Το αυξανόμενο δημόσιο χρέος στην Ελλάδα ρίχνει και πάλι τις χρηματοπιστωτικές αγορές της Ευρώπης σε αναταραχή. Αλλά γιατί η χρεοκοπία μιας μικρής, περιφερειακής οικονομίας που αντιστοιχεί σε λιγότερο από 3% του ΑΕΠ της ευρωζώνης είναι τόσο σημαντική;
Η απάντηση είναι απλή: το σύνολο του ρυθμιστικού πλαισίου του χρηματοπιστωτικού συστήματος βασίστηκε στην υπόθεση ότι το δημόσιο χρέος αποτελεί ακίνδυνη επένδυση. Οποιαδήποτε κρατική χρεοκοπία στην Ευρώπη θα συντρίψει αυτόν τον ακρογωνιαίο λίθο του δημοσιονομικού ρυθμιστικού πλαισίου, και, συνεπώς, θα έχει σοβαρές συνέπειες
Αυτό είναι ιδιαίτερα ορατό στον τραπεζικό τομέα. Οι διεθνώς συμφωνημένοι κανόνες ορίζουν ότι οι τράπεζες πρέπει να δημιουργήσουν αποθεματικά κεφάλαια, ανάλογα προς τους κινδύνους που αναλαμβάνουν όταν επενδύουν τις αποταμιεύσεις των καταθετών. Αλλά όταν οι τράπεζες δανείζουν τη δική τους κυβέρνηση, ή να κατέχουν ομόλογα της, δεν είναι αναγκαίο να δημιουργηθούν επιπλέον αποθέματα, λόγο της παραδοχής ότι το δημόσιο χρέος αποτελεί ακίνδυνη επένδυση. Η θέση αυτή βασίζεται στην άποψη ότι στο τέλος μια κυβέρνηση έχει πάντα την επιλογή να πληρώσει στο δικό της νόμισμα.
Η υπόθεση αυτή έχει νόημα, ωστόσο, μόνο όταν μια κυβέρνηση δανείζεται στο δικό της νόμισμα. Μόνο τότε μπορεί, αν χρειαστεί, να παραγγείλει στην κεντρική τράπεζα να εκτυπώσετε αρκετά χρήματα για να πληρώσει τους πιστωτές της. Πριν από την εισαγωγή του ευρώ, αυτό ίσχυε σε όλες τις προηγμένες χώρες.
Όμως, οι χώρες που υιοθέτησαν το ευρώ δεν μπορούν πλέον να βασίζονται στο τυπογραφείο. Αντίθετα, ουσιαστικά έχουν εκτεθεί σε δανεισμό σε «ξένο» νόμισμα (ή, μάλλον, ένα νόμισμα που δεν μπορούν μεμονωμένα ελέγξουν). Θα έπρεπε, επομένως, να έχει καταστεί σαφές ότι με την έναρξη της Ευρωπαϊκής Νομισματικής Ένωσης (ΟΝΕ), το δημόσιο χρέος των χωρών που συμμετέχουν δεν πρέπει πλέον να θεωρείται ακίνδυνο.
Αλλά θεωρήθηκε ότι ήταν. Πράγματι, οι ρυθμιστικές αρχές της ευρωζώνης δεν διατήρησαν μόνο την υπόθεση ότι το εθνικό δημόσιο χρέος που κατείχε μια τράπεζα αυτής της χώρας ήταν ακίνδυνο, αλλά επέλεξαν να επεκταθεί αυτή η ρύθμιση για το σύνολο του δημοσίου χρέους της ευρωζώνης. Γεγονός που σημαίνει ότι οι τράπεζες δεν υποχρεούνταν να αναζητούν πρόσθετα κεφάλαια για την κάλυψη του δημόσιο χρέους οποιασδήποτε χώρας μέλους της ευρωζώνης. Αυτός είναι ο βασικός λόγος για τον οποίο το ένα τρίτο του συνόλου του δημοσίου χρέους στην Ευρωπαϊκή Ένωση βρίσκεται στην κατοχή των τραπεζών. Και αυτή η συγκέντρωση του δημόσιου χρέους στους ισολογισμούς των τραπεζών είναι που κάνει το σύνολο του ευρωπαϊκού τραπεζικού συστήματος τόσο ευάλωτο σε μια κρατική χρεοκοπία.
Επιπλέον, λαμβάνοντας υπόψη την επικρατούσα παραδοχή ότι το δημόσιο χρέος ήταν άνευ κινδύνου, οι τράπεζες δεν δεσμεύονταν από τους συνήθεις κανόνες κατά των «μεγάλων χρηματοδοτικών ανοιγμάτων»: μπορούσαν να συσσωρευτούν όση έκθεση ήθελαν προς οποιαδήποτε κυβέρνηση χώρας μέλους της ευρωζώνης. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο οι ελληνικές τράπεζες κατέληξαν να κατέχουν περισσότερο δημόσιο χρέος από τα διαθέσιμα κεφάλαια τους. Μια χρεοκοπία έτσι θα έχει ως αποτέλεσμα την εξαφάνιση του σύνολο του ελληνικού τραπεζικού συστήματος.
Είναι πλέον πολύ αργά για να γυρίσει πίσω το ρολόι και ξαφνικά οι τράπεζες να αναγκαστούν να περιορίσουν την έκθεση τους στο δημόσιο χρέος. Δυστυχώς, όμως, το χειρότερο είναι ότι οι ρυθμιστικές αρχές δεν φαίνεται καν να μαθαίνουν από τα λάθη της τρέχουσας κρίσης.
