Μία βαθιά φιλία και αλληλοεκτίμηση. Η κόντρα ήταν μόνο για τους έξω, ο Μίκης Θεοδωράκης και ο Μάνος Χατζιδάκις συμπλήρωναν ο ένας τον άλλον.
«Για τον Μάνο Χατζιδάκι μού είναι αδύνατον να μιλήσω αντικειμενικά», έλεγε ο Μίκης Θεοδωράκης.
Μίκης: Σπάνια αρνήθηκα τόσο πολύ, αλλά και θαύμασα ακόμα πιο πολύ έναν άνθρωπο
«Συναντηθήκαμε για πρώτη φορά το φθινόπωρο του 1944 και έκτοτε η παρουσία του στη ζωή μου υπήρξε διαρκής και έντονη. Πιστεύω ότι το ίδιο κατά κάποιον τρόπο συνέβη και με κείνον. Σε όλη τη διάρκεια της συνύπαρξής μας υπήρχε ταυτόχρονα απώθηση και ταύτιση, απαξίωση (απόρριψη, κριτική) και εκτίμηση, σκεπτικισμός και θαυμασμός, πολεμική και συνεργασία. Στο βάθος δεν φταίγαμε εμείς, αλλά τα… γονίδιά μας, που είχαν μεταξύ τους τόσο βαθιές αντιθέσεις και ταυτόχρονα μιαν ανεξήγητη αμοιβαία έλξη. Τουλάχιστον εγώ σπάνια αρνήθηκα τόσο πολύ, αλλά και θαύμασα ακόμα πιο πολύ έναν άνθρωπο».
«Σχεδόν όλος ο κόσμος μάς ταυτίζει. Τουλάχιστον ως μουσικούς. Και όμως, η αντίθεσή μας, ειδικά ως προς τη μουσική, υπήρξε ριζική. Εγώ ξεκίνησα με τη φιλοδοξία να γίνω κάποτε συμφωνιστής. Εκείνος κατέληξε να ερμηνεύει και μάλιστα με ένα δικό του μουσικό συγκρότημα, συμφωνικά έργα. Εγώ δεν εμπιστευόμουν την έμπνευση, αλλά εργάσθηκα σκληρά για να αποκτήσω τεχνική, εκείνος απολάμβανε τη ζωή του και εμπιστευόταν το ένστικτο και την ιδιοφυΐα του».
«Αλλά και σε σχέση με τη λαϊκή μας μουσική -ανεξαρτήτως του αποτελέσματος-, οι αντιλήψεις και οι πρακτικές μας ήταν εντελώς αντίθετες. Και νομίζω ότι αντανακλούσαν τις ιδεολογικές και πολιτικές μας αντιλήψεις. Ίσως ο Μάνος να αποδείχτηκε τελικά περισσότερο ρεαλιστής απέναντι στην έννοια ''Λαός'' από μένα, που αμέσως μετά την Κατοχή τον αντιμετώπιζα με έντονη ρομαντική διάθεση σαν απόλυτη ηθική και πολιτιστική αξία».
Ο Μίκης, ο Μάνος και το μπουζούκι
«Ο Μάνος Χατζιδάκις χρησιμοποίησε το μπουζούκι μόνο στα τραγούδια των φιλμ», έλεγε ο Μίκης Θεοδωράκης, «που όμως ποτέ δεν τα παραδέχτηκε σαν γνήσια πνευματικά του τέκνα. Στα έργα που υπέγραφε όπως στον ''Ματωμένο Γάμο'' ή τις ''Εξι Λαϊκές Ζωγραφιές'', τις λαϊκότροπές του μελωδίες, όπως και τις μελωδίες των λαϊκών συνθετών που χρησιμοποιούσε, τις εμπιστευόταν σε ''λόγια'' όργανα, όπως το βιολοντσέλο και το πιάνο».
