Η τελευταία ελληνική απογραφή (2021) έδειξε μείωση του πληθυσμού της χώρας κατά 3%.
Ωστόσο, πίσω από τον εθνικό μέσο όρο «κρύβονται» δημογραφικές ανισότητες με έντονη χωρική διάσταση, που αφορούν την άνιση κατανομή του πληθυσμού στον χώρο στις διαφορετικές κλίμακες (περιφερειακή, δημοτικών ενοτήτων, κλπ.), τις διαφορετικές πληθυσμιακές κατηγορίες (νεότητα-γήρανση, ενεργός/μη ενεργός πληθυσμός, κλπ.), κ.ο.κ.
Την τελευταία δεκαετία, ο πληθυσμός της Περιφέρειας Θεσσαλίας μειώθηκε κατά 6%, δηλαδή στο διπλάσιο του εθνικού μέσου όρου. Σε καθαρά δημογραφικούς όρους, η μείωση αυτή οφείλεται αφενός μεν στα αρνητικά φυσικά ισοζύγια της δεκαετίας (-29 χιλ.), αφετέρου δε στα αρνητικά ισοζύγια εισόδων-εξόδων.
Μέχρι και την προηγούμενη απογράφη (2011), οι έδρες των Περιφερειακών Ενοτήτων (ΠΕ) της Θεσσαλίας συγκρατούσαν τον πληθυσμό τους εμφανίζοντας μάλιστα μια αύξηση σε αντίθεση με τους υπαιθριακούς δήμους, που συνεχώς έχαναν πληθυσμό. Στην πρόσφατη όμως απογραφή, ακόμα και οι μεγάλοι αυτοί Δήμοι χάνουν πληθυσμό, γεγονός που δείχνει ότι οι μηχανισμοί συγκράτησης των πληθυσμιακών απωλειών που διέθεταν τείνουν να καταργηθούν.
Προχωρά η σύσταση του Εθνικού Παρατηρητηρίου για το Δημογραφικό
Μαγνησία: Μείωση του πληθυσμού κατά 6,6%
Εστιάζοντας στη Μαγνησία, η μείωση του πληθυσμού είναι ακόμη μεγαλύτερη από αυτήν της Θεσσαλίας (-6,6%). Σε ακόμα χαμηλότερο επίπεδο (Δήμοι), οι μεταβολές πληθυσμού στη Θεσσαλία και την Μαγνησία (κυμαίνονται από +14% (Αλόννησος) έως -21% (Ζαγορά-Μούρεσι), (Κοτζαμάνης & Παππάς, 2024). Η μείωση του πληθυσμού στο σύνολο των δήμων της υπαίθρου της Θεσσαλίας (ορεινοί, ημι-ορεινοί, κλπ.) είναι εντυπωσιακή: την τελευταία δεκαετία ξεπερνάει το 13%, ενώ σωρευτικά κατά την τελευταία τριακονταετία αγγίζει το 26%. Όσον αφορά ειδικότερα τον αριθμό των αλλοδαπών στην Περιφέρεια, αυτός μειώθηκε κατά 23% έναντι του 16% σε εθνικό επίπεδο.
Στη Μαγνησία δε, με εξαίρεση τις Σποράδες, η κατάσταση είναι παρόμοια. Πρόκειται για στοιχεία που περιλαμβάνονται στο τελευταίο ψηφιακό τεύχος «Δημογραφικά Νέα» του Εργαστηρίου Δημογραφικών και Κοινωνικών Αναλύσεων (ΕΔΚΑ-ΤΜΧΠΠΑ) του Παν. Θεσσαλίας και του Ινστιτούτου Δημογραφικών Ερευνών και Μελετών (ΙΔΕΜ), με τίτλο «Δημογραφικές εξελίξεις στη Μαγνησία: κατοικησιμότητα και απασχόληση στους οικισμούς της υπαίθρου». Συγγραφείς είναι η Ιφιγένεια Κοκκάλη, Επικ. Καθηγήτρια, Διευθύντρια του ΕΔΚΑ και ο Δρ. Πρόδρομος Μαρδάκης, ΕΔΙΠ στο Εργαστήριο Αγροτικού Χώρου του ΤΜΧΠΠΑ-ΠΘ.
