Παρά τα καθοριστικά βήματα που έγιναν στις μεταμοσχεύσεις στη χώρα μας, οι προκλήσεις παραμένουν. Από την ενημέρωση ως την οργάνωση και τη στελέχωση -για να μη φτάσουμε να έχουμε όργανα αλλά όχι λήπτες. Η Γιούλη Μενουδάκου μάς μιλά για όσα συμβαίνουν, για μοναδικές ιστορίες, αλλά και όσα έχουν ήδη γίνει ή άλλα που πρέπει να επισπευσθούν από την πολιτεία.
22 χρόνια πριν. Τότε ιδρύθηκε ο Εθνικός τότε, Ελληνικός τώρα Οργανισμός Μεταμοσχεύσεων (ΕΟΜ) στην Ελλάδα, μέσα σε ένα τοπίο το λιγότερο αφιλόξενο, φορτισμένο με προκαταλήψεις και συνωμοσιολογία. Χρειάστηκε απίθανη επιμονή και υπομονή, εργασία, αφοσίωση, πίστη και φυσικά απόλυτη επιστημονική γνώση και συνέπεια για να κατορθώσει να περάσει το μήνυμα και να κάνει πραγματικότητα τη δωρεά οργάνων στη χώρα μας. Και ναι, έγιναν άλματα που όμως και πάλι μας αφήνουν να ασθμαίνουμε πίσω από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο. Όχι όμως όσα πρέπει.
«22 δότες ανά εκατομμύριο πληθυσμού είναι ο μέσος ευρωπαϊκός όρος. Στην Ελλάδα έχουμε 8 δότες ανά εκατομμύριο πληθυσμού. Όμως σε σχέση με το 2021 ο αριθμός έχει διπλασιαστεί», μου λέει η Γιούλη Μενουδάκου. Ήταν από τους πρώτους ανθρώπους που στελέχωσαν τον ΕΟΜ, που είναι συνώνυμο του αλτρουισμού, του ανθρωπισμού, του νήματος που κρατά ο άνθρωπος στα χέρια του και μπορεί να γίνει ένας μικρός θεός, προσφέροντας με τον θάνατό του ζωή σε άλλους ανθρώπους. Ως και επτά
Εικοσιένα χρόνια πριν η Γιούλη Μενουδάκου είχε μόλις ολοκληρώσει τις σπουδές της -πρώτο πτυχίο στη Δημόσια Υγεία,, δεύτερο στην Ψυχολογία στο Πάντειο Πανεπιστήμιο ενώ ακολούθησε αργότερα και ένα MBA στην ΑΣΟΟΕ. Έδωσε εξετάσεις στον ΑΣΕΠ για την προκήρυξη για θέσεις συντονιστών μεταμοσχεύσεων του ΕΟΜ που μόλις είχε συσταθεί και έπρεπε να στελεχωθεί. Σήμερα, είναι Επικεφαλής του τμήματος Συντονισμού στον ΕΟΜ.
«Οι μεταμοσχεύσεις τότε ήταν ένα πεδίο σχετικά άγνωστο όχι μόνο για τον κόσμο, αλλά και για την κοινότητα της υγείας. Χαρακτηριστικά όταν μοιράζαμε φυλλάδια, πχ σε εκδηλώσεις κάποιες φορές με το που το έπαιρνε κάποιος στο χέρι, μας το έδινε πίσω και έκανε τον σταυρό του….», θυμάται η κυρία Μενουδάκου. Η εποχή του τρόμου και της αποστροφής, με τα χρόνια παρήλθε και ο κόσμος άρχισε να υποδέχεται με ενδιαφέρον την ενημέρωση για τη δωρεά οργάνων, ως ένα θέμα που μας αφορά όλους. Μάλιστα πέρυσι από τους 193 εγκεφαλικούς θανάτους που καταγράφηκαν στις εγχώριες ΜΕΘ, οι 87 έγιναν δότες οργάνων.