«Ακόμη και στη δική του εκδοχή του ''Επιτάφιου'' χρησιμοποίησε μαντολίνο αντί για μπουζούκι. Και δεν θα ξεχάσω ποτέ όταν έγινε η πρώτη ακρόαση του δικού μου ''Επιτάφιου'' στο σπίτι του, στην οδό Μάνου 3 στο Παγκράτι... Οι εκλεκτοί καλλιτέχνες που ήταν εκεί άρχισαν να γελούν ακούγοντας τον Χιώτη και μετά τον Μπιθικώτση. ''Δεν πιστεύουμε να το κάνεις αυτό σοβαρά'', μου είπαν».
«Ανεξάρτητα από τις περιπέτειες των σχέσεών μας, ένιωθα πάντα μια απέραντη τρυφερότητα για τον ευάλωτο Χατζιδάκι, που προσπαθούσε με κάθε τρόπο να κρύψει από τους ξένους τη βαθιά πληγή της αγάπης που τον έκαιγε, αλλά και τον ανανέωνε συγχρόνως», έλεγε ο Μίκης Θεοδωράκης.
Σε μια από καρδιάς εξομολόγηση του Μίκη Θεοδωράκη για τον φίλο που πέρασε στην αθανασία και είχε δημοσιευθεί στην εφημερίδα «Το Βήμα» στην επέτειο των 9 ετών από το θάνατο του Μάνου Χατζιδάκι, το 2003, ο Μίκης Θεοδωράκης έλεγε:
«Όταν πήγα και είδα τη ''Στέλλα'', θυμάμαι ότι μέθυσα κυριολεκτικά με τις μελωδίες του Χατζιδάκι. Πήγα και ξαναπήγα έως ότου τις μάθω καλά για να τις παίζω στο πιάνο. Πόσο τυχερός είναι, έλεγα μέσα μου, που μπορεί να εκφράζεται 100% ελληνικά, χωρίς φιοριτούρες, πολύπλοκες κατασκευές και σκοτεινές συγχορδίες. Πόσο ήμουν δυστυχισμένος σε εκείνη την πρώτη διεθνή αναγνώριση, ιδιαίτερα μετά την ''Αντιγόνη'' στο Κόβεντ Γκάρντεν. Χαιρετώντας από τη σκηνή το αριστοκρατικό κοινό της πρεμιέρας, αποφάσισα ακριβώς εκείνη τη στιγμή να το βάλω στα πόδια και να γυρίσω στη φυσική μου κοίτη, στην πατρίδα μου.
Μίκης Θεοδωράκης: Πώς έγινα Ολυμπιακός
»Λες και μάντεψε τη σκέψη μου ο Γιάννης Ρίτσος, μου έστειλε τότε τον ''Επιτάφιο'' (1958). Ευθύς μόλις έγραψα τα τραγούδια, τα έστειλα -πού αλλού- στον Χατζιδάκι. Όταν τον συνάντησα τον άλλο χρόνο στο σπίτι του στο Παγκράτι, έβγαλε και μου έδειξε τους μαγικούς δίσκους Fidelity με τα πρώτα του τραγούδια. Πόσο ήταν πλήρης, ευτυχής, ολοκληρωμένος. Κι εγώ πόσο τον ζήλεψα εκείνη τη στιγμή: Ένα κοινό εφηβικό μας όνειρο, να πάει η μουσική μας παντού, εκείνος το πραγματοποιούσε. Τότε τον ρώτησα: Πήρες τον ''Επιτάφιο'', Μάνο; Τι γνώμη έχεις; Δεν τόλμησα να τον ρωτήσω αν μπορεί να ηχογραφηθεί… Όμως εκείνος φαίνεται ότι έβλεπε στο πρόσωπό μου τη συνέχιση του κοινού μας ονείρου, του συμφωνιστή:
Εσύ γράφεις συμφωνικά έργα και πας πολύ καλά. Κατάφερες αυτό που και οι δύο επιθυμούσαμε τόσο. [Ωστόσο εγώ τα έβλεπα ανάποδα, πίστευα πως εκείνος τα είχε καταφέρει καλύτερα.] Τώρα παίζεται στην Επίδαυρο η μουσική σου για τις ''Φοίνισσες'', συνέχισε. Έχεις παραγγελίες, μπαλέτα, γίνεσαι γνωστός στην Ευρώπη. Ναι, γνωρίζω τον ''Επιτάφιο'', όμως πρέπει να σου πω ειλικρινά ότι δεν είναι αντάξιός σου»…
Χατζιδάκις για Μίκη: Ποταμός σπανίων μελωδιών
Ο Μάνος Χατζιδάκις θαύμαζε τον Μίκη Θεοδωράκη. Ακούστε ένα απόσπασμα από ραδιοφωνική εκπομπή του Μάνου Χατζιδάκι στο Τρίτο Πρόγραμμα, στην οποία μας αποκαλύπτει τον «άγνωστο» φίλο του Μίκη Θεοδωράκη.
