Πλήθος κόσμου ξεναγήθηκε πριν λίγες ημέρες στο Μέγαρο Τσίλλερ - Λοβέρδου επί της Μαυρομιχάλη.
To 1882, ο αρχιτέκτονας Ερνέστο Τσίλλερ σχεδίασε και κατασκεύασε το σπίτι του στην Αθήνα, σε ύφος ώριμου νεοκλασικισμού. Το 1912 το Μέγαρο αγοράστηκε από τον τραπεζίτη Διονύσιο Λοβέρδο και αξιοποιήθηκε ως κατοικία του και χώρος έκθεσης των συλλογών του.
Μέσα σε αυτό το κτίριο - ένα αρχιτεκτονικό κόσμημα - είχε την ευκαιρία να ξεναγηθεί πριν λίγες ημέρες πλήθος κόσμου, στο πλαίσιο του Open House Athens 2022 και να θαυμάσει, πέρα από τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του κτιρίου, μία από τις μεγαλύτερες συλλογές μεταβυζαντινής θρησκευτικής τέχνης στην Ελλάδα.
Μέσα στο Μέγαρο - Τσίλλερ Λοβέρδου
Το οικόπεδο όπου σήμερα στεγάζεται το Μέγαρο Τσίλλερ - Λοβέρδου αγοράστηκε το 1880 από τον Ερνέστο Τσίλλερ. Ηταν τότε που ο νεαρός αρχιτέκτονας σε ηλικία 24 ετών ήρθε στην Ελλάδα, ώστε να επιβλέψει την ανέγερση της Ακαδημίας (σε σχέδια του Δανού εργοδότη του και δάσκαλού του Θεόφιλου Χάνσεν), και πολύ γρήγορα κατάφερε να μπει στα αθηναϊκά σαλόνια και να γίνει ο αγαπημένος αρχιτέκτονας της αστικής τάξης.
Εψαχνε, λοιπόν, ένα οικόπεδο για να σχεδιάσει και να χτίσει το σπίτι του, που έμελλε να είναι αυτό επί της Μαυρομιχάλη. Το 1882 ξεκίνησε τις εργασίες και το 1885 ή 1887 υπολογίζεται ότι ολοκλήρωσε το κτίριο. Εμεινε σε αυτή την κατοικία μέχρι το 1911. Στη συνέχεια, το σπίτι πλειστηριάστηκε και πέρασε στα χέρια του επιφανούς τραπεζίτη, Κεφαλλονίτη Διονυσίου Λοβέρδου. Κι αυτό επειδή υπήρχε μια στενή σχέση των δύο οικογενειών καθώς οι κόρες του Λοβέρδου ήταν μαθήτριες πιάνου της συζύγου του Ερνέστου Τσίλλερ, Σοφίας Δούδου. Οπότε γνώριζαν και αγαπούσαν το σπίτι και παρέπεμψαν τον πατέρα τους να το αγοράσει.
Στο επιβλητικό κτίριο που σχεδίασε ο Ερνέστο Τσίλλερ έδωσε μια θεατρική όψη και διατήρησε συμμετρία και τριμερή διαχωρισμό σε οριζόντιο και κάθετο επίπεδο, αλλά θέλησε να έχει μια πιο οικονομική λύση. Γι' αυτό και βλέπουμε κάποιες καινοτομίες του Τσίλλερ, όπως την απουσία μπαλκονιών.
Οσον αφορά την όψη, σε οριζόντιο διαχωρισμό το κτίριο διαιρείται σε βάση, κορμό και στέψη. Δύο πλευρικές είσοδοι και δύο πλευρικοί φωταγωγοί βοηθούν στο φως, ενώ, παράλληλα εξυπηρετούν και κάποιες λειτουργίες. Η εντυπωσιακή είσοδος κοσμείται από κεφαλές Καρυάτιδων, από αρχαιοπρεπή στοιχεία τα οποία όμως συνδυάζονται με διακοσμητικά υψηλής ποιότητας.
Αξιοσημείωτο είναι το πρόχειρο γραφείο Τσίλλερ, εδώ όπου υποδεχόταν τα συνεργεία των οικοδομικών εργασιών, εργάτες, συνεργάτες, πιθανόν και κάποιους φίλους και ένας χώρος μέσα στον οποίο ο αρχιτέκτονας περνούσε πολλές ώρες της ημέρας του. Κατασκευαστικά και διακοσμητικά βλέπουμε σε επίπεδο δαπέδων ιδιαίτερα πλακάκια και όχι μάρμαρο, όπως ήταν σύνηθες στα νεοκλασικά της εποχής. Πρόκειται για τσιμεντοπλακάκια τα οποία σχεδίασε, φιλοτέχνησε και τοποθέτησε ο ίδιος ο Τσίλλερ.