Ο συναισθηματικός δότης
Ταυτόχρονα όμως αυξάνονται διαρκώς οι ζώντες δότες νεφρών. Το 2023 στις Μονάδες μεταμοσχεύσεων Νεφρού έγιναν 101 ζώσες δωρεές ξεπερνώντας κάθε προηγούμενο. «Ένα πολύ ωραίο κομμάτι της δουλειάς μας είναι ο λεγόμενος “συναισθηματικός δότης”. Nεφρό δεν δίνει πλέον μόνο ο συγγενής, αλλά και ένας φίλος για παράδειγμα, κάτι που παλιά δεν επέτρεπε ο νόμος. Οι υποψήφιοι περνάνε από ειδική επιτροπή του ΕΟΜ με ψυχίατρο, πρωτοδίκη, κοινωνικό λειτουργό. Ελέγχουμε για να βεβαιωθούμε ότι όντως είναι φίλοι από το παρελθόν», μου εξηγεί η κυρία Μενουδάκου. «Και σκέφτεσαι, κοίτα μέχρι που μπορεί να φτάσει η αγάπη για τον συνάνθρωπο. Ξέρετε πολλές φορές είναι περισσότερο χαρούμενος ο δότης παρά αυτός που σώθηκε».
Μέσα στην τελευταία δεκαετία έχει αλλάξει σημαντικά το κλίμα υπέρ της δωρεάς οργάνων στον κόσμο αλλά και στην Ελλάδα. Οι καμπάνιες ευαισθητοποίησης του ΕΟΜ, μετά και την σημαντική συνδρομή του Ιδρύματος Ωνάση, στο πλαίσιο της Εθνικής Πρωτοβουλίας που ανέλαβε από το 2018 για την ανοικοδόμηση του τομέα των μεταμοσχεύσεων στη χώρα μας, κάμπτουν δυσπιστίες και προκαταλήψεις. Ταυτόχρονα, μέχρι το τέλος του 2024 θα παραδοθεί στο ελληνικό δημόσιο το Ωνάσειο Μεταμοσχευτικό Κέντρο, πλήρως εξοπλισμένο, πλάι ακριβώς στο Ωνάσειο Καρδιοχειρουργικό Κέντρο. Πρόκειται για την νέα μεγάλη δωρεά του Ιδρύματος Ωνάση στον τομέα της Υγείας.
Οργανούληδες: μυώντας τα παιδιά
Σταθμός ήταν και ο νέος νόμος, 5034, που πέρασε τον Μάρτιο του 2023 για τις μεταμοσχεύσεις με τον συνεπαγόμενο εκσυγχρονισμό του σχετικού δικαίου. «Προβλέπει πράγματα που απουσίαζαν, αναβαθμίζει διαδικασίες, προστατεύει τον δότη. Η ανάγκη του νόμου προέκυψε από το Εθνικό Σχέδιο Υγείας που πραγματοποιήθηκε με πρωτοβουλία του Ιδρύματος Ωνάση,. Για μένα, η πιο χαρούμενη μέρα του μήνα είναι αυτή που κάνουμε το πρόγραμμα Οργανούληδες με το Ίδρυμα Ωνάση. Εκεί συνδέονται περισσότερα από 50 σχολεία από όλη την Ελλάδα, καθώς και ελληνικά σχολεία από την Κύπρο και την Γερμανία». Τα παιδιά μαθαίνουν, για τη λειτουργία και την υγεία των οργάνων τους και την "φανταστική» ικανότητά τους να δίνουν ζωή και σε άλλους ανθρώπους μέσα από τη δωρεά οργάνων. «Φτιάξαμε… Οργανούληδες και για ενηλίκους. Τα Organ Meetings, ωριαία webinars που απευθύνονται οργανώνονται σε εταιρείες, συλλόγους, γενικά σε οργανώσεις πολιτών», εξηγεί η κυρία Μενουδάκου.