«Αυτόν τον Μίκη δεν τον φαντασθήκατε ποτέ», έλεγε ο Μάνος Χατζιδάκις.
«Ο Θεοδωράκης δεν έγραψε μόνο τον ''Ζορμπά''. Είναι βαθιά και πλατιά μουσικός, με ευαισθησία. Ποταμός σπανίων μελωδιών».
Ακούστε το απόσπασμα
Οταν ο Μίκης έκλεισε τα μάτια του Μάνου
Σε ένα κείμενό του, με κεφαλαία γράμματα, ο Μίκης Θεοδωράκης μιλά για τη στιγμή που αποχαιρέτησε τον Μάνο Χατζιδάκι.
Το κείμενο είχε στείλει ο Μίκης Θεοδωράκης στη Σύλβια Ακρίτα και εκείνη το είχε δημοσιεύσει στα σόσιαλ μίντια. Σε αυτό ο Μίκης Θεοδωράκης μιλάει για την επίσκεψή του στα υπόγεια του «Ευαγγελισμού», όταν ο Μάνος Χατζιδάκις πέθανε. Όπως λέει, οι φίλοι του Μάνου δεν τον άφησαν να τον δει, αλλά αυτός, παρ' όλα αυτά, πήγε, τον βρήκε, «του μίλησε» και, όπως λέει, του έκλεισε τα μάτια.
Το κείμενο με κεφαλαία, όπως αναρτήθηκε:
«ΟΙ ΦΙΛΟΙ ΤΟΥ ΜΑΝΟΥ ΧΑΤΖΙΔΑΚΙ ΔΕΝ ΜΟΥ ΕΠΕΤΡΕΨΑΝ ΝΑ ΤΟΝ ΔΩ! ΟΥΤΕ ΝΑ ΠΑΩ ΣΤΗΝ ΚΗΔΕΙΑ ΤΟΥ! ΕΓΩ ΟΜΩΣ ΤΟΝ ΒΡΗΚΑ ΣΤΑ ΥΠΟΓΕΙΑ ΤΟΥ 'ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΜΟΥ’. ΗΤΑΝ ΠΑΝΩ ΣΕ ΕΝΑ ΤΡΑΠΕΖΙ, ΓΥΜΝΟΣ ,ΜΕ ΤΟ ΣΤΟΜΑ ΚΑΙ ΤΑ ΜΑΤΙΑ ΑΝΟΙΧΤΑ! ΕΙΠΑ ΟΤΙ ΘΕΛΩ ΝΑ ΤΟΝ ΔΩ ΜΟΝΟΣ! ΤΟΥ ΕΚΛΕΙΣΑ ΤΟ ΣΤΟΜΑ, ΤΟΝ ΚΟΙΤΑΖΑ ΣΤΑ ΜΑΤΙΑ, ΤΟΥ ΧΑΙΔΕΨΑ ΤΑ ΜΑΛΛΙΑ ΚΑΙ ΤΟΥ ΜΙΛΟΥΣΑ … ΤΕΛΟΣ, ΤΟΥ ΕΚΛΕΙΣΑ ΤΑ ΜΑΤΙΑ…»
Τώρα οι δυο τους είναι παρέα, λένε τα νέα τους, θυμούνται τα παλιά και μάλλον σιγοτραγουδούν...