Το μαρτυρικό Μπέργκαμο είναι η Γκουερνίκα του 21ου αιώνα γράφει ο βραβευμένος συγγραφέας Νίκος Δαββέτας στα Ημερολόγια Καραντίνας. Μια αφήγηση για τη ζωή στα χρόνια του εγκλεισμού λόγω κορωνοϊού, όπου συνυπάρχουν ο Ροθ, η Αχμάτοβα, ο Ουνκαρέττι.
Θα έλεγε κανείς ότι η συνθήκη της δημιουργικής απομόνωσης είναι οικεία στους συγγραφέας. Ο Νίκος Δαββέτας, ο πολυμεταφρασμένος συγγραφέας – τελευταίο του βιβλίο το «Ωστικό κύμα» εκδόσεις Πατάκη, γράφει όμως στα Ημερολόγια Καραντίνας ότι πρόκειται για μια απομόνωση που προκαλεί πνευματική δύσπνοια.
«Λένε πως είναι ωραίο να διαβάζεις την Ιστορία αλλά καθόλου ωραίο να την ζεις. Και μάλλον έχουν δίκιο. Άλλο να διαβάζεις στον καναπέ σου για τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο και άλλο να σε βομβαρδίζουν! Το ίδιο ισχύει και για την πανδημία. Είναι ωραίο να φαντασιώνεσαι ότι είσαι ο Αλμπερ Καμύ που γράφει την «Πανούκλα», αλλά όταν την αντιμετωπίζεις έξω από την πόρτα του σπιτιού σου, οι φιλόδοξες φαντασιώσεις «παγώνουν» και τη θέση τους παίρνει ο φόβος, η ανασφάλεια, η αγωνία... Ο κορωνοϊός ανοίγει την στρόφιγγα των αρνητικών συναισθημάτων και δύσκολα κολυμπάς κόντρα στην πλημμυρίδα που δημιουργεί.
Προσωπικά, όσο κι αν είμαι εξασκημένος με αυτό που αποκαλούν οι κατά φαντασία συγγραφείς «δημιουργική μοναξιά», η απομόνωση που όλοι βιώνουμε σήμερα δεν έχει τίποτα το δημιουργικό. Θα έλεγα ότι λειτουργεί αντίστροφα: προκαλεί πνευματική δύσπνοια. Δύσκολο ν’ αφοσιωθείς στα χαρτιά σου. Το μυαλό γεμίζει από έναν «λευκό θόρυβο», που καταλαμβάνει τα πάντα. Είναι ο «θόρυβος» της επιβίωσης, σε συνθήκες εγκλεισμού. Να επιβιώσω μέσα στα λίγα τετραγωνικά μέτρα ενός διαμερίσματος αναπαράγοντας τον έξω κόσμο σε σμίκρυνση. Και ταυτόχρονα να συρρικνώσω τη ζωή μου, ώστε να χωρά στο ελάχιστο.
Όταν στα χρόνια του Στάλιν, η μεγάλη Ρωσίδα ποιήτρια Άννα Αχμάτοβα στήθηκε έξω από τη φυλακή της Μόσχας περιμένοντας να δει τον φυλακισμένο γιο της, μια βασανισμένη γυναίκα που περίμενε κι αυτή το επισκεπτήριο, τη ρώτησε: «Όλο αυτό που ζούμε μπορείτε να το περιγράψετε;» Η Αχμάτοβα απάντησε με σιγουριά «Ναι», και τότε η άγνωστη γυναίκα χαμογέλασε ικανοποιημένη. Ε, λοιπόν δεν ξέρω σήμερα στον κόσμο έναν συγγραφέα που θα μπορούσε να απαντήσει καταφατικά στην ίδια ερώτηση.
Ποιος μπορεί άραγε να αποτυπώσει λογοτεχνικά το φονικό τσουνάμι αυτού του ανεξέλεγκτου ιού, με τις χιλιάδες παραμέτρους και την άγνωστη, εν πολλοίς, έκβαση; Ο συγγραφέας, ο ποιητής, δεν είναι δημοσιογράφος, δεν καταγράφει απλά την επικαιρότητα. Μπορεί να εμπνέεται από αυτή, μα για να εκφραστεί με άνεση θέλει να έχει μια απόσταση από τα γεγονότα, να τα δει με ψυχρό μάτι ως αμερόληπτος παρατηρητής της ανθρώπινης κατάστασης, χωρίς την εμπύρετη οπτική του υποκειμένου που πάσχει, που θυμώνει, που πενθεί.
Στο παρελθόν έχω δηλώσει ότι με ενδιαφέρει η Ιστορία, μονάχα όταν σπάει, θρυμματίζεται και γίνεται πολλές μικρές ιστορίες ανθρώπων, δηλαδή γίνεται λογοτεχνία. Όπως πολύ σωστά έγραφε ο Φίλιπ Ροθ «γενίκευση του πόνου ίσον πολιτική, εξειδίκευση του πόνου ίσον λογοτεχνία».
Πως να «εξειδικεύσεις» όμως ένα 24ωρο δελτίο ειδήσεων που έχει γίνει πια η καθημερινότητα όλων μας; Το πρωί συντονισμένοι στο πρόγραμμα των ραδιοφωνικών σταθμών και από τις 18.00 που εμφανίζεται στο γυαλί η μορφή του εθνικού μας επιδημιολόγου, τα πάντα περιστρέφονται γύρω από δυσοίωνες στατιστικές και εφιαλτικές εικόνες μελλοθανάτων. Ανήμπορος, εισπράττω κι εγώ από τον τηλεοπτικό μου δέκτη, αυτό το ζοφερό κλίμα που επικρατεί στα περισσότερα νοσοκομεία του δυτικού κόσμου, τις φρακαρισμένες ΜΕΘ, τα κρεβάτια στους διαδρόμους, τους ήρωες με τις λευκές και πράσινες μπλούζες που περνάνε μπροστά από το φακό με τα χέρια υψωμένα. Απόγνωση και θυμός. Ανοχύρωτες πόλεις, ανοχύρωτες χώρες…
Βλέπω το μαρτυρικό Μπέργκαμο και συλλογίζομαι ότι είναι η Γκουέρνικα του 21ου αιώνα. Στο FB διαβάζω τους στίχους του Ουνγκαρέττι που αναρτούν οι Ιταλοί φίλοι μου και συμπάσχω: «Απ’ όσους συναναστράφηκα δεν απέμεινε κανένας/ όμως στην καρδιά μου/ όλοι έχουν ένα σταυρό».Πως να μιλήσεις για όλα αυτά, χωρίς να γίνεις κοινότοπος ή γραφικός;
Τα βράδια, πριν κοιμηθώ, διαβάζω λίγες σελίδες από ένα μεσαιωνικό μυθιστόρημα, αισθάνομαι πολύ πιο ασφαλής συναναστρεφόμενος βασιλείς και αυτοκράτορες. Όσο για τα τραγικά γεγονότα των ημερών μας, είμαι πεπεισμένος ότι θα τα αποτυπώσουν καλύτερα τα παιδιά και τα εγγόνια μας. Θα έχουν το βλέμμα καθαρό και τον θυμό στην πένα, όχι στην καρδιά!»