Επιστρατεύοντας ψυχικά αποθέματα
Και όμως, ακόμα και σήμερα, παρά τις αλλαγές που έχουν επιτευχθεί, το μεγαλύτερο στοίχημα παραμένει να πλαισιώσουν το πρόγραμμα οι επιστήμονες υγείας. Φοβούνται άραγε κάτι; «Όχι δεν φοβούνται, όμως η δωρεά οργάνων είναι εξειδικευμένη διαδικασία που απαιτεί ειδικές γνώσεις που δεν έχουν όσοι δεν εκπαιδεύτηκαν σε αυτό τον τομέα ή δεν έχουν παρακολουθήσει μεταμοσχεύσεις. Και επίσης χρειάζεται να επιστρατεύσεις και σημαντικά ψυχικά αποθέματα για να μιλήσεις πχ. σε μια οικογένεια ενός δυνητικού δότη. Δεν είναι εύκολο…»
Η Γιούλη Μενουδάκου μού περιγράφει ότι σε κάθε χειρουργείο δότη οργάνων, μπορεί να βρίσκονται και 20 άτομα -γιατροί, νοσηλευτικό προσωπικό- πάνω από το σώμα του. «Ο χρόνος μετρά αντίστροφα. Αφού γίνει η λήψη των οργάνων, οι χειρουργικές ομάδες φεύγουν αμέσως για τα νοσοκομεία τους όπου περιμένει ο λήπτης των οργάνων. Πολλές φορές βρίσκονται ήδη στο χειρουργικό κρεβάτι έτοιμοι να δεχθούν το όργανο, κυρίως όταν πρόκειται για καρδιά ή πνεύμονες.» Είναι μια διαδικασία συγκλονιστική, συχνά απερίγραπτη με λέξεις. Ακόμα και ο οδηγός που αναλαμβάνει να παραλάβει το δοχείο μεταφοράς με την καρδιά, το ήπαρ ή κάποιο από τα υπόλοιπα συμπαγή όργανα και πρέπει να το μεταφέρει άμεσα και με ασφάλεια σε ένα νοσοκομείο ή στο αεροδρόμια, είναι μέλος μια αλυσίδας ιερής.
Απρόοπτα μπορεί να υπάρξουν. «Φοβόμαστε μόνο αν θα μπορέσει να απογειωθεί ένα αεροπλάνο λόγω καιρού ή αν έχουν χαλάσει για παράδειγμα τα φώτα σε κάποιο περιφερειακό αεροδρόμιο. Όμως πάντα βρίσκουμε λύσεις. Οι εργαζόμενοι στα αεροδρόμια που ξέρουν ότι πρόκειται να παραλάβουν μια καρδιά κάνουν τα αδύνατα δυνατά. Γίνονται μέρος αυτής της αλυσίδας».
Οι προκλήσεις όμως υπάρχουν και περιμένουν λύσεις από την πολιτεία. Η ενημέρωση και εξειδίκευση των γιατρών και του υπόλοιπου προσωπικού υγείας είναι, μεταξύ άλλων στις προτεραιότητες του ΕΟΜ Η στελέχωση που είναι καθοριστική. «Πέρυσι με τους 87 δότες ήταν οριακά τα πράγματα για τις Μονάδες Μεταμοσχεύσεων και για τον ΕΟΜ, ως κεντρικό συντονιστικό φορέα. Το ευχάριστο είναι ότι πρόσφατα αποφασίστηκε από το Υπουργείο Υγείας η ενίσχυση του ΕΟΜ με 28 Συντονιστές Μεταμοσχεύσεων, γεγονός που θα δώσει στον ΕΟΜ μεγάλες δυνατότητες πλέον.
Η πιο συγκλονιστική αλυσίδα ανθρώπων
«Είναι πολλές οι προκλήσεις που φέρνει η αύξηση της δωρεάς οργάνων τα τελευταία έτη. Θα πρέπει η ομάδα μεταμοσχεύσης να φύγει μέσα στη νύχτα π.χ. από τη Μονάδα Μεταμόσχευσης , να πάει να αφαιρέσει όργανα σε κάποιο άλλο γεωγραφικό σημείο, όπου βρίσκεται ο δότης και να επιστρέψει για να κάνει τις μεταμοσχεύσεις, ενώ ταυτόχρονα μπορεί να ξεκινάει η διαδικασία και με άλλον δότη. Η αύξηση δοτών φέρνει μεγάλη ανάγκη στελέχωσης στις υπάρχουσες μονάδες». Αυτές βρίσκονται στο ΓΝΑ Λαικό, στο ΓΝΑ Ευαγγελισμό, στο Ωνάσειο Καρδιοχειρουργικό Κέντρο, στο ΓΝΘ Ιπποκράτειο και στα Πανεπιστημιακά Νοσοκομεία Πάτρας και Ιωαννίνων. Σε αυτές θα προστεθεί και το Ωνάσειο Μεταμοσχευτικό Κέντρο «θα βοηθήσει να κυλάνε πιο εύρυθμα οι λήψεις και μεταμοσχεύσεις οργάνων. Με την αύξηση των δοτών θα έχουν όλοι περισσότερη δουλειά».
