Η δύσκολη και συνάμα γοητευτική δουλειά πεδίου των επιστημόνων αποτελεί το θέμα του φωτογραφικού διαγωνισμού «Scientist at work», που διοργανώνει το περιοδικό Nature.
Ανάμεσα στους έξι νικητές του φετινού διαγωνισμού βρίσκεται και μια φωτογραφία που αποτυπώνει τις ατμοσφαιρικές μετρήσεις που έκανε υπό δύσκολες καιρικές συνθήκες μια ελβετική ερευνητική ομάδα στην οροσειρά του Χελμού, στην Πελοπόννησο.
Ο Λαϊονέλ Φαβρέ (Lionel Favre) συμμετέχει με την ομάδα του Εργαστηρίου Έρευνας Ακραίων Περιβαλλόντων του Ελβετικού Ομοσπονδιακού Ινστιτούτου Τεχνολογίας (EPFL) στο ευρωπαϊκό ερευνητικό πρότζεκτ CleanCloud, που χρηματοδοτείται από το Horizon Europe, για την καλύτερη κατανόηση του σχηματισμού νεφών σε όλη την ήπειρο και του τρόπου με τον οποίο τα σύννεφα, ακόμα και στα πιο απομακρυσμένα μέρη, ανταποκρίνονται στις αλλαγές της ρύπανσης.
Η φωτογραφία με τον ερευνητή στο Χελμό, μέσα στα σύννεφα
Μία από τις περιοχές όπου γίνονται μετρήσεις είναι το όρος Χελμός στην Πελοπόννησο. Εκεί, οι ερευνητές που συμμετείχαν στην έρευνα πεδίου με τίτλο «Chopin», έπρεπε να περιμένουν σχεδόν έναν μήνα σε απογοητευτικά ήπιο καιρό μέχρι να αρχίσουν τελικά να σχηματίζονται σύννεφα για να κάνουν τις μετρήσεις τους.
Όταν αυτή η στιγμή ήρθε, έστησαν τον εξοπλισμό τους στο σημείο μέτρησης και άρχισαν τις πτήσεις ενός προσδεμένου (tethered) μετεωρολογικού μπαλονιού. Συνολικά πραγματοποιήθηκαν οκτώ πτήσεις διάρκειας μερικών ωρών η κάθε μία. Ένα εντυπωσιακό στιγμιότυπο στις 5 Νοεμβρίου 2024 με τον συνάδελφό του ερευνητή, Μάικλ Λονάρντι (Michael Lonardi) να χειρίζεται το μετεωρολογικό μπαλόνι μέσα στην ομίχλη τον έκανε να σηκώσει τη φωτογραφική του μηχανή για να αιχμαλωτίσει τη σκηνή.
Η φωτογραφία αυτή ήταν ανάμεσα στις έξι που διακρίθηκαν στον διαγωνισμό του Nature.
Μιλώντας στο Αθηναϊκό- Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων, ο Λαϊονέλ Φαβρέ χαρακτηρίζει τη στιγμή που αποτύπωσε «μαγική». Θυμάται ότι «ήταν μια πραγματικά εξαντλητική ημέρα, επειδή ο χειρισμός του μετεωρολογικού μπαλονιού σε χαμηλή ορατότητα είναι δύσκολος, αφού πρέπει να βεβαιωθούμε ότι το σκοινί που συγκρατεί το μπαλόνι δεν κολλάει πουθενά και δεν θα σπάσει, όπως και ότι όλα τα όργανα λειτουργούν ομαλά».
Παρά τις αντιξοότητες, όμως, μάς εκμυστηρεύεται ότι «ήμασταν πραγματικά χαρούμενοι που πετάξαμε σε αυτές τις συνθήκες, αφού η ομίχλη και τα χαμηλά σύννεφα είναι πραγματικά αυτό που ψάχνουμε. Περιμέναμε αυτού του είδους τον καιρό για σχεδόν τρεις εβδομάδες στον γαλάζιο ουρανό μέχρι που τελικά είχαμε κάποια χαμηλά σύννεφα που έρχονταν στο όρος Χελμός».
Ο ερευνητής που απεικονίζεται στη φωτογραφία, μέλος της ίδιας ομάδας, Μάικλ Λονάρντι, επισημαίνει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ότι «στην περιβαλλοντική επιστήμη, τα πειράματα γίνονται συχνά στο πιο ρεαλιστικό εργαστήριο που διαθέτουμε, την ίδια τη φύση. Γινόμαστε οι ίδιοι μέρος του πειράματος, καθώς βλέπουμε κατά κάποιο τρόπο τις ατμοσφαιρικές διεργασίες να αποκαλύπτονται μπροστά μας, παρατηρώντας να σχηματίζεται ένα σύννεφο εκεί που μέχρι πριν από μερικά λεπτά υπήρχε γαλάζιος ουρανός, και αυτό το βρίσκω απολύτως συναρπαστικό. Μερικές φορές μπορεί να είναι εξαντλητικό, αντιμετωπίζοντας χαμηλές θερμοκρασίες και μεγάλες εργάσιμες ημέρες για να συλλέξουμε κάτι που μπορεί να φαίνεται απλώς ένα μάτσο αριθμοί, αλλά αυτή είναι επίσης η πρόκληση που μας κινητοποιεί, ενώ προσπαθούμε να κατανοήσουμε τον πλανήτη μας».