Η «εικόνα» της Μαγνησίας -Μείωση και στον πληθυσμό του Βόλου
Η Μαγνησία, σύμφωνα με τη μελέτη, παρουσιάζει δύο διαφορετικές πληθυσμιακές συμπεριφορές (που - σε ό,τι αφορά το χερσαίο-ηπειρωτικό τμήμα του Νομού - καθορίζονται από την αστική και την περιαστική περιοχή του Βόλου, έναντι των γύρω υπαιθριακών περιοχών-Δήμων, οι οποίοι περιλαμβάνουν πεδινές και ορεινές ζώνες).
Η δυναμική της πόλης του Βόλου και της γύρω περιαστικής περιοχής (δηλ του Δήμου Βόλου) έχει ανακοπεί, καθώς, για πρώτη φορά στην απογραφή του 2021, καταγράφεται σημαντική μείωση κατά 3,3%, η οποία παρουσιάζεται τόσο στην αστική περιοχή (Βόλος, Νέα Ιωνία), όσο και στις περιαστικές (Αγριά, Νέα Αγχίαλος).
Στους υπόλοιπους υπαιθριακούς Δήμους συνεχίστηκε η μείωση του πληθυσμού που καταγράφεται στις τελευταίες απογραφές, αθροίζοντας συνολικές απώλειες άνω του 20% σε όλους τους Δήμους τα τελευταία 30 χρόνια. Οι πληθυσμιακές εξελίξεις είναι τελείως διαφορετικές στη νησιωτική Μαγνησία, με τα 3 μεγάλα νησιά-Δήμους να χαρακτηρίζονται όχι μόνο από εποχιακή κατοίκηση λόγω τουρισμού, αλλά και από ελκυστικότητα για μόνιμη διαμονή, όπως συμβαίνει με την περίπτωση της Αλοννήσου. Τα δύο νησιά από τα τρία συγκρατούν τον πληθυσμό τους, ενώ η Αλόννησος καταγράφει σημαντική αύξηση πληθυσμού. Η τουριστική ανάπτυξη και η ποιότητα του φυσικού περιβάλλοντος φαίνεται να αποτελούν σημαντικούς παράγοντες της εξέλιξης αυτής.
Ωστόσο, γενικότερα, η πληθυσμιακή συρρίκνωση όλων σχεδόν των οικισμών της Μαγνησίας, τα τελευταία 30 χρόνια, είναι γεγονός με ελάχιστες εξαιρέσεις. Ειδικότερα, ο Βόλος υπολείπεται ελαφρώς στον νεανικό πληθυσμό 0-14 ετων (13%) σε σχέση με τον μέσο όρο (μ.ο.) της Θεσσαλίας και της Ελλάδας (13,5%), παρά το γεγονός ότι η Νέα Ιωνία καταγράφει ένα 15,2%. Άλλα περιφερειακά κέντρα υπερτερούν του Βόλου (Αλμυρός 14,8%, Βελεστίνο 16,3%, Νέα Αγχίαλος 14,3%), ενώ και τα νησιά των Σποράδων καταγράφουν μια σχετική δυναμική (Σκιάθος 16,3% και Σκόπελος 15,7%), με την Αλόννησο, ωστόσο, να παρουσιάζει δείκτη λίγο κάτω του μ.ο. (13,4%), προσελκύοντας πιο ηλικιωμένο πληθυσμό, καθώς και αρκετούς αλλοδαπούς στο Πατητήρι.
Στις υπόλοιπες περιοχές της Μαγνησίας, οι οικισμοί παρουσιάζουν χαμηλά ποσοστά νεανικού πληθυσμού, αντανακλώντας την τακτική μετακίνησης στα πλησιέστερα κέντρα τα οποία διαθέτουν εκπαιδευτικές υποδομές και σχετικές υπηρεσίες υποστήριξης των μαθητών (φροντιστήρια, δραστηριότητες).
