Ο ρώσος πρωθυπουργός Βλαντίμιρ Πούτιν δύσκολα ανοίγει το στόμα του αυτές τις ημέρες χωρίς να του κάνουν πλάκα. Όταν στη διάρκεια μιας τηλεοπτικής συνέντευξης συνέκρινε τις λευκές κορδέλες των διαδηλωτών με προφυλακτικά, εμφανίστηκαν σε διάστημα λίγων λεπτών στο Διαδίκτυο κατασκευασμένες φωτογραφίες του με ένα προφυλακτικό στο πέτο. Στην ίδια συνέντευξη συνέκρινε αυτούς που αντιτίθενται στην πολιτική του με τους πιθήκους από το Βιβλίο της Ζούγκλας, του Κίπλινγκ. Το πιο δημοφιλές σατιρικό σόου της ρωσικής τηλεόρασης τον παρουσίασε αμέσως ως βόα συσφιγκτήρα.
Όπως γράφει στη Χέραλντ Τρίμπιουν ο Τζόσουα Γιάφα, πρώην διευθυντής σύνταξης του Foreign Affairs, το πολιτικό χιούμορ που κυριαρχεί σήμερα στη Ρωσία έχει στόχο να δείξει ότι ο Πούτιν και οι σύμμαχοί του είναι εκτός κλίματος και, εν τέλει, δεν είναι επικίνδυνοι. Πρόκειται για μια αξιοσημείωτη αλλαγή στον τρόπο με τον οποίο επικοινωνούν οι Ρώσοι μεταξύ τους και μ'εκείνους που τους κυβερνούν, μια αλλαγή που δεν θα εξαφανιστεί μετά τις προεδρικές εκλογές της Κυριακής, τις οποίες κατά πάσα πιθανότητα ο Πούτιν θα κερδίσει.
Τα καλαμπούρια για τις ιδιαιτερότητες της Ρωσίας και του λαού της έχουν τη ρίζα τους στη λογοτεχνία του 19ου αιώνα, ιδιαίτερα σε συγγραφείς όπως ο Γκόγκολ και ο Τολστόι. Σε μια παρωδία της ρωσικής κατάστασης από το 1869, ο Μιχαήλ Σαλτίκοφ-Σέντριν δημιούργησε την εικονική Γκλούποβ (Βλακούπολη), όπου οι πολίτες αποδέχονταν τη μοίρα τους, μεθούσαν και σκότωναν ο ένας τον άλλο.
Η σάτιρα έγινε ένα είδος εθνικού σπορ στις γκρίζες ημέρες της Σοβιετικής Ενωσης, όταν το χιούμορ βοηθούσε στην απόδραση από την παράλογη εκδοχή της σοβιετικής ζωής που ενορχήστρωνε το Κρεμλίνο. Τα ανέκδοτα, συχνά με τη μορφή μίνι διαλόγων μεταξύ συγγενών και φίλων, παρείχαν έναν τρόπο να ξεπεραστεί ο φόβος του απόμακρου και πανίσχυρου κράτους.
Τις ημέρες που η ΕΣΣΔ έπνεε τα λοίσθια, τα ανέκδοτα σατίριζαν τις προσπάθειες του Μιχαήλ Γκορμπατσόφ να αλλάξει την οικονομική ζωή της χώρας, όπως την περίφημη εκστρατεία του κατά της βότκας στα μέσα της δεκαετίας του '80 (που είχε άδοξο τέλος). Το χιούμορ παρέμεινε μια ισχυρή δύναμη και τη δεκαετία του '90, επί διακυβέρνησης Γέλτσιν, ο οποίος αποτελούσε αντικείμενο χλεύης για την εκστρατεία του υπέρ της βότκας.
Το πολιτικό χιούμορ άρχισε να φθίνει μετά την εκλογή του Πούτιν. Λίγες ημέρες μετά την εγκαάστασή του στο Κρεμλίνο, ένας από τους πιο γνωστούς πολιτικούς σκιτσογράφους της χώρας, ο Μιχαήλ Ζλατκόφσκι, κλήθηκε από τον διευθυντή της εφημερίδας του, ο οποίος είχε μόλις επιστρέψει από μια συνάντηση στο Κρεμλίνο. «Μίσα», του είπε εκείνος, «δεν κάνουμε πια σκίτσα του Πούτιν. Απ'ό,τι φαίνεται, δεν του αρέσουν».
Ενώ ο Πούτιν εδραίωνε την εξουσία του, τα έσοδα από το πετρέλαιο αυξάνονταν δραστικά. Ο νέος πλούτος και η ισχυρή κεντρική κυβέρνηση επέτρεψαν στον κυνισμό και την απάθεια να επικρατήσουν. Ταυτόχρονα, χάθηκε και η όρεξη για πολιτικό χιούμορ. Τους τελευταίους μήνες όμως, με τη μεσαία τάξη της Ρωσίας να αναδύεται ως πολιτική δύναμη, η πλούσια παράδοση της χώρας στο πολιτικό χιούμορ και τη σάτιρα επανήλθε στην επιφάνεια. Οι διαδηλωτές χρησιμοποιούν το χιούμορ για να δείξουν ότι δεν ενδιαφέρονται για την παραδοσιακή πολιτική και δεν παίρνουν στα σοβαρά ούτε τον εαυτό τους ούτε τον Πούτιν.
Αντίθετα, οι αξιωματούχοι που παίρνουν τον εαυτό τους στα σοβαρά καταλήγουν να γελοιοποιούνται - όπως στην περίπτωση που η αστυνομία στην πόλη Μπαρναούλ της Σιβηρίας ζήτησε από τον εισαγγελέα να ερευνήσει μια διαδήλωση όπου οι συμμετέχοντες υποδύονταν φιγούρες Lego.
Ο 23χρονος Ιλια Κρασίλτσικ, διευθυντής του πολιτιστικού περιοδικού Afisha και ένας από τους οργανωτές των διαδηλώσεων του περασμένου Δεκεμβρίου στη Μόσχα, λέει ότι η σάτιρα δίνει στους διαδηλωτές την εντύπωση ότι διαδηλώνουν, και ταυτόχρονα δεν διαδηλώνουν. Ότι κάνουν πλάκα, αλλά ταυτόχρονα είναι σοβαροί.
«Σε τελευταία ανάλυση», τονίζει, «δεν συναντιόμαστε όλοι μαζί μόνο για να κάνουμε πλάκα».
(ΑΠΕ -ΜΠΕ)