Ανησυχία προκαλεί η εξάπλωση του στελέχους «Κένταυρος» που, σύμφωνα με όλα τα τελευταία επιστημονικά δεδομένα, καταφέρνει να διαφεύγει της ανοσίας με μεγαλύτερη ευκολία αποδεικνύοντας ότι ο ιός έχει μεγάλο βαθμό ανθεκτικότητας και εξελικτικό πεδίο να εξερευνήσει ακόμα.
Σε συνέντευξή του στο iefimerida.gr o Έλληνας Kαθηγητής Ανοσολογίας στο Τμήμα Βιοχημείας του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης, Πέτρος Λιγοξυγκάκης, προαναγγέλλει έναν ακόμη δύσκολο χειμώνα.
«Πρέπει να κρατηθεί το ιικό φορτίο χαμηλά αν θέλουμε να ζήσουμε με το ιό», λέει με νόημα και αποκαλύπτει ότι βασικό στοιχείο της επόμενης περιόδου θα είναι όχι μόνο οι θάνατοι αλλά και η πανδημία του λεγόμενου «μακρύ» (Long) Covid-19 λόγω των επαναλοιμώξεων.
Από τα μέχρι στιγμής δεδομένα πόσο επικίνδυνη είναι η μεταλλαγή «Κένταυρος»;
Το στέλεχος ΒΑ2.75 («Κένταυρος») φαίνεται ότι φέρει ένα συνδυασμό μεταλλαγών που το αναδεικνύουν ως υποψήφιο για την πιο εκτεταμένη αποφυγή της ανοσολογικής μνήμης (δημιουργημένης είτε από εμβόλιο είτε από φυσική μόλυνση) που έχουμε δει μέχρι σήμερα. Από αυτή την άποψη οτιδήποτε δραπετεύει της ανοσολογικής μνήμης που έχει εγκαθιδρυθεί τόσο σε ατομικό επίπεδο όσο και στο επίπεδο του πληθυσμού είναι μια επικίνδυνη εξέλιξη.
Η εξάπλωση του ΒΑ2.75 άρχισε από την Ινδία αλλά έχει παρατηρηθεί και σε αρκετές ευρωπαϊκές χώρες (Γερμανία, Ηνωμένο Βασίλειο, Ολλανδία, Γαλλία). Παρόλα αυτά δεν ξέρουμε ακόμα αν έχει πλεονέκτημα στην εξάπλωση έναντι του ΒΑ.5 αν και από τα αποτελέσματα στην Ινδία φαίνεται ότι θα υποσκελίσει σε κρούσματα το ΒΑ.2. Βέβαια, το ότι έχουν εμφανιστεί ήδη >170 διαφορετικά ιικά ΒΑ2.75 γονιδιώματα στο https://www.gisaid.org/hcov19-variants/ με αυξητικές τάσεις σε σχέση με τα άλλα στελέχη της Ο σημαίνει ότι ίσως υπάρχει κάποιο εξελικτικό πλεονέκτημα το οποίο αρχίζει και γίνεται ορατό πέρα από την σύγκριση με το ΒΑ2.
Ανησυχείτε για την εμφάνιση νέων στελεχών και υπό-παραλλαγών;
Ο μεγάλος αριθμός μεταλλάξεων που φέρει το ΒΑ2.75 σε σχέση με το προγονικό του στέλεχος ΒΑ.2, σημαίνει ότι ο ιός έχει μεγάλο βαθμό ανθεκτικότητας στη συσσώρευση αλλαγών στο γονιδίωμα του. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε συνδυασμούς μεταλλάξεων που μπορεί να «ξεκλειδώσει» ιδιότητες του ιού που τον βοηθούν να είναι ακόμα πιο μεταδοτικός και να ικανός να αποφύγει την ανθρώπινη ανοσολογική απόκριση. Αυτό φαίνεται ότι συμβαίνει με το ΒΑ2.75 που φαίνεται ότι αντικαθιστά το ΒΑ.2 στην Ινδία.
