Έξι χρόνια λειτουργίας κλείνει το πρώτο αποτεφρωτήριο στην Ελλάδα, το οποίο βρίσκεται στη Ριτσώνα και μέχρι στιγμής έχει εξυπηρετήσει πάνω από 15.500 άτομα των οποίων η τελευταία τους επιθυμία ήταν να αποτεφρωθούν.
Γιάννης Μπουτάρης, Θεόδωρος Πάγκαλος, ο μουσικοσυνθέτης Θάνος Μικρούτσικος, Μάρθα Καραγιάννη, Γκέλυ Μαυροπούλου, Ντίνα Κώνστα, Ρόμπερτ Γουίλιαμς ο πρώην πρόεδρος της Βουλής Φίλιππος Πετσάλνικος, ο ηθοποιός Γιώργος Κοτανίδης ο συγγραφέας και διανοούμενος Περικλής Κοροβέσης, η αγωνίστρια κατά των Γερμανών κατακτητών Δανάη Μωραΐτου ο ποιητής, γλύπτης και εικαστικός καλλιτέχνης Κωνσταντίνος Ξενάκης ο γνωστός εκδότης Σαμουήλ Γαβριηλίδης, ο ηθοποιός Βαγγέλης Ζερβόπουλος, η καταξιωμένη ηθοποιός Σοφία Σεϊρλή, η Ροζίτα Σώκου ο πρόεδρος του μπασκετικού Άρη Θεόφιλος Μητρούδης και πολλοί ακόμη επώνυμοι προτίμησαν να αποτεφρωθούν όπως ήταν και η τελευταία τους επιθυμία.
Η πρώτη αποτέφρωση στην Ελλάδα
«Η πρώτη αποτέφρωση ήταν μιας γυναίκας από την Κρήτη που την συνόδευαν τα δύο μεσήλικα παιδιά της, τους είχε ζητήσει να αποτεφρωθεί. «Δεν θέλω να με θάψετε και να με ξεθάψετε σε τρία χρόνια αυτό που θέλω είναι να με αποτεφρώσετε» τους έλεγε κάθε φορά που συζητούσαν το θέμα. ‘’Σας συγχαίρω’’ τους είπα που σεβαστήκατε την επιθυμία της. «Δεν σας κρύβουμε» μου είπαν τα παιδιά της «πως εάν δεν βρίσκαμε ένα ιερέα να τη διαβάσει, θα την θάβαμε!!! Δεν θέλαμε να πάει αδιάβαστη. Ευτυχώς βρήκαμε ένα ιερέα στην Κρήτη που προσέφερε ένα τρισάγιο και έτσι σεβαστήκαμε την τελευταία της επιθυμία».
Τα ίδια μου έλεγε όταν επισκέφτηκε το Αποτεφρωτήριο Ριτσώνας, δύο χρόνια πριν φύγει από τη ζωή, ο Γιάννης Μπουτάρης. «Δεν θέλω να πάω αδιάβαστος». Με τον Γιάννη Μπουτάρη είχαμε φιλία και συνεργασία από το 2006 για ένα αποτεφρωτήριο στο Κοιμητήριο της Αναστάσεως στην Πυλαία, χωρίς επιτυχία όσο ζούσε. Όταν έφυγε από την ζωή, έτυχε ενός τρισάγιου από ιερέα» αναφέρει σε άρθρο του ο πρόεδρος του Αποτεφρωτηρίου Αντώνης Αλακιώτης ο οποίος μετά από 23 χρόνια προσπάθειας κατάφερε στις 30 Σεπτεμβρίου του 2019 να κάνει την πρώτη αποτέφρωση. Γιατί μέχρι τότε Μέχρι τότε όσοι ήθελαν να αποτεφρωθούν οι συγγενείς τους αναγκάζονταν να ταξιδέψουν μέχρι τη Βουλγαρία καταβάλλοντας περίπου 600 ευρώ για την καύση αλλά και επιπλέον χρήματα που χρειάζονταν για τη μετακίνηση στη γειτονική χώρα. Το κόστος αποτέφρωσης στη Ριτσώνα είναι περίπου 800 ευρώ.