Αυτό το κτίριο, όμως, αναδεικνύει δύο διαφορετικές φάσεις καθώς το 1930, όταν το σπίτι είχε ήδη περάσει στα χέρια του Λοβέρδου, εκείνος θέλησε να κάνει κάποιες προσθήκες και να το εκσυγχρονίσει. Το ανέθεσε στον αρχιτέκτονα Αριστοτέλη Ζάχο ο οποίος έκανε κάποιες τροποποιήσεις. Στην εξωτερική αυλή, για παράδειγμα, υπήρχε ένας ημιυπόγειος χώρος τον οποία ο Τσίλλερ χρησιμοποιούσε ως εργαστήριο για την κατασκευή τσιμεντοπλακιδίων και αποθήκη. Ακριβώς από πάνω ο Λοβέρδος θέλησε να κάνει άλλη μια πτέρυγα και να προσθέσει ένα παρεκκλήσι χωρίς ανοίγματα, με τρούλο και οκταγωνικό τύμπανο και μια αίθουσα με μαρμάρινους κίονες. Κάποιες άλλες προσθήκες αφορούν τζάκια και ξυλόγλυπτα στοιχεία τα οποία φιλοτεχνήθηκαν από τη σπουδαία λαογράφο Αγγελική Χατζημιχάλη.
Προχωρώντας στο επίσημο γραφείο Τσίλλερ, αριστερά ήταν το γραφείο του αρχιτέκτονα και δεξιά το σχεδιαστήριο λόγω του ότι ήταν πιο κοντά στο παράθυρο και είχε περισσότερο φως.
Τα ξυλόγλυπτα τζάκια είναι οι προσθήκες Λοβέρδου, που αναφέραμε παραπάνω, και μάλιστα πρόκειται για «ψευτοτζάκια» καθώς λειτουργούν καθαρά ως διακοσμητικά στοιχεία. Μια λεζάντα στη βάση των τοιχοποιών που μοιάζει με μάρμαρο αλλά είναι απομίμηση, ένας ζωγραφισμένος σοβάς με ιδιαίτερη τεχνική και μια πολύ ξεχωριστή οροφή είναι τα κύρια χαρακτηριστικά αυτού του δωματίου.
Μπαίνοντας στο επίσημο καθιστικό του σπιτιού και αντικρίζοντας το παρκέ το μυαλό μας ταξιδεύει στα σουαρέ, τους χορούς και τις δεξιώσεις της εποχής. Σε περίοπτη θέση το πιάνο, ένα πολύ κοντινό αντίγραφο του πρωτότυπου που είχε η Σοφία Δούδου και με το οποίο μελετούσε και παρέδιδε μαθήματα.
Η ζωγραφική διακόσμηση είναι δημιουργία του Σλοβένου ζωγράφου Γιούρι Σούμπιτς, ο οποίος είχε αναλάβει και τον εικαστικό διάκοσμο του Μεγάρου. Περνώντας στην τραπεζαρία με το μαρμάρινο τζάκι, μεταγενέστερης προσθήκης, το μεγάλο, λοξό παράθυρο είναι εκείνο που τραβάει την προσοχή.
Εδώ ο Τσίλλερ θέλησε να δώσει την αίσθηση ενός ανοιχτού μπαλκονιού, τόσο ως προς την αυλή όσο και προς τη θέα της Ακαδημίας. Μάλιστα, πριν προστεθεί ο πάνω όροφος - που είναι προσθήκη Λοβέρδου - και με τις πολυκατοικίες να λείπουν, ο Τσίλλερ είχε οπτική επαφή με Αθηναϊκή Τριλογία (Εθνική Βιβλιοθήκη, Πανεπιστήμιο, Ακαδημία Αθηνών). Το Πανεπιστήμιο σχεδιάστηκε από τον Χριστιανό Χάνσεν, τα άλλα δύο κτίρια από τον αδελφό του, Θεόφιλο, και ολοκληρώθηκαν από τον Ερνέστο Τσίλλερ. Εκανε ουσιαστικά την «επίβλεψη» από το σπίτι του!