Οποιαδήποτε κι αν είναι η έκβαση όμως, αυτό που είναι σημαντικό είναι να τονίσουμε είναι ότι ο ιός έχει ένα μεγάλο εξελικτικό πεδίο να εξερευνήσει ακόμα. Το παρακάτω γράφημα οπτικοποιεί αυτό που θέλω να πω και προέρχεται από την προδημοσίευση της μελέτης για τα ενισχυτικά εμβόλια που στοχεύουν στις μεταλλαγμένες μορφές του ιού. Αυτό που βλέπουμε είναι πόσο διαφορετική είναι η αντιγονική ταυτότητα του Ο και του στελέχους Ο5 (ΒΑ.5) από τις μέχρι τότε μορφές του, αλλά επίσης διαπιστώνουμε πόσο ελεύθερο πεδίο υπάρχει για να αλλάξει ο ιός ακόμα. Όσο πιο πολύ εξελικτικός χώρος δίνεται στον ιό με την έλλειψη λήψης μη-φαρμακευτικών μέτρων και την ανεξέλεγκτη έκθεση του πληθυσμού, τόσο ο χώρος του γραφήματος θα γεμίζει με παραλλαγές που θα δίνουν καινούργια στελέχη με την χειρότερη εκδοχή του ιού: πιο μεταδοτικός και πιο ικανός να αποφεύγει το ανοσοποιητικό. Παρόλα αυτά τα mRNA εμβόλια κατά του ΒΑ.1 είναι αποτελεσματικά για αυτό το στέλεχος του Ο αλλά κάπως λιγότερο για το ΒΑ.5 (Πηγή: Branche et al, 2022 MedRxiv: https://www.medrxiv.org/content/10.1101/2022.07.12.22277336v1).
Ο χειμώνας που έρχεται θα είναι καλύτερος σε σχέση με τον προηγούμενο αναφορικά με την πορεία της πανδημίας (στη χώρα μας αλλά και παγκοσμίως);
Δυστυχώς όχι. Και αυτό όχι γιατί πιστεύω ότι τα εμβόλια και τα αντι-ιικά φάρμακα δεν κάνουν δουλειά. Τα εμβόλια έχουν σώσει τη ζωή εκατομμυρίων ανθρώπων, αλλά δυστυχώς δεν φτάνει αυτό. Πρέπει να κρατηθεί το ιικό φορτίο χαμηλά αν «θέλουμε να ζήσουμε με το ιό». Δηλαδή αν θέλουμε να ζήσουμε χωρίς αναπηρία, θανάτους και ανισότητες που θα φέρουν οι ανεξέλεγκτες λοιμώξεις. Κι αυτό γιατί το βασικό στοιχείο της επόμενης περιόδου θα είναι όχι μόνο οι θάνατοι (η λεγόμενη «ήπια» Όμικρον είναι 3Χ πιο μεταδοτική και 30% λιγότερο θανατηφόρα από τη δέλτα άρα μακροπρόθεσμα θα προκαλέσει περισσότερους θανάτους) αλλά και η αναπηρία από τις επαναλοιμώξεις, που τα ΒΑ.1, ΒΑ.5 αλλά και το ΒΑ2.75 μπορούν να κάνουν σε αντίθεση με το Δέλτα.
Το Long Covid θα είναι η πανδημία μέσα στην πανδημία
Το γεγονός των επαναλοιμώξεων φέρνει έντονα στο προσκήνιο την ανάγκη να κρατηθεί το ιικό φορτίο, στο επίπεδο του πληθυσμού, χαμηλά. Και αυτό γιατί κάθε επαναλοίμωξη αυξάνει τις πιθανότητες να πάθει κανείς το λεγόμενο «μακρύ» (Long) Covid. Το Βρετανικό Εθνικό Σύστημα Υγείας (NHS) ορίζει τη χρόνια αυτή ασθένεια ως την συνέχιση αλλά και την προσθήκη συμπτωμάτων (συνδεόμενα κυρίως με φλεγμονή του κεντρικού νευρικού συστήματος) 12 εβδομάδες μετά το πρώτο αρνητικό τεστ. Στη Βρετανία και στις ΗΠΑ έχει παρατηρηθεί ότι οι φορείς της χρόνιας αυτής ασθένειας αυξάνονται σε κάθε κύμα και οι άνθρωποι που έχουν παραιτηθεί από τις δουλειές τους λόγω της αναπηρίας που φέρνει το Long Covid από το 2020 είναι 300.000 και 1 εκ. αντίστοιχα (δείτε και το παρακάτω γράφημα). Να σημειωθεί εδώ ότι ο εμβολιασμός συμβάλλει σε κάποιο βαθμό στην αποφυγή αλλά δεν αποκλείει τελείως την εμφάνιση του συνδρόμου. Με τα κύματα της επιδημίας να έρχονται όλο και πιο κοντά μεταξύ τους το πρόβλημα του Long Covid θα είναι η πανδημία μέσα στην πανδημία. Αυτό θα έχει μεγάλο αντίκτυπο στην υγεία αλλά και στην οικονομία των πληθυσμών οι κυβερνήσεις των οποίων έχουν αποφασίσει να τους εκθέσουν χωρίς περιορισμούς σε ένα παθογόνο τις σοβαρές μακροχρόνιες συνέπειες του οποίου μόλις αρχίζουμε να συνειδητοποιούμε.