Και φυσικά δεν θα μπορούσαμε να μιλάμε για μεταμοσχεύσεις από αποβιώσαντα δότη, αν οι γιατροί και το προσωπικό των ΜΕΘ Νοσοκομείων όπως το ΠΓΝΑ Αττικό, το ΓΝΘ Παπανικολάου, το ΓΝΘ Παπαγεωργίου, το ΠΓΝ Πατρών, το ΠΓΝ Ιωαννίνων, το ΓΝΝΘ Σωτηρία και το ΓΝΑ Ευαγγελισμός, δεν εκκινούσαν τη διαδικασία της δωρεάς εντοπίζοντας του δυνητικούς δότες και μιλώντας με τις οικογένειες των αποβιωσάντων,. Ένα έργο δύσκολο, ψυχοφθόρο, από το οποίο δεν έχουν κανένα απολύτως όφελος, παρά την ικανοποίηση ότι έτσι σώζονται ζωές και δίνεται ένα ελάχιστο νόημα στην τραγική απώλεια της οικογένειας.
Παρόλα αυτά, παραμένει κρίσιμη η μάχη που πρέπει να δοθεί για να σώζονται περισσότεροι άνθρωποι, μέσα από την έγκαιρη παρέμβαση των θεραπόντων ιατρών τους, καρδιολόγων, πνευμονολόγων, ηπατολόγων κ.ο.κ.. Να εντοπίζουν εγκαίρως τις ενδείξεις της τελικού σταδίου της ανεπάρκειας ενός οργάνου και να τους παραπέμπουν σε μια Μονάδα Μεταμοσχεύσεων για την περεταίρω αντιμετώπιση τους. Υπάρχει πλέον μεγάλη εμπειρία στις Μονάδες μας και όσο νωρίτερα διαγνωστεί ο ασθενής, τόσο είναι και μεγαλύτερες οι πιθανότητες να σωθεί μέσα από μια μεταμόσχευση.
«Για πρώτη φορά το 2023 ήρθαμε αντιμέτωποι με την μεγάλη μείωση των λιστών αναμονής, κυρίως για καρδιά, και πνεύμονες. Επειδή έγιναν αρκετές μεταμοσχεύσεις το 2023 και ελαττώθηκε η λίστα, με αποτέλεσμα μερικές φορές να υπάρχει όργανο διαθέσιμο αλλά να μην υπάρχει συμβατός λήπτης στη λίστα! Η αλήθεια είναι ότι υποψήφιοι λήπτες πάντα υπάρχουν, όμως δεν έχουν ενημερωθεί εγκαίρως από τους θεράποντες ιατρούς για να απευθυνθούν σε μια Μονάδα Μεταμόσχευσης. Βέβαια τα όργανα δεν χάνονται, αλλά μεταμοσχεύονται σε λήπτες στο εξωτερικό, μέσω των διακρατικών συνεργασιών του ΕΟΜ. λέει η Γιούλη Μενουδάκου.
Ένα κερί στο όνομα του δότη
Οι συγκινήσεις είναι συνεχείς. Σε καμία άλλη κοινότητα -γιατί κοινότητα συγκροτούν οι δωρητές και οι συγγενείς τους, οι λήπτες, το ιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό και οι συντονιστές των μεταμοσχεύσεων- δεν είναι τόσο μεστή και ατόφια η έννοια του ανθρωπισμού. «Οι περισσότεροι λήπτες ζητούν να μάθουν το μικρό όνομα του δωρητή, για να ανάβουν ένα κερί στο όνομά του», εξομολογείται η Γιούλη Μενουδάκου. Κάποιοι γράφουν επιστολές για τις οικογένειες των δωρητών και τους τις μεταφέρει ο ΕΟΜ. Κάθε δωρητής σώματος γεννάει νέες ευκαιρίες ζωής. Δίνει ζωή ελπίδα φως στους ασθενείς, στις οικογένειες και στους οικείους του.
