της Ρόδου ονομάζεται «καππαμάς».
Κάλυμνος: «Μουούρι» και δυναμίτες
Οι προετοιμασίες του Πάσχα, ξεκινούν αρκετές μέρες πριν τη Μεγάλη Εβδομάδα, με καθαριότητες και ασπρίσματα στους δρόμους. Από τη Μεγάλη Δευτέρα, μοσχοβολά ο τόπος από το άρωμα της βανίλιας και της αμμωνίας που χρησιμοποιούν οι νοικοκυρές για να φτιάξουν τα κουλουράκια και ο επισκέπτης τρελαίνεται από τις μυρωδιές περνώντας κάτω από τα παράθυρα των σπιτιών.
Κατά τη διάρκεια της Μεγαλοβδομάδας και κάθε βράδυ, ο κόσμος πηγαίνει στις εκκλησιές και οι γυναίκες πάλι φροντίζουν τα πάντα και ετοιμάζονται για τη Μεγάλη Παρασκευή και την περιφορά των επιταφίων από κάθε ενορία. Μαζεύουν λουλούδια και από τη Μεγάλη Πέμπτη το βράδυ, ξενυχτούν και στολίζουν τον επιτάφιο.
Αυτό που γίνεται στην Κάλυμνο την Μεγάλη Παρασκευή, είναι ασύλληπτο. Το βράδυ της ημέρας εκείνης και ο κάθε ένας με την ενορία του κατεβαίνει στο λιμάνι του νησιού, όπου κοπέλες ντυμένες με ομοιόμορφες στολές ψέλνουν τα εγκώμια. Μόλις συγκεντρωθούν όλες οι ενορίες γίνεται περιφορά τον επιταφίων.
Το Μεγάλο Σάββατο, από τα ξημερώματα ή και από την προηγούμενη μέρα αργά, αρχίζει η σφαγή των αμνοεριφίων. Σύμφωνα με το έθιμο, ακόμα και σήμερα, η κάθε οικογένεια διατηρεί το δικό της αρνί η κατσίκι στο χωραφάκι ή στην αυλή της μέχρι το Πάσχα και μετά τη σφαγή, παίρνουν με ένα βαμβάκι λίγο από το αίμα του ζώου και κάνουν ένα σταυρό στην πόρτα. Κατά τη διάρκεια της ημέρας του Μεγάλου Σαββάτου, γίνεται η προετοιμασία για το «μουούρι». Έτσι ονομάζεται το γεμιστό αρνί ή κατσίκι, που ετοιμάζεται για την Κυριακή του Πάσχα το οποίο τοποθετείται μέσα σε μεγάλο πήλινο σκεύος, πάνω σε κλιματόβεργες και αφού σφραγιστεί με χυλό από αλεύρι και νερό, ψήνεται από το Σάββατο μέχρι την επομένη το πρωί σε παραδοσιακό φούρνο από πέτρα και ξύλα.
Ένα άλλο σημαντικό έθιμο, το οποίο χαρακτηρίζει το Πάσχα των Καλυμνίων είναι το θέαμα με τους δυναμίτες. Από την πρώτη Ανάσταση το Μεγάλο Σάββατο στις δώδεκα το μεσημέρι ξεκινούν να …πέφτουν οι πρώτοι. Το θέαμα όμως είναι πραγματικά φαντασμαγορικό το βράδυ της Ανάστασης, όταν ομάδες νεαρών συναγωνίζονται ποιος θα πετάξει πιο πολλούς δυναμίτες από τα δύο απέναντι βουνά και η νύχτα γίνεται μέρα.
Επίσης μετά την εκκλησία την Ανάσταση οι νοικοκυρές με ένα κερί αναμμένο με Άγιο Φως, κάνουν και πάλι ένα σταυρό στον τοίχο της πόρτας του σπιτιού για να είναι η ευλογία της Ανάστασης στο σπίτι. Την επομένη του Πάσχα έφευγαν πάντα τα σφουγγαράδικα καΐκια για ταξίδι και γινόντουσαν παραδοσιακοί χοροί για να τα αποχαιρετίσουν. Όλοι οι νέοι του νησιού με παραδοσιακές στολές χορεύουν στο λιμάνι.
Πάσχα στην Κέρκυρα -Οι «Μπότιδες»
Το Πάσχα είναι η μεγαλύτερη γιορτή του χρόνου που γίνεται στην Κέρκυρα με την Αίγλη και Λαμπρότητα που δεν συναντιέται πουθενά αλλού στον κόσμο, το Πάσχα στην Κέρκυρα και οι εκδηλώσεις της Μεγάλης εβδομάδας, είναι οι γιορτές που φέρνουν κάθε χρόνο χιλιάδες επισκέπτες στο νησί και κρατάνε αμείωτο το ενδιαφέρον κατοίκων και επισκεπτών για 10 ολόκληρες μέρες.