Οι κανόνες της ΕΕ σχετικά με το πόσο κεφάλαιο πρέπει να διαθέτουν οι τράπεζες πρόκειται να αναθεωρηθούν. Οι κανόνες, οι οποίοι αναλύονται σε μια νομική πρόταση 500-σελίδων, που ονομάζεται "CRDIV" και δημοσιεύθηκε πρόσφατα από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, αυξάνουν το ποσό των κεφαλαίων που πρέπει να κατέχουν οι τράπεζες. Μόνον όμως για τη χορήγηση δανείων προς τον ιδιωτικό τομέα. Τα δάνεια προς κυβερνήσεις της ευρωζώνης εξακολουθούν να θεωρούνται μηδενικού ρίσκου. Αυτό θα έχει ως αποτέλεσμα την αύξηση της τάσης οι τράπεζες να δανείζουν τις κυβερνήσεις στερώντας έτσι κεφάλαια από τις επιχειρήσεις. Ιδίως τις μικρές και μεσαίου μεγέθους.
Αυτό είναι λάθος. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα έπρεπε αντίθετα να θεσπίσει κανόνες για τη διακράτηση δημοσίου χρέους. Η αιτιολόγηση θα μπορούσε να είναι απλή: κανείς δεν μπορεί βασίμως να ισχυριστεί ότι τα ομόλογα όλων των κυβερνήσεων της ευρωζώνης έχουν μηδενικό κίνδυνο. Έτσι, προφανώς οι τράπεζες θα έπρεπε να κρατούν κάποιο κεφάλαιο ως αντιστάθμισμα στους κινδύνους που αναλαμβάνουν όταν δανείζουν κυβερνήσεις με ιδιαίτερα υψηλά χρέη και μεγάλα ελλείμματα.
Επιπλέον, οι νέοι κανόνες θα απαιτήσουν οι τράπεζες να διατηρούν περισσότερα ρευστά διαθέσιμα. Είναι εύκολο να υποθέσει κανείς ποια περιουσιακά στοιχεία οι αρχές θεωρούν ρευστά: το δημόσιο χρέος. Αυτό θα έχει ως αποτέλεσμα, ακόμα περισσότερα κεφάλαια να διατεθούν στις κυβερνήσεις παρά το προφανές γεγονός ότι αρκετά κρατικά ομόλογα δεν μπορούν πλέον να θεωρούνται ρευστά (για παράδειγμα, αυτά που εκδίδονται από την Ελλάδα, την Ιρλανδία και Πορτογαλία). Ο ορισμός του τι οι τράπεζες θα πρέπει να κατέχουν για σκοπούς ρευστότητας θα έπρεπε να είχε διευρυνθεί πέρα από το δημόσιο χρέος ώστε να συμπεριλάβει ένα ευρύ φάσμα ιδιωτικών περιουσιακών στοιχείων με βάση το μέγεθος της αγοράς.
Και τα δύο βασικά στοιχεία των νέων ρυθμίσεων οδηγούν συνεπώς προς την ίδια κατεύθυνση: αυξάνουν την τάση η τραπεζική χρηματοδότηση να κατευθύνεται προς τις κυβερνήσεις αντί του δανεισμού προς τον ιδιωτικό τομέα.
Είναι εύκολο να καταλάβουμε γιατί οι αρχές επιμένουν να ευνοούν το δημόσιο χρέος: οι κανόνες καθορίζονται από τους Υπουργούς Οικονομικών, που εκ φύσεως είναι διατεθειμένοι να δώσουν στον εαυτό τους μια χείρα βοηθείας. Επιπλέον, είναι δύσκολο στους πολιτικούς να δουν ότι οι προϋπολογισμοί τους ανταγωνίζονται για μια περιορισμένη ομάδα των αποταμιεύσεων. Το χαμηλότερο κόστος χρηματοδότησης για το δημόσιο χρέος φαίνεται να είναι ένα καθαρό κέρδος για την κοινωνία, επειδή η κυβέρνηση εξοικονομεί από την εξυπηρέτηση του χρέους και έτσι μπορεί να κρατά τους φόρους χαμηλότερα. Αλλά τα κέρδη από τη μείωση των φόρων υπερκαλύπτονται από τις απώλειες στον ιδιωτικό τομέα οποίος αντιμετωπίζει υψηλότερο κόστος χρηματοδότησης. Αποτέλεσμα, λιγότερες επενδύσεις, χαμηλότερος ρυθμός ανάπτυξης και κατά συνέπεια μείωση των κρατικών εσόδων.
Πολλά βήματα έχουν γίνει τα τελευταία χρόνια ώστε να ενισχυθεί η ρύθμιση του τραπεζικού συστήματος. Αλλά αυτό που προτείνει τώρα η Κομισιόν θα κάνει ακόμη λιγότερο ελκυστικό το δανεισμό για ιδιωτικές επενδύσεις ενώ αυξάνει τον κίνδυνο να επικεντρωθεί ο δανεισμός σε κράτη με μεγάλη πιθανότητα χρεοκοπίας. Συμπερασματικά, υπάρχει κίνδυνος για επιδείνωση της κρίσης χρέους στην Ευρώπης προοπτική που αποδυναμώνει ακόμα παραπέρα τις ήδη πενιχρές τις αναπτυξιακές προοπτικές της.
Του Daniel Gros (Διευθυντής του CEPS -Κέντρου Μελετών Ευρωπαϊκής Πολιτικής-)