Η πρώτη φορά ως που το θέμα της αποτέφρωσης τέθηκε ως ζήτημα
Η αποτέφρωση τέθηκε για πρώτη φορά ως ζήτημα στην Ελλάδα το 1946 από μέλη του Ιατρικού Συλλόγου. Το 1960, μετά το θάνατο του διεθνώς αναγνωρισμένου μαέστρου και συνθέτη Δημήτρη Μητρόπουλου και την αποτέφρωσή του, η άρνηση της Εκκλησίας να προσφέρει νεκρώσιμη τελετή δημιούργησε μεγάλη αναστάτωση στο χώρο της ελληνικής Εκκλησίας αλλά και της κοινωνίας.
Σε άρθρο του ο κ. Αλακιώτης αναφέρεται στον Αρχιμανδρίτη Νεόφυτο Μάνδαλο, Εφημέριος του Ι. Παρεκκλησίου Αγίας Κυριακής Αττικού Άλσους ο οποίος έγραψε σε άρθρο του: «Πρόσφατα βρέθηκα στο Αποτεφρωτήριο της Ριτσώνας, το μοναδικό μέχρι στιγμής στην Ελλάδα, για να αποχαιρετήσω έναν αγαπημένο φίλο, ο οποίος είχε εκφράσει ξεκάθαρα την επιθυμία του να αποτεφρωθεί. Η εμπειρία αυτή υπήρξε για μένα βαθιά συγκινητική, συνάμα και αποκαλυπτική: ένας χώρος καθαρός, αξιοπρεπής, με σεβασμό προς τον άνθρωπο και τις επιθυμίες του.
Ο αποχαιρετισμός έγινε σε κλίμα ηρεμίας, προσευχής, πολιτισμού και ανθρωπιάς, μακριά από τις σκληρές εικόνες που δυστυχώς συναντούμε σε πολλά κοιμητήρια των μεγαλουπόλεων, με κορεσμένα χώματα, βεβιασμένες εκταφές και εικόνες που συχνά εξευτελίζουν το ανθρώπινο πρόσωπο. Όλα αυτά βέβαια υπό την σκιά των επιφυλάξεων που εξέφρασε επισήμως, πιθανόν κατόπιν πιέσεων από συντηρητικούς και αντιδραστικούς κύκλους, η Εκκλησία της Ελλάδος.
«Η Εκκλησία υπήρξε ''μπροστάρης'', πρωτοπόρος στην εξέλιξη, την πρόοδο και τον σεβασμό στην ελευθερία και την ιδιοπροσωπία»
Η Εκκλησία, είναι αλήθεια, πάντοτε υπήρξε φορέας πολιτισμού. Από τις τέχνες και τα γράμματα μέχρι την ιατρική και την παιδεία, η χριστιανική παράδοση δεν έκλεινε ποτέ τις πόρτες στον άνθρωπο και τις ανάγκες του. Αντίθετα, υπήρξε «μπροστάρης», πρωτοπόρος στην εξέλιξη, την πρόοδο και τον σεβασμό στην ελευθερία και την ιδιοπροσωπία. Γι’ αυτό και η άρνηση εκπλήρωσης της τελευταίας επιθυμίας του κεκοιμημένου, όπως εύστοχα έχει παρατηρήσει ο πρόεδρος της Ελληνικής Κοινωνίας Αποτέφρωσης Αντώνης Αλακιώτης, δεν μπορεί παρά να νοηθεί ως «άρνηση πολιτισμού». Η Εκκλησία δεν υψώνει τείχη, αλλά χτίζει γέφυρες και ανοίγει πόρτες.