Το Πάσχα, η μεγαλύτερη γιορτή της Ορθοδοξίας, στην Κέρκυρα, γίνεται ακόμη μεγαλύτερη, πιο κατανυκτική, πιο λαμπερή, πιο επιβλητική, με έθιμα που δεν υπάρχουν πουθενά αλλού, είναι ένα ξεχωριστό γεγονός με απήχηση σε όλη την Ελλάδα και ένας υπέροχος λόγος για να επισκεφτεί κανείς την Κέρκυρα την άνοιξη.
Οι εκδηλώσεις ξεκινάνε από την Κυριακή των Βαϊων, όπου γίνεται η Λιτάνευση του Σκηνώματος του Αγίου Σπυρίδωνα σε ανάμνηση της απαλλαγής του νησιού από θανατηφόρο επιδημία πανώλης που το 1629 είχε χτυπήσει την Κέρκυρα, η Λιτανεία γίνεται ανελλιπώς από το 1630, σε αυτήν λαμβάνουν μέρος όλες οι φιλαρμονικές του νησιού, 18 στο σύνολο.
Την ίδια μέρα το βράδυ γίνεται συναυλία της Φιλαρμονικής Εταιρείας «Μάντζαρος» στο Δημοτικό θέατρο.
Εκδηλώσεις έχουν προγραμματιστεί και κατά την Μεγάλη Δευτέρα και Τρίτη όπως η Μουσική ποιητική βραδυά με θέμα «Από τον Γολγοθά στην Ανάσταση» του Οργανισμού Κερκυραϊκών Εκδηλώσεων την Τρίτη στο περιστύλιο των Ανακτόρων Μιχαήλ και Γεωργίου..
Την Μεγάλη Τετάρτη στις Εκκλησίες ψάλλονται τα ευχέλαια ενώ η Δημοτική χορωδία δίνει το δικό της χρώμα και τόνο με συναυλία Εκκλησιαστικής μουσικής στο Δημοτικό θέατρο.
Η Μεγάλη Πέμπτη είναι η μέρα που βάφονται τα κόκκινα αυγά και διαβάζονται σε όλες τις Εκκλησίες τα Δώδεκα Ευαγγέλια, στην Καθολική μητρόπολη όμως που βρίσκεται στο «Duomo» της πλατείας Δημαρχείου γίνεται κάτι που δεν γίνεται αλλού, υπάρχουν Δώδεκα αναμμένα κεριά και κάθε που τελειώνει κάποιο ευαγγέλιο σβήνεται και από ένα.
Να σημειωθεί εδώ ότι παρά την ημερολογιακή διαφορά του Πάσχα με τους Καθολικούς, στην Κέρκυρα η Καθολική Εκκλησία συμμετέχει σε όλες τις Ορθόδοξες εκδηλώσεις και εορτάζει και αυτή μαζί.
Η Μεγάλη Παρασκευή είναι η μέρα των περιφορών των επιταφίων που σε μερικές εκκλησίες της πόλης γίνονται την ημέρα ενώ στα χωριά το βράδυ της Παρασκευής προς το Σάββατο.
Οι περιφορές των επιταφίων της Μεγάλης Παρασκευής στην Κέρκυρα έχουν διαφορετικό χρώμα και ακολουθούν κάποιου είδους ιεροτελεστία που κάνουν το γεγονός πιο εντυπωσιακό, οι πομπές των επιταφίων βγαίνουν με καθορισμένη σειρά από κάθε Ναό και διασταυρώνονται όλες στο κέντρο της Πόλης.
Από το ναό της Παναγίας Σπηλαιώτισσας του Νέου φρουρίου βγαίνει ο πρώτος επιτάφιος μαζί με τον επιτάφιο του ναού του Παντοκράτορα στο Καμπιέλο, μετά ακολουθούν όλοι οι άλλοι με τελευταίο και πιό μεγαλοπρεπή αυτόν της Μητροπόλεως που βγαίνει μετά τις 10 το βράδυ και συνοδεύεται από φιλαρμονική ορχήστρα, Βενετσιάνικα φανάρια (Μανουάλια), τα λάβαρα, τα φλάμπουρα να είναι στραμμένα στο πλάϊ σε ένδειξη πένθους, χορωδία και χιλιάδες πιστών με αναμμένα μεγάλα κεριά, εμείς εδώ τα λέμε «τόρτσες».
