Η Ευρωπαϊκή Ημέρα για την Προστασία των Παιδιών από τη Σεξουαλική Εκμετάλλευση και Κακοποίηση (18 Νοεμβρίου) υπενθυμίζει ένα ζήτημα που δεν επιδέχεται εφησυχασμό: την ανάγκη να διασφαλιστεί ότι κάθε παιδί ζει σε συνθήκες ασφάλειας, προστασίας και εμπιστοσύνης.
Η σεξουαλική κακοποίηση ανηλίκων συνήθως είναι αθόρυβη, χαμηλόφωνη, συχνά παγιδευμένη σε δωμάτια όπου δεν ακούγεται τίποτα — ούτε κραυγή, ούτε βοήθεια. Κι όμως, πρόκειται για ένα από τα σοβαρότερα ζητήματα δημόσιας προστασίας. Σύμφωνα με τη UNICEF, περίπου 90 εκατομμύρια παιδιά σε όλο τον κόσμο έχουν υποστεί κάποια μορφή σεξουαλικής βίας, ενώ περισσότεροι από ένα δισεκατομμύριο ενήλικες δηλώνουν ότι υπήρξαν θύματα προτού ενηλικιωθούν. Τα στοιχεία αυτά αναδεικνύουν το μέγεθος ενός φαινομένου που συχνά μένει κρυφό, όχι επειδή είναι σπάνιο, αλλά επειδή δύσκολα αποκαλύπτεται. Πίσω από κάθε αριθμό βρίσκεται μια ιστορία που δεν γράφτηκε ποτέ.
Η νέα εποχή της κακοποίησης
Σήμερα, η παιδική προστασία δεν περιορίζεται πια σε παραδοσιακές μορφές πρόληψης. Η ψηφιακή εποχή έχει δημιουργήσει έναν δεύτερο χώρο — έναν χώρο όπου τα παιδιά μιλούν, γνωρίζουν, πειραματίζονται, αλλά και εκτίθενται.
Εκεί, στο timeline ενός κινητού ή σε ένα ιδιωτικό chat, μπορούν να κρυφτούν μορφές κακοποίησης που δεν σχετίζονται με τη σωματική επαφή: διαδικτυακή παρενόχληση, έκθεση σε ακατάλληλο υλικό, sexual grooming, ακόμη και revenge porn. Πρόκειται για πρακτικές που εξελίσσονται ταχύτερα από τους παραδοσιακούς μηχανισμούς προστασίας και αναγκάζουν τις αρμόδιες υπηρεσίες να προσαρμοστούν σε ένα περιβάλλον όπου τα όρια φυσικού και ψηφιακού χώρου γίνονται ολοένα πιο ασαφή.
Η ηλικία της ευαλωτότητας
Η διεθνής έρευνα δείχνει ότι η εφηβεία, και κυρίως η ηλικία 14 έως 17 ετών, είναι το στάδιο όπου τα παιδιά κινδυνεύουν περισσότερο. Είναι η περίοδος που αναζητούν ταυτότητα, πειραματίζονται, ανοίγονται, αλλά και εμπιστεύονται – συχνά - λάθος ανθρώπους.
Στις περισσότερες περιπτώσεις, ο δράστης δεν είναι άγνωστος. Σύμφωνα με στοιχεία, το 80% των θυμάτων γνωρίζει το άτομο που τα πλήγωσε. Πρόκειται συνήθως για πρόσωπο του στενού περιβάλλοντος, μέλος της οικογένειας, φίλο, συμμαθητή ή συνομήλικο σύντροφο. Η οικειότητα αυτή καθιστά την κακοποίηση ακόμα πιο δύσκολη στην αποκάλυψη. Πώς να μιλήσει κανείς για κάτι που συνέβη από κάποιον που θα έπρεπε να εμπιστεύεται; Πώς να εξηγήσει κάτι που συχνά ούτε το ίδιο το παιδί δεν μπορεί να ονομάσει με ακρίβεια;
Δεν είναι τυχαίο ότι 7 στα 10 παιδιά δεν μοιράζονται ποτέ αυτό που τους συνέβη. Ο φόβος, η ντροπή, αλλά και η αίσθηση ότι «ίσως δεν θα με πιστέψουν» δημιουργούν μια σιωπή που διαρκεί χρόνια ή που δεν σπάει ποτέ.
