«Μια πατρίδα τάβλι» έγραφε ο Σταμάτης Φασουλής σε ένα κείμενο του το 2001 που έμελλε να δώσει τον τίτλο στο βιβλίο που ακολούθησε. Δέκα και πλέον χρόνια μετά, την ώρα που η φράση «σε μια ζαριά» συνοδεύει κάθε πολιτική ανάλυση των ημερών, η μνήμη αναζητά αυτό ακριβώς το βιβλίο στην δεξιά άκρη της βιβλιοθήκης ή αποθεματικού της. Κι αν η Κική Δημουλά, στην ομιλία της για τον Οδυσσέα Ελύτη, δήλωνε πως ξαναδιάβασε όλα του τα έργα προσπαθώντας να τιθασεύσει αυτή την μνήμη που "συχνά λειτουργεί αυτόνομα προς όφελος ιδίων συμφερόντων", στη περίπτωση του βιβλίου του Σταμάτη Φασουλή, η εκ νέου ανάγνωση αυτής της συλλογής αποδεικνύει ότι τα γεγονότα απλώς υποκλίνονται στο διεισδυτικό βλέμμα και την ανήσυχη σκέψη του.
Παραδέχεται έντιμα, στο πρώτο κιόλας κείμενο της συλλογής πως διαπραγματεύτηκε κι ο ίδιος με τη μνήμη, με την ελπίδα ότι διώχνοντας τ' ασήμαντα θα δημιουργούσε ζωτικό χώρο για τα καινούργια και τα επόμενα, εκείνα που ελπίζουμε πως είναι πάντοτε σημαντικότερα απ' τα παλιά. Αλλά πως να διαγράψεις και πώς να ξεχάσεις αν δε γίνεις κάποιος άλλος; Κι αν πάλι γίνεις, πως θα συνδεθείς μ' αυτά που ξέρεις ή μ' αυτά που δεν ξέρεις, όταν δεν θα αναγνωρίζεις τον ίδιο σου τον εαυτό;
Απαλλαγμένος από κάθε είδους σοβαροφάνεια χρησιμοποιώντας λόγο σχεδόν προφορικό και φαινομενικά χαλαρό, ο Σταμάτης Φασουλής συνομιλεί με τον κάθε αναγνώστη του χωριστά, σε μια ατμόσφαιρα που μυρίζει φρεσκοψημένο ελληνικό καφέ και σπιτικό γλυκό του κουταλιού. Στα φιλόξενα κείμενα που θυμίζουν μικρά χουχουλιαστά δωμάτια, συναντά κανείς τον ίδιο τον οικοδεσπότη, τον Σταμάτη, όπως τον συναντούν οι δικοί του άνθρωποι, να μιλά για πράγματα τόσο οικεία και καθημερινά για τα οποία κανείς δεν θα ενδιαφερόταν ποτέ να τον ρωτήσει σε μία συνέντευξη. Τι κρίμα! Τα μικρά και άνευ –προφανούς- σημασίας περιστατικά υφαίνουν έναν διάφανο ιστό με νήμα το ανόθευτο ανθρώπινο συναίσθημα. Εκεί που ο καθένας αναζητά καταφύγιο, παρηγοριά, επιβεβαίωση. Με λίγα λόγια ένα μέρος να ανήκει.
Οι φόβοι του απλοί, άμεσοι και εκπεφρασμένοι με έγνοια γονεϊκή, ακόμη και όταν τέτοια σχέση δεν τεκμαίρεται. Αφορμές ασήμαντες πυροδοτούν γενναίες δόσεις ειλικρινούς εξομολογητικής διάθεσης και αγωνιώδους υπαινικτικής παρακίνησης για ένα κόσμο που άγεται και φέρεται, που αγνοεί και απέχει απ' όλα. Από τα κοινά του έρωτα, της κοινωνίας, της πολιτείας. Την ίδια τη ζωή. "Περίλυπος εστίν η ψυχή μου έως θανάτου...". Αυτή ακριβώς την υπόγεια θλίψη, τον αόριστο λυγμό που αιωρείται την Μεγάλη Εβδομάδα όταν συναντά το απριλιάτικο αεράκι, ο Σταμάτης Φασουλής την καταθέτει με σεβασμό. Τη διασκεδάζει με παιδική εγκαρδιότητα, και πηγαίο αστραφτερό χιούμορ που εκτονώνει και μαλακώνει τις ψυχές.
Και πώς ν' αφήσει κανείς την ποίηση έξω από το λογαριασμό όταν μιλά για την ψυχή; Στις πιο εύθραυστες εκφραστικές πινελιές του αντλεί δύναμη από την ποιητική διάσταση της ίδιας της ζωής καθώς εξαίρει ως πρωταγωνιστικό γεγονός την πιο αμελητέα καθημερινότητα. Γνωρίζει καλά ότι περιουσιακό στοιχείο δεν μπορεί να θεωρηθεί τίποτε περισσότερο από αυτό που ο καθένας κουβαλάει μέσα του. Τις εικόνες, τις κουβέντες, τις αγκαλιές, τα λάθη, τα πάθη, τις μυρωδιές, τ' αγγίγματα. Και πως θα υπάρξουν όλα αυτά, πως θα αποκτήσουν υπόσταση για να μεταγγίσουν γλύκα αν δεν μοιραστούν; Το με πόσους θα τα μοιραστεί ωστόσο, δεν μοιάζει να έχει σημασία όταν γίνεται αγωγός ενέργειας θετικής.