Φωτογραφίες από το εσωτερικό του Μεγάρου Τσίλλερ -Λοβέρδου
Ανεβαίνοντας στα υπνοδωμάτια του πάνω ορόφου, παρατηρούμε ότι σχηματίζουν ένα «π». Υπάρχει ένας κεντρικός χώρος, κάπως πιο κοινόχρηστος, δεξιά είναι η αντρική πτέρυγα και αριστερά η γυναικεία. Υπάρχουν πόρτες που άλλοτε έμεναν ανοιχτές, για να επικοινωνούν τα μέλη της οικογένειας μεταξύ τους, και άλλοτε κλειστές για μεγαλύτερη ιδιωτικότητα. Εδώ βλέπουμε ένα σύστημα αερισμού στις οροφές καθώς και ένα ζωγραφικό στοιχείο στην οροφή, μια λωρίδα που διατρέχει με ροζέδες.
Στη γυναικεία πτέρυγα, όπου έμενε η Σοφία Δούδου, ξεχωρίζουν τα αρχικά SEZ (Sofia Ernst Ziller) και ένα άνοιγμα για να επικοινωνεί άμεσα η μητέρα με τα κορίτσια.
Ομως, ανάλογο άνοιγμα δεν παρατηρείται στην αντρική πτέρυγα για να επικοινωνεί, για παράδειγμα, ο πατέρας με τα αγόρια. Ο διάκοσμος της οροφής δίνει την ψευδαίσθηση ενός πανιού, μιας τέντας, ενός ουρανού.
Αντιθέτως, στην αντρική πτέρυγα ο διάκοσμος είναι πολύ πιο λιτός.
Μια πολύ ενδιαφέρουσα προσθήκη του Λοβέρδου είναι, μεταξύ άλλων, ένα δεύτερο σαλόνι με άλλη αισθητική, διαφορετική ατμόσφαιρα και άλλα υλικά. Μάρμαρο, γρανίτες, «ψευτοκίονες» (επειδή η στατικότατα του ορόφου δεν υποστήριζε αληθινούς), ξυλόγλυπτα στοιχεία, αψίδες και φωτιστικά εκκλησιαστικού βυζαντινού τύπου, είναι κάποια από τα χαρακτηριστικά.
Ο κάτω όροφος επί Τσίλλερ λειτουργούσε ως αποθήκη. Από την άλλη ο Λοβέρδος εξακολούθησε να το χρησιμοποιεί ως αποθήκη με τη διαφορά ότι ζήτησε από τον Ρενιέρη να το διακοσμήσει με ψηφιδωτά.
Και παρεκκλήσι στο Μέγαρο Τσίλλερ Λοβέρδου
Η πολύ ενδιαφέρουσα ξενάγηση στο Μέγαρο Τσίλλερ Λοβέρδου έκλεισε στο μονόχωρο παρεκκλήσι με τρούλο οκταγωνικού ρυθμού, ψηφιδωτά και υπογραφή Ρενιέρη. Αλλη μια προσθήκη κατά τη δεύτερη χρήση του κτιρίου από τον Κεφαλλονίτη τραπεζίτη, Διονύσιο Λοβέρδο.
Αξίζει, πάντως, να σημειωθεί ότι όλες οι προσθήκες που έκανε ο αρχιτέκτονας Αριστείδης Ζάχος έγιναν με τη σύμφωνη γνώμη του Ερνέστο Τσίλλερ.
Το Μέγαρο έγινε, δωρεά εν ζωή στο ελληνικό δημόσιο το 1979 και το 1992, από τις κόρες του Διονύσιου Λοβέρδου, Μαρία Λοβέρδου και Ιωάννα Βασιλειάδη, με διαχειριστή το υπουργείο Πολιτισμού, για λογαριασμό του Βυζαντινού και Χριστιανικού Μουσείου, με σκοπό τη δημιουργία του Μουσείου.
Αφού αποκαταστάθηκε από τις αρμόδιες υπηρεσίες του υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού άνοιξε τις πύλες του στο κοινό τον περσινό Μάϊο με τους Αθηναίους να το έχουν αγαπήσει ιδιαιτέρως.
Πού: Μέγαρο Τσίλλερ -Λοβέρδου, Μαυρομιχάλη 6, Τηλέφωνο: 210 3392147