Η πομπή ακολουθεί τη διαδρομή από την Μητρόπολη, ανηφορίζει τα Μουράγια (οδός Αρσενίου) και μέσα από την πύλη των ανακτόρων βγαίνει στην Σπιανάδα και από εκεί στο ιστορικό κέντρο της πόλης. Σε όλη τη διαδρομή είναι τοποθετημένα στις άκρες του δρόμου χιλιάδες αναμμένα κεριά δείχνοντας (μεταφορικά) τον δρόμο.
Οι 3 παλιότερες φιλαρμονικές της πόλης συνοδεύουν καθ`όλη την διαδρομή παίζοντας η κάθε μία συγκεκριμένο πάντα κομμάτι, η κόκκινη που είναι η «Παλαιά» Φιλαρμονική παίζει το Adagio του Albinoni, η μπλέ δηλαδή η φιλαρμονική «Μάντζαρος» την Marcia Funebre του G. Verdi, και η φιλαρμονική «Καποδίστριας» την Elegia Funebre, την Sventura του Mariani και το πένθιμο εμβατήριο του Chopin.
Οι εκδηλώσεις και τα έθιμα του Μεγάλου Σαββάτου είναι ίσως οι καλύτερες στιγμές του Πάσχα στην Κέρκυρα, ξεκινάνε από τις 6 τα χαράματα όπου στην Εκκλησία της Παναγίας των ξένων γίνεται ο τεχνητός «σεισμός» σε αναπαράσταση του σεισμού που έγινε σύμφωνα με τη Βίβλο κατά την Ανάσταση.
Αργότερα γίνεται η περιφορά του επιταφίου της Εκκλησίας του Αγίου Σπυρίδωνα, έθιμο που άρχισε από την εποχή της Ενετοκρατίας τότε που οι Ενετοί για λόγους Ασφάλειας είχαν απαγορέψει την δημόσια περιφορά των επιταφίων οι οποίοι τότε γίνονταν μέσα στις Εκκλησίες, μαζί με τον επιτάφιο γίνεται και Λιτάνευση του Σκηνώματος του Αγίου Σπυρίδωνα αυτή τη φορά σε ανάμνηση της σωτηρίας του νησιού από λιμό. Οι φιλαρμονικές της πόλης πάντα παρούσες να παιανίζουν πένθιμες μελωδίες.
Και ξαφνικά μέσα σε λίγα λεπτά από το πένθος του επιταφίου στη χαρά της πρώτης Ανάστασης που εδώ γίνεται στις 11.00 το πρωί του Σαββάτου. Είναι το έθιμο και οι στιγμές που όλοι οι επισκέπτες αλλά και οι ντόπιοι κάτοικοι περιμένουν και που συμβαίνει μόνο εδώ, από όλα τα μπαλκόνια και σε κάθε σπίτι του νησιού οι κάτοικοι πετούν στο δρόμο μεγάλα πήλινα κανάτια, τους «μπότηδες» η στάμνες γεμάτα νερό την ίδια ώρα που όλες οι καμπάνες των Εκκλησιών χτυπάνε χαρμόσυνα με το πλήθος ειδικά στο κεντρικό σημείο δίπλα από το Λιστόν να έχει ενθουσιαστεί.
Η προέλευση του εθίμου, που διαρκεί αρκετά λεπτά, δεν είναι απολύτως ξεκαθαρισμένη, κατά μία θεωρία έχει τις ρίζες του στους Καθολικούς της Ενετικής κυριαρχίας οι οποίοι κάθε πρωτοχρονιά πετούσαν τα παλιά τους πράγματα για να τους φέρει ο νέος χρόνος καινούργια.
Άλλη εκδοχή τοποθετεί το έθιμο στους Αρχαίους Έλληνες που κατά την ίδια εποχή του Απριλίου πετούσαν τα παλιά τους κανάτια για να γεμίσουν τα καινούργια με νέους καρπούς γιορτάζοντας την αρχή της γεωργικής περιόδου, όπως και νάχει οι φασαριόζοι Κερκυραίοι υιοθέτησαν με ευχαρίστηση το έθιμο και κάθε χρόνο βρίσκουν τρόπους ώστε να το κάνουν να κρατάει όλο και περισσότερη ώρα.
Όλη αυτή την ώρα οι φιλαρμονικές παίζουν χαρούμενα εμβατήρια.