Περισσότερο στοχαστικός και λιγότερο κριτικός μιας πραγματικότητας πολυπρόσωπης, καταφέρνει μ' έναν ακριβή και περίτεχνο χειρισμό της γλώσσας να διεκτραγωδεί τα πάθη και τα παθήματα ενός τόπου που λατρεύει σπιθαμή προς σπιθαμή και των ανθρώπων του που κουβαλούν κάθε πιθανό ή απίθανο στοιχείο χαρακτήρα. Με χιούμορ άλλοτε καυστικό και άλλοτε αφανές, πάντα όμως αδιαπραγμάτευτου ήθους, φωτίζει αναλόγως ή κατακεραυνώνει. Τα κείμενα του βιβλίου θα έλεγε κανείς πως συνιστούν έναν καθρέφτη μπροστά στον οποίος ο ίδιος στέκεται και αφού αντέξει την αναμέτρηση με την ίδια του την αγωνία την καταθέτει πλέον ως αμιγή προβληματισμό για μια κοινωνία που μπορεί να υποδύεται την χειραφετημένη σε σχέση με τις αναστολές του παρελθόντος της, ψαύει ωστόσο τα σημάδια ενός δυσοίωνου μέλλοντος.
Σ΄αυτό το μέλλον -που δέκα χρόνια πριν μπορεί να φάνταζε αόριστο και μακρινό- το δικό μας πια παρόν δηλαδή, η σκιά του φόβου έχει πάρει μορφή. Η καθημερινή απαιτητική ένταση, η διαρκής προσωπική παραβίαση χώρου και χρόνου ζωτικού και κυρίως η καταφανής υποτίμηση της ανάγκης για συνύπαρξη, ουσιαστική επικοινωνία -κάπου να σταθεί η ψυχή και το βλέμμα δηλαδή- μετατρέπουν ακόμη και τις στιγμές του ύπνου σε εφιάλτη. Για τον Σταμάτη Φασουλή έχουν περάσει χρόνια από τότε που "είχε έναν τρόπο, μόλις πέσει για ύπνο, να κατεβάζει τον γενικό και να φεύγουν τρέχοντας όλες οι έγνοιες της μέρας...". Κάτι έγινε μ' αυτόν τον γενικό κάποια στιγμή. Βραχυκύκλωμα από την υπερφόρτωση, κάποιος από τις πολλές σκοτούρες τον άφησε κατεβασμένο, ποιος ξέρει; Το σίγουρο είναι πάντως ότι στο σκοτάδι εκείνο χάθηκαν οι μαγικές εικόνες του ελληνικού καλοκαιριού, οι ανθισμένες αμυγδαλιές σαν χιόνι, οι τραγουδιστοί εφηβικοί έρωτες και η ανακούφιση μια ζωής γεμάτης. Γεμάτης χρώμα φυσικό και λαμπερό, όχι μπογιατισμένης από τους άψυχους συνδυασμούς που βρίσκει κανείς σε κάθε χρωματολόγιο.
Ίσως τελικά αυτή η ανάγκη για αληθινή και ουσιαστική επαφή να οδήγησε στη συγγραφή αυτών των κειμένων. Γιατί όταν σκηνοθετείς την πραγματικότητα, η ίδια η αλήθεια της σε προδίδει. Κι αν κάποιος το ξέρει καλά αυτό, είναι ο ίδιος ο Σταμάτης Φασουλής. Εκείνος και η αλήθεια του πορεύονται μαζί. Με φόβο μεν αλλά και πολύ πάθος. Για όλα, αλλά πρωτίστως για την ίδια τη ζωή. Αποδείξεις δεν χρειάζονται. Αρκεί ο τρυφερός τρόπος που ακουμπά τα πράγματα ψηλαφώντας τα με την άκρη των δακτύλων, το πηγαίο ευφυές χιούμορ με το οποίο τα διασκεδάζει και κυρίως, η ειλικρινής κίνηση να απλώνει το χέρι με την παλάμη ανεστραμμένη, έτοιμη να σηκώσει το βάρος.
Ένα μόνο δεν μπορεί να παραβλέψει κανείς, πως τα κείμενα της συλλογής αυτής, γραμμένα από ανάγκη και όχι από πρόθεση σε διάστημα δέκα χρόνων, όντας συγκεντρωμένα σε ένα βιβλίο, δημιουργούν μια αλυσιδωτή αντίδραση με προβλέψιμο αποτέλεσμα. Το σήμερα. Πόσα βιβλία άραγε μπορούν να αιτηθούν όπως αυτό μια θέση στο σύγχρονο δικαιωμένο λογοτεχνικό σύμπαν; Κι αν ο Σταμάτης Φασουλής συνεχίζει να ταλαιπωρείται από αϋπνίες, του εμπιστεύομαι το δικό μου γιατρικό:
«Το βράδυ έχω βρει έναν ωραίο τρόπο να κοιμάμαι.
Τους συγχωρώ έναν-έναν όλους...»
Τ. Λειβαδίτη
ΜΙΑ ΠΑΤΡΙΔΑ ΤΑΒΛΙ, Σταμάτης Φασουλής – Εκδόσεις Καστανιώτη