Ο ίδιος προσθέτει ότι η εργασία σε ορεινά περιβάλλοντα «αποτελεί πρόκληση λόγω των ίδιων των καιρικών φαινομένων που θέλουμε να παρατηρήσουμε. Για παράδειγμα οι απότομες αλλαγές στον άνεμο αποτελούν πιθανή απειλή για την ασφάλεια του συστήματός μας. Οι εταίροι μας στο έργο είχαν την πρόκληση να διατηρήσουν τα όργανα κατά τους χειμερινούς μήνες, φτάνοντας στον σταθμό στην κορυφή του βουνού παρά τη χιονοκάλυψη».
Το ερευνητικό έργο CleanCloud
Στο CleanCloud συμμετέχουν ερευνητές από 20 ιδρύματα σε δώδεκα ευρωπαϊκές χώρες. Στόχος του προγράμματος είναι να κατανοήσει και να ποσοτικοποιήσει τις χωρικές και χρονικές επιπτώσεις των αλληλεπιδράσεων αερολυμάτων-νεφών, μέσω μιας συνέργειας επιτόπιων και τηλεπισκοπικών μετρήσεων σε συνδυασμό με εργαστηριακές μελέτες και προσομοιώσεις μοντέλων καιρού. Την έρευνα πεδίου στο όρος Χελμός συντονίζει ο Αθανάσιος Νένες, καθηγητής ατμοσφαιρικών διεργασιών στο EPFL, επισκέπτης καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Πάτρας και ερευνητής στο Ινστιτούτο Επιστημών Χημικής Μηχανικής του ΙΤΕ στην Πάτρα. Από τον ίδιο ερευνητικό φορέα, η ομάδα του Εργαστηρίου Έρευνας Ακραίων Περιβαλλόντων, με επικεφαλής την καθηγήτρια Τζούλια Σμάλε (Julia Schmale), συμμετείχε με την ανάπτυξη του μετεωρολογικού μπαλονιού, το οποίο χρησιμοποιήθηκε για να μελετηθεί το χαμηλότερο στρώμα της τροπόσφαιρας για την ανίχνευση σωματιδίων αερολυμάτων και σταγονιδίων νεφών.
Γιατί στον Χελμό;
Ο Χελμός επιλέχθηκε, όπως εξηγεί ο Μάικλ Λονάρντι, καθώς «βρίσκεται σε ένα ενδιαφέρον σταυροδρόμι μεταξύ των αέριων μαζών που διοχετεύονται μέσω της βαλκανικής χερσονήσου και των θαλάσσιων αέριων μαζών από τη Μεσόγειο θάλασσα. Αυτές οι αέριες μάζες μεταφέρουν σωματίδια με ανθρωπογενή προέλευση, φυσικό θαλασσινό αλάτι και σκόνη της Σαχάρας, επιτρέποντας έτσι τη διερεύνηση του ρόλου των διαφόρων σωματιδίων στον σχηματισμό νεφών».
Ο ίδιος συμπληρώνει ότι στον Χελμό λειτουργεί για μεγάλο χρονικό διάστημα έναν σταθμό παρακολούθησης ατμοσφαιρικών δεδομένων το ελληνικό Εθνικό Κέντρο Έρευνας Φυσικών Επιστημών «Δημόκριτος» και αυτό «αποτελεί απίστευτο πλεονέκτημα για την προώθηση της έρευνας προσθέτοντας στοιχεία για τη διαχρονική εξέλιξη των φαινομένων και των συγκεντρώσεων μικροσωματιδίων, την ώρα που η δική μας μελέτη ήταν απλά μία αποτύπωση της στιγμής. Επιπλέον, η διοργάνωση μιας εκτεταμένης έρευνας μετρήσεων πεδίου απαιτεί μεγάλη υλικοτεχνική υποδομή, οπότε η εμπειρία του Δημόκριτου ήταν θεμελιώδης για την επίτευξη των στόχων του έργου». Σημειώνεται ότι αντίστοιχες μετρήσεις για το CleanCloud έγιναν και στη βόρεια Γροιλανδία.
Η συγκεκριμένη φωτογραφία από τον Χελμό ήταν μία από τις έξι που διακρίθηκαν στον φετινό φωτογραφικό διαγωνισμό «Scientist at work» του Nature. Συνολικά υποβλήθηκαν περισσότερες από 200 συμμετοχές. Μεγάλος νικητής ήταν μια φωτογραφία της διδακτορικής φοιτήτριας στο Πανεπιστήμιο του Τρόμσο, Έμα Βόγκελ, που έχει αποτυπώσει τον βιολόγο Ουντούν Ρίκαρντσεν (Audun Rikardsen) να αψηφά τα ορμητικά κύματα για να εντοπίσει φάλαινες σε ένα φιορδ της βόρειας Νορβηγίας. Τη λίστα με τις διακριθείσες φωτογραφίες συμπληρώνουν απεικονίσεις μικροσκοπικών βατραχιών στην Καλιφόρνια, τηλεσκόπιο στον Νότιο Πόλο, η διάνοιξη ενός πυρήνα πάγου στο νορβηγικό αρχιπέλαγος Σβάλμπαντ και η σιλουέτα ενός επιστήμονα να εισέρχεται σε μια καμπίνα κάτω από έναν ουρανό με αστέρια.
ΑΠΕ-ΜΠΕ