Το έθιμο της «Μαστέλλας» γίνεται αμέσως μετά την πρώτη Ανάσταση σε ένα χώρο που λέγεται Πίνια και είναι εκεί που ήταν το παλιό εμπορικό κέντρο της πόλης. Από μέρες πριν είναι τοποθετημένο εκεί από τους Πινιαδόρους ένα ανοιχτό μεγάλο βαρέλι (Μαστέλα) γεμάτο νερό στολισμένο με φοίνικες και μυρτιές, όσοι περνούσαν από εκεί έπρεπε να ρίξουν μέσα από τουλάχιστον ένα κέρμα.
Την στιγμή της πρώτης Ανάστασης οι πινιαδόροι κυνηγάνε να πιάσουν κάποιον για να τον ρίξουν στη Μαστέλα, συνήθως αυτός θα πέσει μέσα την ώρα που θα περνάνε από εκεί και οι φιλαρμονικές όπως και πολύς κόσμος, αυτός τότε καταβρέχει όλο τον κόσμο και τους μουσικούς μαζί αλλά βγαίνοντας παίρνει δικά του και όλα τα λεφτά που είχαν πέσει στη Μαστέλα.
Το έθιμο είχε ατονήσει τα τελευταία χρόνια αλλά ο οργανισμός Κερκυραϊκών εκδηλώσεων έχει αναλάβει να το αναβιώσει και τα έχει καταφέρει με μεγάλη επιτυχία.
Τις 10 το βραδυ γίνεται η ακολουθία της Ανάστασης στην Καθολική μητρόπολη για να έχει ολοκληρωθεί μέχρι τις 11 ώστε να προλάβουν οι πιστοί να παρευρεθούν και στη λειτουργία της Ορθόδοξης Ανάστασης, Στην Κέρκυρα οι σχέσεις των Εκκλησιών όπως και των πιστών των διαφόρων δογμάτων είναι αρμονικές και εορτάζουν μαζί, όπως θα έπρεπε να ήταν και σε όλη την Ελλάδα. Και φτάνει η ώρα που όλοι περιμένουν, η ώρα της Ανάστασης.
Πάσχα στη Χίο -Ο πάτερ Χριστόφορος και η Πρώτη Ανάσταση
Με τον δικό του ξεχωριστό τρόπο ο πάτερ Χριστόφορος στον Ιερό Ναό Ευαγγελιστρίας Χίου, μεταφέρει το μήνυμα της Πρώτης Ανάστασης του Χριστού. Και φέτος θα βγει από την Ωραία Πύλη, θα σκορπίσει δαφνόφυλλα χαράς και ελπίδας στους πιστούς, ενώ την ίδια στιγμή οι πιστοί θα χτυπήσουν τα καθίσματα, και οι πολυέλαιοι θα σειστούν. Το βίντεο με την έξοδο του παπά από το ιερό γίνεται viral στο διαδίκτυο.
Στον ιερό Ναό Αγίου Νικολάου Παστίδας στη Ρόδο (σε μία εκκλησία κατάμεστη από κόσμο) όταν ο Αιδεσιμότατος Μακάριος έψαλε την πρώτη Ανάσταση, πετούσε φύλλα δάφνης και οι πιστοί χτυπούσαν τα στασίδια – θρονιά με δύναμη προκαλώντας έναν εκκωφαντικό θόρυβο. Το έθιμο σημειολογικά συνδέεται με την Ανάσταση του Χριστού που σπάει τα δεσμά του θανάτου. Πέρα από το θόρυβο των ξύλινων θρονιών, κουνήθηκαν και οι πολυέλαιοι της εκκλησίας ως αναπαράσταση του σεισμού που έγινε την στιγμή που αναστήθηκε ο Κύριος…
Στη Χίο, ο γνωστός πλέον ρουκετοπόλεμος είναι ένα παλιό Βρονταδούσικο έθιμο που έχει τις ρίζες του στην τουρκική κατοχή. Από τα αυτοσχέδια κανονάκια, που έφτιαχναν οι ενορίτες φτάσαμε στις σημερινές αυτοσχέδιες ρουκέτες, βεγγαλικά, φτιαγμένα από νίτρο, θειάφι και μπαρούτι.
Η προετοιμασία των ρουκετών αρχίζει αμέσως μετά το Πάσχα για να είναι έτοιμες την επόμενη χρονιά. Οι ποσότητες, τα τελευταία χρόνια, φτάνουν στις μερικές χιλιάδες και το θέαμα που δημιουργούν οι ρουκέτες, όταν εκτοξεύονται στον ουρανό του Βροντάδου είναι εντυπωσιακό.
Εξαιτίας ατυχημάτων, τα τελευταία χρόνια έχουν ληφθεί μέτρα για την προστασία των παρευρισκομένων αλλά και των κτιρίων, έτσι ώστε να διασωθεί το έθιμο.