Στον πυρήνα της πίστης μας βρίσκεται η αγάπη και ο σεβασμός προς την ελευθερία του ανθρώπου. Αξίζει να τονίσουμε ότι, όπως έχει διαπιστωθεί σε παγχριστιανικό και πανορθόδοξο επίπεδο, δεν υφίσταται θεολογικό, δογματικό ή ανθρωπολογικό ζήτημα που να καθιστά την αποτέφρωση αδιανόητη για την Εκκλησία. Η πίστη μας στην Ανάσταση των Νεκρών δεν στηρίζεται στη διατήρηση των υλικών λειψάνων, αλλά στην παντοδυναμία του Θεού, ο οποίος «ἐκ γῆς» ανασταίνει τον άνθρωπο ολόκληρο, ανεξάρτητα από την κατάσταση του σώματος. Η Ορθόδοξη Θεολογία ποτέ δεν δίδαξε ότι η Χάρις του Θεού περιορίζεται από φυσικούς όρους ή από τη χημική σύσταση του σώματος.
Πολλές Ορθόδοξες Εκκλησίες δεν έχουν αρνούνται την τέλεση εξοδίου ακολουθίας
Γι’ αυτό και πολλές Ορθόδοξες Εκκλησίες, όπως της Βουλγαρίας, της Ρουμανίας ή της Σερβίας, καθώς και οι Αρχιεπισκοπές και Μητροπόλεις του Οικουμενικού μας Πατριαρχείου, δεν έχουν εκδώσει αντίστοιχες με την Εκκλησία της Ελλάδος ή της Κύπρου απαγορευτικές αποφάσεις. Δεν αρνούνται την τέλεση εξοδίου ακολουθίας για όσους επιλέγουν την αποτέφρωση. Η εκκλησιαστική παράδοση δεν είναι στατική· αναπνέει, διαλέγεται με τις ανάγκες των πιστών, παραμένει ζωντανή και ποιμαντικά ευαίσθητη.
Σήμερα όμως, στις μεγάλες πόλεις, ερχόμαστε αντιμέτωποι με μια πραγματικότητα που δεν μπορούμε να αγνοούμε: ταφές σε κορεσμένα κοιμητήρια, εκταφές που σοκάρουν τις οικογένειες, διαδικασίες που, αντί να συμβάλλουν στη διαχείριση του πένθους, δημιουργούν πρόσθετο ψυχολογικό βάρος και αδιέξοδο, εικόνες ντροπής που δεν συνάδουν ούτε με τον σεβασμό προς τον άνθρωπο, την «εικόνα του Θεοῦ», ούτε με την ιερότητα της ζωής. Η αποτέφρωση, αντιθέτως, προσφέρει έναν αξιοπρεπή, υγιεινό και πολιτισμένο τρόπο διάθεσης του σώματος, τιμώντας τόσο την επιθυμία του ανθρώπου, όσο και την ανάγκη της κοινωνίας για σεβασμό, καθαρότητα και τάξη.
«Το Ευαγγέλιο της Αγάπης δεν καλεί την Εκκλησία να απομονώνεται, αλλά να οικοδομεί πολιτισμό, να γεφυρώνει αποστάσεις»
Δεν μιλάμε για απόρριψη της παράδοσης, αλλά για ποιμαντική διάκριση. Για μια Εκκλησία που ακούει τον άνθρωπο, που κατανοεί την εποχή του, που δεν γίνεται ουραγός των εξελίξεων, που συνοδοιπορεί και δεν καταδικάζει. Άλλωστε, το Ευαγγέλιο της Αγάπης δεν καλεί την Εκκλησία να απομονώνεται, αλλά να οικοδομεί πολιτισμό, να γεφυρώνει αποστάσεις, να στέκεται μητέρα και οδηγός στον κάθε άνθρωπο, ακόμη και στην ώρα του θανάτου του.
