Άθελα της η κυβέρνηση εκφράζοντας τη δυσφορία της για τη νέα υποβάθμιση της πιστοληπτικής ικανότητας της χώρας άνοιξε ένα τεράστιο θεωρητικό θέμα με συντριπτικές πρακτικές συνέπειες. Αυτό της θεωρίας των αποτελεσματικών αγορών (efficient market hypothesis).
Η θεωρία αυτή είναι ένα από τα βασικότερα θεωρητικά υπόβαθρα της οικονομικής σκέψης τα τελευταία τριάντα χρόνια. Σύμφωνα με αυτή την υπόθεση οι τιμές και ειδικά αυτές των απελευθερωμένων χρηματιστηριακών αγορών αντικατοπτρίζουν την πραγματική αξία ενσωματώνοντας όλη την αναγκαία πληροφορία σε σχεδόν μηδενικό χρόνο. Συνεπώς οι τιμές μεταβάλλονται σχετικά αργά και προβλέψιμα, αφού πάντα μεσολαβεί αρκετός χρόνος από την εμφάνιση της πληροφορίας ως την επιβεβαίωση της.
Εξαίρεση αποτελεί μόνο η περίπτωση η οικονομία να δεχθεί ένα ισχυρό εξωτερικό σοκ, για παράδειγμα από μια φυσική καταστροφή ή μια απροσδόκητη πολιτική απόφαση. Η θέση αυτή δεν είναι απλά ένα θεωρητικό κατασκεύασμα κλεισμένο στους τέσσερις τοίχους των οικονομικών πανεπιστημίων, αλλά αποτελεί το υπόβαθρο πολιτικών επιλογών. Ειδικότερα, λειτουργεί υποστηρικτικά στην απελευθέρωση των αγορών. Για παράδειγμα οι κεντρικές τράπεζες λειτουργούν καλύτερα αν είναι ανεξάρτητες από τις κυβερνήσεις.
Οι οίκοι αξιολόγησης το ίδιο. Οι επιχειρήσεις συνολικά πρέπει να λειτουργούν σε ένα όσο το δυνατόν λιγότερο ρυθμισμένο περιβάλλον χωρίς την παρεμβολή γραφειοκρατικών στρεβλώσεων που τις κάνουν αναποτελεσματικές. Παραπέρα η κυρίαρχη αυτή ιδεολογία έχει, όπως διαπιστώνουμε ιδίοις όμασι στην Ελλάδα του σήμερα, συγκεκριμένα αποτελέσματα στην καθημερινή ζωή εκατομμυρίων ανθρώπων. Αφού οι αγορές είναι αποτελεσματικές το δημόσιο πρέπει να αποχωρήσει από την παραγωγική σφαίρα και να περιορισθεί στο νυχτοφύλακα-ρυθμιστή της αγοράς. Αυτή είναι η ρίζα της πολιτικής του μνημονίου. Αυτή η ιδεολογία δέχθηκε ένα τρομερό πλήγμα από την παγκόσμια οικονομική κρίση του 2008. Η οικονομία κατέρρευσε όχι κάτω από το βάρος κάποιου εξωτερικού σοκ, αλλά από το βάρος της ίδιας της εσωτερικής της λογικής και με πυροκροτητή μια σειρά λανθασμένων αποφάσεων που αποτίμησαν εσφαλμένα τον κίνδυνο.
Η συνέχεια είναι γνωστή. Τα κράτη κόντρα στην κυρίαρχη οικονομική ιδεολογία που περιγράφουμε παρενέβησαν για να σώσουν τις χρεοκοπημένες τράπεζες δίνοντας τους χωρίς καμία συζήτηση εκατοντάδες δισεκατομμύρια. Το έκαναν αυτό αυξάνοντας το δημόσιο δανεισμό σε πρωτοφανή επίπεδα, μεταφέροντας έτσι το βάρος στη φορολογία των πολιτών τους. Φτάνουμε έτσι στο παρακάτω δίλημμα. Αν οι αγορές είναι αποτελεσματικές και γι αυτό το κράτος δεν χρειάζεται να παρεμβαίνει, τότε οι τράπεζες πρέπει αμέσως να επιστρέψουν όλα τα χρήματα που τους έχει παράσχει το κράτος.
Συγκεκριμένα για την Ελλάδα αυτά είναι 110 δις, όσα δηλαδή και τα χρήματα που δανείσθηκε το κράτος μέσω του μνημονίου. Παραπέρα, η κυβέρνηση δεν δικαιούται να γκρινιάζει για την αδυναμία των οίκων αξιολόγησης να κατανοήσουν τη μεγάλη επιτυχία της τελευταίας Συνόδου Κορυφής της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Αν οι οίκοι λένε ότι ήταν αποτυχία τότε εξ ορισμού έχουν δίκιο και αυτή άδικο. Από την άλλη, αν οι αγορές δεν είναι αποτελεσματικές τότε καλώς επιτίθεται η κυβέρνηση στους οίκους αξιολόγησης, αφού αυτοί (όντως) έχουν αποδειχθεί αναποτελεσματικοί. Στη συνέχεια όμως το δημόσιο θα πρέπει να κατάσχει τις χρεοκοπημένες τράπεζες και να τις διαχειρισθεί το ίδιο.
Ακόμα θα πρέπει να σταματήσει κάθε σκέψη ιδιωτικοποίησης βασικών δημόσιων αγαθών και αντίθετα να διευρύνει τον κύκλο των δημοσίων επενδύσεων για να καλύψει το παρόν επενδυτικό κενό. Το μόνο σίγουρο είναι ότι στερείται κάθε λογικής, η τακτική της κυβέρνησης να επιτίθεται στις αγορές, κατακρίνοντας τους οίκους αξιολόγησης, την ίδια στιγμή που ζητάει από αυτές να της δείξουν εμπιστοσύνη. Ο ρόλος του αριστοκράτη επαίτη θα ήταν αστείος αν δεν ήταν τόσο τραγικός.
Κ.Π.