Το ερώτημα που τίθεται είναι τι κάνουμε γι’ αυτό. Γιατί αυτή η πανδημία του Long Covid θα έρθει και στην Ελλάδα αλλά και στις άλλες ευρωπαϊκές χώρες που εφαρμόζουν ουσιαστικά την «στρατηγική» της Βρετανίας (χωρίς αλλά μέτρα για πρόληψη εκτός από τους εμβολιασμούς). Το ζητούμενο είναι αν το σύστημα είναι έτοιμο για κάτι τέτοιο, για τόσους πολλούς ανθρώπους εκτός δουλειάς λόγω ανημποριάς.
Οι μαζικές μολύνσεις είναι επιζήμιες για την υγεία, την κοινωνία και την οικονομία
Παρόλα αυτά, ξέρουμε ότι οι μαζικές μολύνσεις είναι επιζήμιες για την υγεία, την κοινωνία και την οικονομία. Ξέρουμε επίσης τι να κάνουμε για να προλάβουμε τέτοιες μαζικές και ανεξέλεγκτες μολύνσεις. Υπάρχουν χώρες που το έχουν κάνει. Βέβαια χρειάζεται προσπάθεια και δομική οργάνωση: Χρειάζεται υποχρεωτικές μάσκες και επιβολή καθαρισμού αέρα με φίλτρα HEPA σε όλους τους εσωτερικούς χώρους, δωρεάν και υποχρεωτικά τεστ, επιδόματα σε αυτούς που απομονώνονται για να έχουν το κίνητρο να απομονωθούν, συνταγογράφηση μοριακών τεστ, διαφάνεια στην καταγραφή της επιδημίας. Οι πραγματικά πετυχημένες χώρες (Ιαπωνία, Σιγκαπούρη, Αυστραλία, Νέα Ζηλανδία) το έχουν κάνει και έχουν κρατήσει το ιικό φορτίο, τα κρούσματα και κυρίως την χρόνια αρρώστια πολύ χαμηλά. Αυτή είναι η ευθύνη του κράτους απέναντι στους πολίτες. Το να κάνει ίσως ο καθένας κάτι από όλα αυτά σε ατομικό επίπεδο δεν έχει το ίδιο αποτέλεσμα.
Σχετικά με τον εμβολιασμό του πληθυσμού, πόσο επιτακτική κρίνετε την 4ηδόση και για ποιες πληθυσμιακές ομάδες;
Η 4η δόση θα ενισχύσει την ανοσία των ανθρώπων για μερικές (8-9) εβδομάδες με την έννοια ότι θα ανεβάσει τον τίτλο των αντισωμάτων τους. Αυτό θα τους προστατεύσει από το να αρρωστήσουν έστω και μέτρια (αλλά όχι από το να κολλήσουν). Όσο πιο μακριά βρίσκεται ο 3ος εμβολιασμός τους τόσο πιο χρήσιμη θα είναι η 4η δόση απ’ αυτή τη άποψη γιατί η Όμικρον μπορεί να παρακάμπτει σε κάποιο βαθμό την ανοσία που ήδη έχουμε. Η 4η δόση είναι μια λύση για όσο περιμένουμε το πιο ειδικό εμβόλιο που θα έρθει στα τέλη Νοεμβρίου/αρχές Δεκεμβρίου που θα στοχεύει το ΒΑ.1 (αλλά θα αντιμετωπίζει ως ένα βαθμό και τα άλλα στελέχη της όμικρον). Παρόλα αυτά οι άνω των 60, οι ανοσοκατεσταλμένοι και οι ευάλωτες ομάδες πρέπει να κάνουν την 4η δόση τώρα γιατί η ανοσία τους μειώνεται πολύ πιο γρήγορα και η ενίσχυση της ανοσίας τους είναι απαραίτητη.