Ίσως, λοιπόν, ήρθε η στιγμή να ξανασκεφτούμε τη στάση μας. Όχι για να παραβλέψουμε την πίστη μας, αλλά για να σταθούμε δίπλα στον άνθρωπο με ανοιχτή καρδιά και πνεύμα σεβασμού. Γιατί η Εκκλησία που υψώνει τείχη χάνει την ευκαιρία να αγκαλιάσει, ενώ η Εκκλησία που χτίζει γέφυρες γίνεται σημείο αγάπης και ελπίδας στον κόσμο. Δεν προσποιείται το χθες, αλλά, ζει στο σήμερα και είναι έτοιμη να υποδεχθεί με αξιοπρέπεια το αύριο», καταλήγει το άρθρο του αρχιμανδρίτη.
Το θέμα της αποτέφρωσης μετά το 1960 επανήλθε στην επικαιρότητα το 1977 με τον θάνατο της Μαρίας Κάλλας. Εκείνη έτυχε καλύτερης μεταχείρισης με νεκρώσιμη τελετή που της αποδόθηκε σε παρεκκλήσι του Παρισιού, ενώ η ελληνική Πολιτεία, τιμώντας την τελευταία της επιθυμία διέσπειρε την τέφρα της στο Αιγαίο πέλαγος, παρουσία του τότε υπουργού Πολιτισμού.
Πότε νομοθετήθηκε η αποτέφρωση στη χώρα μας
Η αποτέφρωση στη χώρα μας νομοθετήθηκε το 2006. Ωστόσο, χρειάστηκαν ακόμη 13 χρόνια για να γίνει πράξη με το πρώτο αποτεφρωτήριο στη Ριτσώνα τον Σεπτέμβριο του 2019, και μέχρι σήμερα αποτελεί το μοναδικό αποτεφρωτήριο στη χώρα, εξυπηρετώντας χιλιάδες άτομα που είχαν ως τελευταία τους επιθυμία να αποτεφρωθούν. Από την πλευρά του ο πρόεδρος του αποτεφρωτηρίου Αντώνης Αλακιώτης αναφέρει επίσης, «ένδειξη πολιτισμού ο σεβασμός στην τελευταία επιθυμία, είχε πει στην ομιλία της, όταν επισκέφθηκε το Αποτεφρωτήριο Ριτσώνας στις 15 Ιανουαρίου 2022 η τέως Πρόεδρος της Δημοκρατίας της Ελλάδος, κυρία Κατερίνα Σακελλαροπούλου.
Εύχομαι και ελπίζω, η Ιερά Σύνοδος της Εκκλησίας της Ελλάδος να επανεξετάσει το θέμα και να πράξει όπως το Οικουμενικό Πατριαρχείο και οι περισσότερες Ελληνόφωνες Ορθόδοξες Εκκλησίες σε Ευρώπη, Αμερική, Καναδά, Αυστραλία, αλλά και οι Ορθόδοξες Εκκλησίες της Ρωσίας, Σερβίας, Βουλγαρίας, Ουκρανίας κ.α. που προσφέρουν την εξόδιο ακολουθία κατ’ οικονομία στις οικογένειες των νεκρών που επέλεξαν την αποτέφρωση.
Άλλωστε, όπως λέει και ο Σεβασμιότατος Μητροπολίτης Δωδώνης Χρυσόστομος, η εξόδιος ακολουθία δεν προσφέρετε στον νεκρό γιατί αυτός δεν είναι εκεί, προσφέρετε δια την παρηγοριά των συγγενών και φίλων και γιατί η Εκκλησία να τιμωρεί τους συγγενείς για την επιλογή του νεκρού τους. Το ίδιο υποστηρίζει και ο κύριος Ιωάννης Κονιδάρης, Ομότιμος Καθηγητής Εκκλησιαστικού Δικαίου στην Νομική Σχολή του Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, ότι δηλαδή κατ’ οικονομία, όπως και η Καθολική Εκκλησία, να προσφέρει και η Ορθόδοξη Εκκλησία της Ελλάδος την εξόδιο ακολουθία σε όσους επιλέγουν την αποτέφρωση. Εύχομαι και ελπίζω ότι η Ιερά Σύνοδος να επανεξετάσει το θέμα» επισημαίνει ο κ. Αλακιώτης.