Πράγματι, εάν συσχετίσουμε τα ποσοστά πληθυσμού 0-14 ετών με τη γεωγραφία των οικισμών στους οποίους λειτουργούν τα Λύκεια της Μαγνησίας, οι οικισμοί που εμφανίζουν κάποια ανθεκτικότητα στη συρρίκνωση των νεανικών πληθυσμών είναι, αφενός, οι περισσότερο κεντρικοί, αφετέρου, αυτοί που διαθέτουν τις προαναφερθείσες εκπαιδευτικές υποδομές (Γενικό Λύκειο, ΕΠΑΛ, Λυκειακές Τάξεις Γυμνασίων). Διαθέτοντας ταυτόχρονα Δημοτικό και Γυμνάσιο Σχολείο, οι οικισμοί αυτοί φαίνεται ότι προσελκύουν νέες οικογένειες από την περιβάλλουσα ύπαιθρο. Η λειτουργία, μάλιστα, αυτών των σχολικών μονάδων προσελκύει, με τη σειρά της, και άλλες υποστηρικτικές μονάδες για νέους (φροντιστήρια, δραστηριότητες, κλπ.).
Συμπερασματικά, στο εσωτερικό της υπαίθρου, δεν εμφανίζουν όλες οι περιοχές την ίδια προβληματική εξέλιξη. Διακρίνονται περιοχές της υπαίθρου όπου η δημογραφική κατάρρευση βαθαίνει, και άλλες που επιδεικνύουν σημάδια δημογραφικής ανάκαμψης, ανάλογα με την προσβασιμότητα, τις οικονομικές δυναμικές, την ποιότητα ζωής κ.ά. Επομένως, η ανάκαμψη της ύπαιθρου δεν μπορεί να στηριχθεί μόνο στη συγκράτηση και αναπαραγωγή του υπάρχοντος πληθυσμού, αλλά, παράλληλα, θα πρέπει να στραφεί και στην προσέλκυση νέου. Σε αυτό το πλαίσιο, το κρίσιμο (αναπτυξιακό) ερώτημα δεν είναι πόσοι άνθρωποι κατοικούν στην ύπαιθρο, αλλά εάν αυτοί που θέλουν να ζήσουν στην ύπαιθρο μπορούν να το πράξουν. Δηλαδή, κατά πόσο η παροχή υπηρεσιών και εξυπηρετήσεων εξασφαλίζουν μια καλύτερη - δηλαδή ποιοτικότερη - ζωή στην ύπαιθρο.
Προφανώς, τα ζητήματα της απασχόλησης και της στέγασης παραμένουν τα πιο κρίσιμα. Μιλώντας στο Αθηναϊκό-Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων η κ. Ιφιγένεια Κοκκάλη, αναφέρει:
«Τα συμπεράσματα της μελέτης (και όχι μόνον αυτής) έρχονται να αντικρούσουν τη λογική της κατάργησης κοινωνικών υποδομών είτε πρόκειται για υπηρεσίες υγείας, για εκπαιδευτικές υπηρεσίες, κ.ό.κ.
Οι πρόσφατες συγχωνεύσεις σχολείων, που εξαγγέλθηκαν και πραγματοποιούνται από το υπουργείο Παιδείας, με το επιχείρημα, μάλιστα, της κάλυψης των αναγκών μέσω τηλεκπαίδευσης (πχ. σε απομακρυσμένα μικρά νησιά των Κυκλάδων), κάθε άλλο παρά στηρίζει την ύπαιθρο και τους υπαιθριακούς οικισμούς, αναγκάζοντας ακόμα και αυτές τις οικογένειες που θα ήθελαν να παραμείνουν εκεί να μετεγκατασταθούν αλλού όπου εξυπηρετούνται περισσότερες ανάγκες τους.
Το ζήτημα της ποιοτικότερης ζωής στην ύπαιθρο βρίσκεται σε άμεση συσχέτιση με την επαρκή κάλυψη των αναγκών του πληθυσμού της, ο οποίος δεν είναι πια αποκλειστικά αγροτικός. Έχει υψηλές απαιτήσεις σε εκπαιδευτικές και άλλες υπηρεσίες, οι οποίες, όταν δεν εξυπηρετούνται, ωθούν στην εγκατάλειψη αυτών των οικισμών, και εντείνουν πολλαπλώς το δημογραφικό ζήτημα της χώρας, κυρίως μέσω της συνταρακτικής χωρικής ανισοκατανομής της γήρανσης και της νεότητας…»