Πρόσφατα είδαν το φως της δημοσιότητας τα ευρήματα δυο φαινομενικά ετερόκλητων ερευνών τα οποία και φωτίζουν αθέατες διαστάσεις της καθημερινότητας της τρίτης ηλικίας και καταδεικνύουν την έλλειψη κρατικής πρόνοιας σε ένα κομβικό ζήτημα.
H πρώτη ομάδα ερευνών αναδεικνύει ότι τα τελευταία χρόνια στην χώρα μας έχει σημειωθεί ραγδαία αύξηση 1.300% στις ηλεκτρονικές απάτες κυρίως σε βάρος ηλικιωμένων. Οι περιπτώσεις ηλεκτρονικής απάτης έχουν πλέον αποκτήσει την μορφή μάστιγας, καθώς η πανδημία εκτίναξε τις ηλεκτρονικές συναλλαγές κάθε είδους «εισάγοντας» στο δαιδαλώδη μικρόκοσμο του διαδικτύου ηλικιωμένους που δεν είναι καθόλου εξοικειωμένοι με τη χρήση των ηλεκτρονικών μέσων και μάλιστα σε μια χώρα που βαθμολογείται ιδιαίτερα χαμηλά σε θέματα κυβερνοασφαλειας.
Η δεύτερη ομάδα ερευνών, δημογραφικού κυρίως χαρακτήρα, δείχνει ότι η χώρα μας διανύει έναν βαρύ "δημογραφικό χειμώνα" με όλες τις προβλέψεις να είναι δυσοίωνες για την ταχέως αυξανόμενη γήρανση του πληθυσμού. Η χώρα μας μάλιστα φαίνεται ότι γέρασε" κατά 3.5 έτη τα τελευταία χρόνια, ενώ ο μέσος όρος της ΕΕ είναι στα 2.3. Τα άτομα ηλικίας άνω των 65 ετών αντιπροσωπεύουν σήμερα στη χώρα μας ποσοστό πάνω από το 21,3% του πληθυσμού και σύμφωνα με τις προβλέψεις το 2030 θα είναι περίπου το 30% του πληθυσμού ενώ το 2050 θα πλησιάσουν το 1/3 του πληθυσμού.
Μάλιστα, μόλις το 2% των ατόμων άνω των 65 ετών έχει ψηφιακές δεξιότητες άνω του μέσου όρου ενώ το 78% εξ αυτών δεν έχει χρησιμοποιήσει ποτέ υπολογιστή. Με αφορμή τα ανησυχητικά αυτά ευρήματα και με δεδομένο ότι η Ελλάδα είναι 24η στην ΕΕ ως προς τις ψηφιακές δεξιότητες του ανθρώπινου δυναμικού και 32η στις 33 χώρες του ΟΟΣΑ ως προς το ποσοστό συμμετοχής του ανθρώπινου δυναμικού σε προγράμματα κατάρτισης, ανακύπτουν ποικίλα και εν πολλοίς βασανιστικά ερωτήματα:
Ποια είναι τα δικαιώματα των ηλικιωμένων στον σύγχρονο ψηφιακό κόσμο και πως προστατεύονται πρακτικά? Γιατί ενώ η χώρα μας, το 2018 υπέγραψε το Διεθνές Σχέδιο Δράσης της Μαδρίτης για τη Γήρανση που στοχεύει στην κοινωνική προστασία των ηλικιωμένων, δεν έχει ακόμη καταρτίσει ένα Εθνικό Σχέδιο Δράσης για να τους εξοπλίσει με τις απαραίτητες ψηφιακές δεξιότητες;
Ενόψει των επερχόμενων εκλογών, θα παρουσιαστούν άραγε σαφείς και εφαρμόσιμες θέσεις για την αντιμετώπιση των συνεπειών από την απότομη μετάβαση πολλών μορφών του φυσικού μας κόσμου σε ένα ψηφιακό περιβάλλον που αυξάνει ακόμα περισσότερο την αλλοτρίωση των ηλικιωμένων ανθρώπων και μειώνει σε πολλές περιπτώσεις την όποια αυτονομία τους? Δεδομένου του κοινωνικού χαρακτήρα των προκλήσεων αα πολιτικά κόμματα θα πρέπει να κριθούν και ως προς την ικανότητα τους να αναγνωρίσουν ότι η ψηφιοποίηση μπορεί να περιθωριοποιήσει όσους δεν διαθέτουν επαρκείς ψηφιακές γνώσεις ή και πρόσβαση στο διαδίκτυο και να προτείνουν στοχευμένα μέτρα.
Σε μια χώρα που γερνάει ταχέως και όπου οι εξυπηρετούμενοι του προγράμματος «Βοήθεια στο Σπίτι έχουν μειωθεί πλέον στο μισό, μια εθνική στρατηγική για την βελτίωση της προσβασιμότητας κάθε είδους αυτού του ευάλωτου τμήματος του πληθυσμού είναι παραπάνω από αναγκαία προκειμένου να αρθεί σταδιακά ο ψηφιακός τους αποκλεισμός. Μια τέτοια στρατηγική θα πρέπει να διασφαλίζει την διαθεσιμότητα μη-ψηφιακων λύσεων, μακριά από τεχνολογικούς ντετερμενισμους και λουδιτικα στερεότυπα, έτσι ώστε ο ψηφιακός μετασχηματισμός να μετατραπεί σε λειτουργικό εργαλείο ουσιαστικής κοινωνικής χειραφέτησης των απόμαχων της ζωής.
*O Δρ. Μιχάλης Kρητικός είναι ερευνητής του ΕΛΙΑΜΕΠ και Επίκουρος Καθηγητής σε θέματα Τεχνητής Νοημοσύνης και Ψηφιακής Μετάβασης στη Σχολή Διακυβέρνησης του Ελεύθερου Πανεπιστημίου των Βρυξελλών.