Τα παιδιά πίσω από τα στατιστικά
Όσο συζητούμε για αριθμούς και ποσοστά, ξεχνάμε συχνά την πραγματικότητα: κανένα παιδί δεν είναι μια στατιστική μονάδα. Είναι ζωή και ανάγκη για φροντίδα. Κι όταν η κακοποίηση συμβαίνει, ο κόσμος του παιδιού συχνά χωρίζεται στα δύο — πριν και μετά. Γι’ αυτό η τεκμηρίωση είναι κρίσιμη. Όχι από γραφειοκρατική ανάγκη, αλλά γιατί η επαρκής καταγραφή ενισχύει τη δυνατότητα προστασίας. Οδηγεί σε ολοκληρωμένες παρεμβάσεις, σε ορθή κατανομή πόρων, σε στοχευμένες πολιτικές. Το 2023, η UNICEF δημιούργησε τη Διεθνή Ταξινόμηση της Βίας κατά των Παιδιών (ICVAC), το πρώτο παγκόσμιο πρότυπο που βοηθά τις χώρες να μιλούν —επιτέλους— την ίδια γλώσσα όταν περιγράφουν τη βία κατά των παιδιών.
Η ελληνική πραγματικότητα
Στην Ελλάδα έχουν γίνει σημαντικά βήματα τα τελευταία χρόνια. Το Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την προστασία των παιδιών από σεξουαλική κακοποίηση θέτει τις βάσεις για καλύτερο συντονισμό μεταξύ φορέων. Στα σχολεία, η εισαγωγή της σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης, η παρουσία ψυχολόγων και κοινωνικών λειτουργών και ο θεσμός του Συμβούλου Σχολικής Ζωής ενισχύουν τον μηχανισμό έγκαιρης ανίχνευσης.
Παράλληλα, το «Σπίτι του Παιδιού» προσφέρει ένα ασφαλές πλαίσιο για την εξέταση ανηλίκων από ειδικά εκπαιδευμένο προσωπικό, ενώ η Δίωξη Ηλεκτρονικού Εγκλήματος ενισχύεται για την αντιμετώπιση των ψηφιακών εγκλημάτων. Η 24ωρη γραμμή 1056 λειτουργεί ως κρίσιμο σημείο άμεσης παρέμβασης, ενώ η ανάπτυξη δομών παιδοψυχικής υγείας και το Εθνικό Μητρώο Ανηλίκων βελτιώνουν σημαντικά την εποπτεία των περιστατικών.
Ωστόσο, οι προκλήσεις παραμένουν μεγάλες. Η τεχνολογία θα συνεχίσει να αλλάζει και οι μορφές κακοποίησης πιθανότατα θα εξελίσσονται, με ρυθμούς που απαιτούν σύγχρονα εργαλεία προστασίας· οι ανάγκες σε εξειδικευμένο ανθρώπινο δυναμικό είναι υψηλές· και η σιωπή των θυμάτων εξακολουθεί να αποτελεί το μεγαλύτερο εμπόδιο στην αποκάλυψη της βίας. Αυτό που χρειάζεται να παραμένει σταθερό είναι η δέσμευση μιας κοινωνίας που θέλει να βλέπει, να ακούει και να στηρίζει. Και η υπόμνηση ότι η προστασία της παιδικής ηλικίας δεν είναι ζήτημα πολιτικής αντιπαράθεσης, αλλά κοινή ευθύνη και ηθική υποχρέωση. Η πρόκληση δεν είναι απλώς να αναγνωρίζεται το πρόβλημα, αλλά να οικοδομείται κάθε μέρα ένας κόσμος όπου κανένα παιδί δεν θα κινδυνεύει από τη σιωπή, την αορατότητα ή την αδιαφορία.
*Η Ιωάννα Λυτρίβη, PhD, είναι Βουλευτής Επικρατείας με τη Νέα Δημοκρατία, τ. Υφυπουργός Παιδείας