«Θυμάμαι έναν υποψήφιο λήπτη καρδιάς στο Ωνάσειο. Τον έβλεπα πριν την μεταμόσχευση, ο άνθρωπος ήταν υπό κατάρρευση έχοντας πάντα μαζί του το καροτσάκι με την τεχνητή του καρδιά. Μετά τον έχασα για κάποιο διάστημα. Κάποια στιγμή ήμουν σε ένα συνέδριο και μιλούσα και βλέπω να ανοίγει η πόρτα και να μπαίνει μέσα ο συγκεκριμένος άνθρωπος. Είχε μεταμοσχευθεί, ήταν ένας άλλος άνθρωπος, ένας υγιής άνθρωπος. Κυριολεκτικά συγκλονίστηκα, έχασα τα λόγια μου».
Τι συμβαίνει από το πρώτο δευτερόλεπτο
Με το φτάνει η πρώτη ενημέρωση ότι υπάρχει υποψήφιος δότης οργάνων σε κάποιο νοσοκομείο, η αρχική ενημέρωση φεύγει αμέσως σε 100 γιατρούς και επαγγελματίες υγείας των Μονάδων Μεταμοσχεύσεων ανά την Ελλάδα που τίθενται σε επιφυλακή. Μαζί τους βρίσκονται αμέσως υπ’ ατμόν οι ομάδες που εκπροσωπούν αυτοί οι 100 άνθρωποι.
«Πρόσφατα ενημερωθήκαμε για μία γυναίκα σε Νοσοκομείο της Αθήνας με καταστροφική εγκεφαλική βλάβη που ίσως τηρούσε τις προϋποθέσεις να δωρίσει τα όργανά της. Έγιναν περαιτέρω εξετάσεις, διαπιστώθηκε ότι είναι εφικτό και στη συνέχεια έγινε η συζήτηση με την οικογένεια. Εφόσον η οικογένεια της δέχθηκε, πραγματοποιήθηκε ενδελεχής ιατρικός έλεγχος για τον αποκλεισμό ενδεχομένου να υπάρχει κάτι το μεταδοτικό στα όργανά της», εξηγεί την διαδικασία η Γιούλη Μενουδάκου.
«Αφού έγιναν όλα αυτά και είχαμε τα κλινικά δεδομένα και αποτελέσματα, αυτά έφτασαν στον ΕΟΜ και ο ΕΟΜ τα προώθησε στις εγχώριες ομάδες μεταμόσχευσης και παράλληλα άρχισαν να τρέχουν εξετάσεις για τον ιστικό τύπο του δότη από τα ανοσολογικά εργαστήρια, προκειμένου να εξεταστεί η ιστοσυμβατότητα με τους λήπτες. Εφόσον βεβαιώθηκαν οι μονάδες μεταμόσχευσης, τότε ορίστηκε από κοινού μια ώρα για την επέμβαση». Κάθε ομάδα φτάνει από το νοσοκομείο του δότη, όλοι μαζί κάνουν τις λήψεις και αποχωρούν για τα νοσοκομεία τους, όπου αναμένουν οι λήπτες.
Η κυρία Μενουδάκου μού λέει ότι ποτέ δεν πίεσε κάποιον να βγάλει κάρτα δωρητή οργάνων. Οι συγγενείς που προσεγγίζονται στα νοσοκομεία μετά τη διαπίστωση ότι ο ασθενής είναι εγκεφαλικά νεκρός αλλά δεν έχει κάρτα δωρητή, καλούνται να απαντήσουν στο ερώτημα «τι θα ήθελε να κάνει ο εκλιπών ακόμα και αν δεν μπορεί να μας το πει;».
Όταν ρωτάω για τα χαρακτηριστικά του δωρητή οργάνων, η κυρία Μενουδάκου μού λέει μια ιστορία. «Δεν θα ξεχάσω ότι κυρίως παλαιότερα, όταν έβρισκαν πορτοφόλια που μέσα υπήρχε κάρτα δωρητή, χωρίς ταυτότητα ή άλλα στοιχεία, μας τηλεφωνούσαν εδώ στον ΕΟΜ να μας ενημερώσουν ότι βρήκαν το πορτοφόλι. Μας έλεγαν ότι για να έχει κάρτα δωρητή οργάνων θα πρέπει να είναι καλός άνθρωπος και πρέπει να πάρει πίσω το πορτοφόλι του… ».
www.eom.gr