Μια ηλιόλουστη φθινοπωρινή Κυριακή του Σεπτέμβρη, στο Καλαμπάκι Δράμας, η παράδοση βρήκε ξανά φωνή, γεύση κουσκούς και χέρια.
Κουσκούς, το παραδοσιακό ζυμαρικό της Δράμας
Το 2ο εργαστήριο παρασκευής κουσκούς άνοιξε τις πόρτες του στον φιλόξενο χώρο του Μορφωτικού Πολιτιστικού Συλλόγου και αυτό που ακολούθησε δεν ήταν απλώς μια επίδειξη ή μια συνταγή, ήταν μια τελετουργία και μια ανάμνηση παράδοσης.
Το κουσκούς, το παραδοσιακό ζυμαρικό από σιμιγδάλι και νερό, που μοσχοβολάει Κυριακή και παιδικές αναμνήσεις, αποτελεί το τέταρτο στοιχείο που έχει ενταχθεί στο Εθνικό Ευρετήριο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς του ΥΠΠΟ από το Καλαμπάκι. Η αναγνώριση αυτή δεν ήρθε τυχαία, είναι αποτέλεσμα χρόνων, ανθρώπων και χεριών, που όλα αυτά τα χρόνια δούλεψαν, έμαθαν και προσέφεραν.
Για τους ντόπιους, το κουσκούς δεν είναι απλώς φαγητό. Είναι το άρωμα του χωριάτικου κοτόπουλου που σιγοβράζει, η προσμονή της οικογένειας στο κυριακάτικο τραπέζι, οι ιστορίες που λέγονται γύρω από την κατσαρόλα. Μπορεί κάποτε φαινόταν πως η τέχνη του χανόταν, τώρα όμως επιστρέφει δυναμικά και συλλογικά. «Η διαδικασία της παρασκευής του είναι ιδιαίτερη. Θέλει υπομονή, τέχνη, και, πάνω απ' όλα, παρέα», λένε οι γυναίκες του χωριού, που θυμούνται ακόμα τις δικές τους μανάδες και γιαγιάδες να τους δείχνουν τον σωστό τρόπο, να πλάθουν με τις άκρες των δαχτύλων τους μικρές, τέλειες μπαλίτσες ζύμης. Μια τέχνη που περνούσε από τη μάνα στην κόρη, από την παλαιότερη γενιά στη νεότερη, ανάμεσα σε αστεία, γέλια και τις κουβέντες της αυλής.
Η παλιά γενιά, η ογδοντάχρονη Ελευθερία Θεοδωρίδου, οι «νεότερες» κυρίες Σοφία Νταγερτζή, Ζωή Μπιλδουβά, Άννα Χατζημανώλη, αλλά και οι Ανδρονίκη Λουλούδη, Μαρία Τασάκη, Άννα Γρηγορέλη, Παρασκευή Λαζαρίδου, Σταυρούλα Γκαϊντατζή, Άννα Λαμπροπούλου, Πολυξένη Σαββίδου και Κατίνα Τσοτσονού, που αποτελούν τη γενιά των «πενήντα plus» σήμερα, παρασκευάζουν κουσκούς με τον παραδοσιακό τρόπο κάθε χρόνο και προθυμοποιήθηκαν να το δείξουν σε όσους ή όσες ενδιαφέρονται να μάθουν την τέχνη του.
Το χειροποίητο κουσκούς και η συλλογική μνήμη
«Το χειροποίητο κουσκούς που φτιάχνεται στο Καλαμπάκι», τονίζει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η δραστήρια πρόεδρος του συλλόγου, Αθανασία Θεοδωρίδου, «αποτελεί αγαπημένο έδεσμα των Καλαμπακιωτών, είτε μένουν στο χωριό είτε αλλού. Γι' αυτό και παρασκευάζεται ακόμη από τις νοικοκυρές του χωριού. Τα τελευταία χρόνια, όλο και περισσότερες νέες γυναίκες και άνδρες εξέφρασαν την επιθυμία να μάθουν τον τρόπο παρασκευής του και απευθύνθηκαν στον Μορφωτικό Πολιτιστικό Σύλλογο για να μπορέσουμε να βρούμε τρόπους διαφύλαξης και συνέχισης μέσα από δομές μαθητείας που μπορούν να γίνουν στον χώρο του συλλόγου».
«Για την παρασκευή του», συνεχίζει η κ. Θεοδωρίδου, «απαιτείται η χρήση ιδιαίτερης ξύλινης σκάφης που προέρχεται από ενιαίο κορμό δένδρου, χωρίς να φέρει ενώσεις, λαξεύεται με σκεπάρνι και αποτελεί περιουσία της οικογένειας, καθώς και ιδιαίτερα κόσκινα. Ο Μορφωτικός Πολιτιστικός Σύλλογος έχει στην κατοχή του δύο παραδοσιακές σκάφες, τις οποίες τις διαθέτει κάθε χρόνο για την παρασκευή του κουσκούς. Εκτός από τον ιδιαίτερο τεχνικό εξοπλισμό, απαιτείται επίσης μια συγκεκριμένη κοινωνική διαδικασία που αφορά τη συνεύρεση των νοικοκυρών της γειτονιάς. Σήμερα, το κουσκούς παρασκευάζεται με την ίδια διαδικασία και τον ίδιο βασικό εξοπλισμό από τις νοικοκυρές του Καλαμπακίου, που ετοιμάζουν το παραδοσιακό ζυμαρικό για τον χειμώνα. Οι παραλλαγές αφορούν τη σύνθεση του μείγματος, αλλά και τη σύνθεση των συμμετεχόντων, που δεν αφορά τόσο τη γειτονιά αλλά περισσότερο τη σχέση των γυναικών που συναντιούνται για να κάνουν κουσκούς».
Στο φετινό εργαστήριο, η προσέλευση των γυναικών ήταν μεγάλη από πολλές περιοχές της Ανατολικής Μακεδονίας. Οι γυναίκες αυτές, όχι απλώς έμαθαν τα μυστικά, αλλά βοήθησαν στην παρασκευή του κουσκούς. Πώς να τρίψουν το σιμιγδάλι, πώς να δώσουν σχήμα, πώς να το αφήσουν να στεγνώσει. Μα πιο πολύ έμαθαν να τιμούν την αξία της συλλογικότητας και της μετάδοσης. Γιατί το κουσκούς του Καλαμπακίου δεν φτιάχνεται μόνο με υλικά, φτιάχνεται με μνήμη, χρόνο και αγάπη.
ΑΠΕ-ΜΠΕ